دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی پژوهشگر تاریخ شفاهی و متخصص اسناد از نقش مردم در بروز کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به‌عنوان نقطه‌ای گم‌شده در این واقعه مهم تاریخ معاصر ایران یاد کرد.
گروه جامعه شهرآرانیوز | دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی در گفتگو با شهرآرانیوز با اشاره به فرارسیدن شصت‌وهفتمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط دولت دکتر مصدق گفت: اگر تاریخ معاصر ایران را از نهضت مشروطه آغاز کنیم، ۳ مرحله حیاتی را پشت سر گذاشته‌ایم که کودتای ۲۸ مرداد یکی از آن‌هاست.
وی ادامه داد: از اساس در شکل‌گیری هر اتفاقی که به حرکتی تاریخی منجر می‌شود، مردمان سرزمین با علایق مشترک، آرمان‌هایی یکسان و طبقات گوناگون، اما متحد در کنار هم جمع می‌شوند و آن حرکت به سرانجام می‌رسد. مردم ایران در ۲ انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی نقشی تعیین‌کننده ایفا کردند و منابع و اسناد گوناگونی هم در ارتباط با نقش آنان وجود دارد. اما کلیدواژه اصلی و گم‌شده در مطالعات کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مردم و نقش آنان است که تاکنون به‌درستی به آن نپرداختیم.
حسن‌آبادی با اشاره به نقش اسناد سیاسی و محوریت اقدامات و رفتار دکتر مصدق و آیت‌اللّه کاشانی، نقش دیگر عوامل و شرایط به وجود آمده حد فاصل سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۲ را بررسی کرد و گفت: اسناد منتشرشده از سوی انگلیس و آمریکا و سبک مطالعات مورخان ایرانی بیشتر سمت‌وسوی تاریخ سیاسی دارد تا تاریخ اجتماعی و اقتصادی؛ بنابراین عقیده دارم دیگر مسائل تاریخ‌ساز سال‌های ۲۸ تا ۳۲ دیده نشده است و در برخی شاخه‌ها همچون تاریخ شفاهی، فرصت را هم از دست داده‌ایم.
نقش اجتماعی مشهد در دوران مصدق درست درک نشد
متخصص اسناد و مطبوعات خراسان در ادامه به وضعیت مشهد در آن زمان اشاره کرد و گفت: مشهد به‌عنوان مرکزی مذهبی، سیاسی و اقتصادی در جایگاه مهمی است، اما نه به اهمیت تهران و از این رو، برای شناخت بهتر وضعیت مشهد حدفاصل سال‌های ۲۸ تا ۳۲، به بررسی‌های اجتماعی و اقتصادی و تأثیر آن بر زندگی مردم احتیاج داریم. باید دانست کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ یک حرکت نظامی و سیاسی سریع با محوریت موافقان سلطنت و سرویس‌های جاسوسی بیگانه بود، اما روند شکل‌گیری کودتا قطعا سریع نبوده است و ریشه در شکل حکومت مصدق داشته است.
حسن‌آبادی به پژوهش‌های انجام‌شده درباره مشهد و دوران حکومت دکتر مصدق اشاره کرد و گفت: متأسفانه به‌جز پایان‌نامه‌ای با عنوان «کودتای ۲۸ مرداد در مشهد» اثر آقای جمشید قشنگ و کتاب ۲ جلدی «تاریخ معاصر مشهد» اثر دکتر یوسف متولی حقیقی، هیچ پژوهش قوی دیگری درباره دولت دکتر مصدق، وضعیت مشهد و کودتا نداریم و این ضعف پژوهشی ماست.
وی ادامه داد: هنوز هیچ منبعی نداریم که نشان دهد نقش مردم در روز کودتا چه بوده است؟ چرا کمتر از ۲۰۰ نفر در معابر اصلی مشهد حضور داشتند و مسئول سامان‌دهی لمپن‌های مشهدی چه کسانی بوده‌اند؟ حضور کم‌رنگ مردم، نمایش انفعال سیاسی مردمی است که تا چندی قبل که دولت مصدق در تحریم سنگینی قرار داشت، با خرید اوراق قرضه به کمک دولت آمدند، اما دیدیم که شعار‌های روز‌های ۲۷ و ۲۸ مرداد، چگونه به‌ضرر او شد و کودتاچیان را پیروز کرد.
یادگاری مصدق آزادی تکرارنشدنی مطبوعات بود
مدیر مرکز اسناد و مطبوعات مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی به موضوع مطبوعات در دوران مصدق اشاره کرد و گفت: بدون شک طلایی‌ترین دوران مطبوعات در ایران معاصر، سال‌های ۲۸ تا ۳۲، یعنی دوران نخست‌وزیری مصدق بوده است. این آزادی دیگر در تاریخ ما به این گستردگی تکرار نشد.
حسن‌آبادی ادامه داد:، اما روزنامه‌نگاران آن زمان از این فرصت طلایی بهره نبردند و به‌جای آن، سیاست‌زدگی و جوزدگی سیاسی در مطبوعات به وجود آمد، روزنامه‌های موافق سلطنت، موافق دولت، روزنامه‌های حزبی و... جولانگاه تسویه‌حساب‌های سیاسی شده بودند و از آزادی بهره‌ای نبردند.
استاد تاریخ شفاهی و مطالعات اسنادی در جمع‌بندی صحبت‌های خود به ضرورت حفظ و پالایش داده‌های مربوط به دولت مصدق، نهضت نفت و کودتای ۲۸ مرداد اشاره کرد و گفت: هنوز حواشی مربوط کودتای ۲۸ مرداد وجود دارد و دولت‌های خارجی هر چند سال، بخشی از اسناد محرمانه خود را آزاد می‌کنند و تکانی به مطالعات تاریخی این دوره می‌دهند. باید توجه داشت که نقطه ضعف ما در برابر آنان، نداشتن آرشیو اختصاصی از دولت محمد مصدق است.
وی ادامه داد: یک پژوهشگر برای بررسی کودتا، ملی‌شدن نفت، روابط مصدق و کاشانی، نقش دولت‌های بیگانه و... باید از یک آرشیو جامع بهره‌مند باشد تا بتواند پژوهشی هدفمند انجام دهد. مطبوعات سال‌های ۲۸ تا ۳۲ همچنان مهم‌ترین منبع پژوهش ما هستند، اما به یک آرشیو جامع تبدیل نشده‌اند.
حسن‌آبادی خاطرنشان کرد: حوزه مطالعات تاریخ شفاهی را از دست داده‌ایم و متأسفانه کار مفید و قدرتمندی در این سبک از تاریخ‌نگاری معاصر برای جریان کودتا انجام نداده‌ایم و باتوجه‌به درگذشت بسیاری از اثرگذاران آن دوران، فرصت بررسی‌های شفاهی را از دست دادیم.