نشست نقد و بررسی کتاب «سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان»، به کوشش موسسه فرهنگی هنری خردسرای فردوسی، پنجشنبه گذشته به صورت اینترنتی در اینستاگرام برگزار شد.
محمدی | شهرآرانیوز - در این جلسه که با میزبانی محمد بیانی، دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد، در مقام مجری و کارشناس برگزار شد، علاوه بر نویسنده کتاب (فرزین غفوری) استادان دیگری از جمله ابوالفضل خطیبی و سجاد آیدنلو (در جایگاه منتقد) نیز حضور یافتند.
این جلسه که در ادامه سلسله نشست‌های نقد کتاب تشکیل شده بود، با سخنان بیانی در شرح وجوه مختلف شاهنامه فردوسی آغاز شد که مطابق با توضیحات او، شاهنامه واجد سه بخش اسطوره‌ای (اساطیری)، حماسی (پهلوانی) و تاریخی است. او در ادامه توضیح داد که متأسفانه عموم پژوهش‌های انجام شده درباره شاهنامه فردوسی در ایران به دو بخش نخست اختصاص دارند در حالی که وجه تاریخی شاهنامه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و به قدر کافی محل پژوهش واقع نشده است. بیانی سپس به دیدگاه‌های مختلف درباره میزان سندیت تاریخی شاهنامه اشاره کرد و توضیح داد که کتاب «سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان»، ضمن مقایسه گزارش‌های تاریخی با محتویات گزارشی شاهنامه و در حالی که کاملا جانب انصاف و بی‌نظری را رعایت کرده، به تأیید یا رد استنادات تاریخی شاهنامه فردوسی پرداخته است.
میزان سندیت تاریخی شاهنامه
سجاد آیدنلو، استاد ادبیات و نخستین میهمان این نشست نقد و بررسی کتاب، که به دلیل پرهیزش از به‌کارگیری شبکه‌های اجتماعی، به صورت تلفنی در جلسه حضور یافته بود، سخنان خود را با نگاهی به جریان‌های رایج در رویارویی با موضوع کتاب، یعنی میزان سندیت تاریخی شاهنامه، آغاز کرد. بنا بر توضیحات آیدنلو، جریان اول در این عرصه، شاهنامه را تاریخ محض ایران می‌داند در حالی که جریان دوم بر این باور است که شاهنامه از ارزش سندیت تاریخی برخوردار نیست و صرفا یک اثر حماسی و اساطیری به شمار می‌رود. وی در ادامه، خود را هم‌نظر با دیدگاه سومی معرفی کرد که بر اساس آن، اگرچه شاهنامه فردوسی پر از عناصر اساطیری و حماسی است، اما این موضوع نافی آگاهی‌های تاریخی خاصی که می‌تواند به مخاطبانش عرضه کند، نیست و کتاب «سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان» هم بر اساس همین دیدگاه به رشته تحریر درآمده است.
آیدنلو د توضیح داد که کتاب «سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان»، حاصل تلاش حدودا هشت ساله نویسنده آن بوده و با ارجاع به ۳۶۲ منبع و کیفیت انتشار خوب، جزو متون معتبر در بازنمایی وجوه تاریخی شاهنامه به شمار می‌رود. وی همچنین به تبیین این موضوع پرداخت که آیا شاهنامه فردوسی فقط یک منبع تاریخی داشته یا اینکه از چند منبع بهره برده است. آیدنلو که خودش را، هم‌نظر با مؤلف کتاب، طرف‌دار دیدگاه دوم معرفی کرد، در توضیح مطلب به نمونه‌هایی عینی از ابیات شاهنامه اشاره داشت و اعتبار نظر دوم را با ذکر مثال‌هایی روشن نمود. او سخنان خود را با توصیه پژوهشگران و دانشجویان دکتری به استفاده از روش و الگوی به کار رفته در کتاب مذکور و ادامه دادن آن در راستای پرداختن به دوره‌های تاریخی دیگر پادشاهان در شاهنامه به پایان برد.
بیش از یک منبع تاریخی برای شاهنامه وجود دارد
دومین مهمان این نشست، فرزین غفوری (نویسنده کتاب) بود که سخنان خود را با نحوه شکل‌گیری این پروژه در دوره کارشناسی ارشد و ادامه آن تا تبدیل شدن به کتاب مورد بحث، آغاز کرد. غفوری درباره منابع تاریخی فردوسی در سرایش شاهنامه صحبت‌هایی مفصل و تخصصی مطرح کرد که بیشتر برای متخصصان عرصه ادبیات و شاهنامه‌پژوهشی مناسب بود. چکیده گزارش او از پروژه‌ای که در کتاب «سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان» به انجام رسانده، این بود که منبع تاریخی شاهنامه فردوسی بیش از یک عدد بوده که این عدد قطعا از سه کمتر نیست و حتی می‌تواند چهار هم باشد.
صحبت‌های تخصصی و دقیق غفوری، در بخش بعدی با صحبت‌های ابوالفضل خطیبی ادامه پیدا کرد. خطیبی در ابتدای سخنان خود، توضیحاتی درباره این کتاب برای جایزه کتاب سال ارائه کرد که داوری بر عهده او بوده. او همچنین اشکال دکتر ایدانلو به نام‌گذاری کتاب را هم مورد تأکید قرار داد و خاطرنشان کرد که فعل «سنجش» بهتر است با حرف اضافه «با» بیاید. نکته مهم سخنان خطیبی اما، مخالفت او با ایده چندمنبعی بودن شاهنامه در عرصه تاریخی بود که بر اساس این استدلال، اگر شاهنامه از بیش از یک منبع تاریخی بهره می‌گرفت، انسجام تاریخی‌اش از دست رفته بود و نمی‌توانست تا این حد یکپارچه و دقیق به شرح وقایع بپردازد.
کتاب «سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان»، سال ۱۳۹۷ توسط مرکز پژوهشی میراث مکتوب در ۵۰۰ نسخه به چاپ رسیده است.