دستاورد‌های سفر گروسی برای ایران را در گفت‌وگو با حسن بهشتی‌پور، کارشناس بین‌الملل، بررسی کردیم.
علی قدیری | شهرآرانیوز؛ سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به ایران، تیتر بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی در روز‌های اخیر بوده است. این نخستین سفر گروسی در مقام مدیرکل آژانس به ایران است. هم‌زمانی این سفر با درخواست آمریکا از شورای امنیت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، سبب شده است تا برخی تحلیلگران، آن را با درخواست اخیر آمریکا مرتبط بدانند. با این حال، وزارت امورخارجه و سازمان انرژی اتمی در ایران، هرگونه ارتباط این سفر با مسئله مکانیسم ماشه را رد کرده‌اند. اگرچه مذاکرات گروسی با علی‌اکبر صالحی، پشت در‌های بسته انجام شده است و نتیجه آن مشخص نیست، طرفین گفتگو آن را مثبت ارزیابی کرده‌اند.
دستاورد سفر گروسی و گزارش آن در کسوت مدیرکل مهم‌ترین نهاد بین‌المللیِ راستی‌آزمایی تعهدات برجامی ایران، می‌تواند اثر مهمی بر آینده برجام و روابط ایران با کشور‌های باقی‌مانده در این تعهد بگذارد. برای بررسی بیشتر این موضوع، سراغ حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل رفته‌ایم.
بهشتی‌پور در پاسخ به این پرسش که سفر گروسی به ایران چه تأثیری بر آینده برجام خواهد گذاشت و دستاورد‌های این سفر برای ایران چه می‌تواند باشد، به شهرآرانیوز گفت: «سفر آقای گروسی به ایران، ارتباط مستقیمی با برجام ندارد. سفر ایشان درراستای ارتباط ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و جلسه کمیسیون مشترک مرتبط با ارتباط ایران با کشور‌های باقی‌مانده در برجام. درنتیجه سفر آقای گروسی به ایران با هدف رفع سوءتفاهمهای موجود بین ایران و آژانس انجام شده و آن‌طور که آقای صالحی گفته، به نظر سفری موفقیت‌آمیز هم بوده است و به نظر طرفین به‌سمتی گام برخواهند داشت که با درایت، مشکلات موجود را حل کنند و بهانه‌های دشمنان ایران از بین برود.
همکاری ایران با آژانس، می‌تواند امکان مانور آمریکا و اسرائیل بر سر موضوعات واهی را از بین ببرد. اگر در اجلاس آینده، گزارش آقای گروسی مثبت باشد -و چنان که از شواهد برمی‌آید، باید چنین بوده باشد- تحول و گشایش خاصی در برجام ایجاد نمی‌شود و تنها اثر مثبت آن بر مذاکرات ایران با کشور‌های عضو برجام، در این است که دیگر بهانه‌ای وجود نخواهد داشت تا آمریکا یا اسرائیل بر روی آن مانور دهند و علیه ایران تبلیغ کنند. به‌عبارتی گزارش مثبت، جلوی توطئه دشمنانمان را می‌گیرد؛ چون آن‌ها در کمین فرصت هستند تا از ایران بهانه‌ای به دست بیاورند و مبتنی‌بر آن، ادعا‌های جدیدی را مطرح کنند. اما اگر گزارش آقای گروسی منفی باشد، موجب سوءاستفاده دیگر کشور‌ها می‌شود و اثرات به‌شدت مخربی بر حفظ برجام می‌گذارد؛ چون پرونده ایران دوباره به شورای امنیت ارجاع داده می‌شود».
وی درباره آینده همکاری ایران با آژانس نیز گفت: «به نظرم با استفاده از راهکار‌های مختلفی که وجود دارد، می‌توان به راه‌حل‌هایی میانی رسید که از یک طرف ایران استقلال و امنیت خود را حفظ کند و از بابت مسائلی که برای دسترسی آژانس به مکان‌های مختلف مطرح است، احساس نگرانی نکند و از طرف دیگر انتظارات آژانس درباره دسترسی به مراکزی که در چارچوب پروتکل‌های الحاقی باید بر آن‌ها نظارت وجود داشته باشد، تأمین شود. حال، بازرسی آژانس می‌تواند مستقیم از محل‌های مورد انتظار باشد یا از اطراف آن با کمک دستگاه‌های مجهزی که می‌تواند تشخیص دهد اورانیوم، وجود دارد یا دیگر ادعا‌های مطرح‌شده را امکان‌سنجی کند. با توجه به سیاست شفاف ایران و همکاری‌هایی که تاکنون با آژانس داشته است، چیزی برای پنهان کردن وجود ندارد و ایران می‌تواند به راهکار‌های مشخصی با آژانس برسد که به رفع سوءتفاهمهای موجود کمک کند».
این تحلیلگر روابط بین‌الملل همچنین در پاسخ به این پرسش که قطعنامه اخیر شورای حکام علیه ایران، تا چه میزان به آقای گروسی مرتبط است و آیا نقش آمانو، مدیرکل پیشین آژانس، در توافق برجام، سبب تمایز رویکرد او با گروسی در موضوع ایران بوده است یا نه، گفت: «به نظر من آقای آمانو نقشی در ایجاد برجام نداشت. مذاکرات برجام میان ایران و ۵ کشور دیگر بود و تنها کاری که آژانس در این راستا می‌کرد، نظارت بر آن بخشی از اجرای برجام و بررسی این مهم بود که آیا ایران به تعهدات خود پایبند است یا نه؛ بنابراین واگذاری نظارت بر تعهدات برجامی ایران به آژانس، سبب شد این نهاد پس از توافق برجام نقش‌آفرینی کند. به همین دلیل هم آقای آمانو، ۱۴ گزارش دقیق داد و با وجود فشار‌های آمریکا به‌خصوص در دوره ترامپ، در تمامی آن‌ها تصریح کرد که ایران تعهدات خود را انجام داده است. در سوءتفاهمهای اخیر هم موضوع، ارتباطی با آقای گروسی ندارد. این سوءتفاهمهای پیش‌آمده براساس گزارش‌هایی است که به آژانس رسیده است و این گزارش‌ها را هم دشمنان ایران ارسال کرده‌اند.
گزارش‌هایی که درنهایت منجر به صدور قطعنامه‌ای علیه ایران شد. قطعنامه اخیر شورای حکام علیه ایران، به این دلیل بوده که ایران اجازه دسترسی به دو سایت هسته‌ای خود را نداده است. ایران معتقد است که آژانس، اسناد و مدارک کافی را ارائه نداده است که براساس آن بتواند بررسی و قضاوت کند و سپس اجازه دسترسی آژانس را به سایت‌های مدنظر بدهد. روال ایران این است که در ابتدا، کارشناسان داخلی، مدارک آژانس را بررسی می‌کنند و سپس بر آن اساس اعلام می‌کند که آژانس می‌تواند بازرسی انجام دهد یا نه. درنتیجه اگر به جای آقای گروسی، اکنون آقای آمانو هم مسئولیت داشت، همین شرایط ادامه داشت».
وی افزود: «در نوامبر سال ۲۰۱۱، همین آقای آمانو گزارش مفصلی داد که مبنایی شد بر آنچه پی‌ام‌دی می‌گفتند؛ یعنی ابعاد احتمالی نظامی؛ بنابراین سوءتفاهمهای موجود، ارتباطی به این ندارد که مدیرکل آژانس چه فردی باشد؛ مدیرکل تنها نظر آژانس را براساس گزارش‌هایی که به آن داده می‌شود و بررسی‌هایی که انجام می‌دهد، اعلام می‌کند. پرونده پی‌ام‌دی با ۱۲ سرفصل در ۶۶ بند طی قطعنامه‌ای که در سال ۲۰۱۵ شورای حکام صادر کرد، بسته و تمام شد. ادعا‌های جدید و موضوعاتی که اکنون محل اختلاف است، ارتباطی به پرونده پی‌ام‌دی ندارد، اما برخی در داخل کشور اصرار دارند که بگویند این موضوعات، احیای آن پرونده بسته‌شده است.
اگرچه برخی دشمنان ایران نیز پس از گذشت سال‌ها همچنان بر مسائل حل‌شده گذشته پافشاری می‌کنند و از آن بهره تبلیغاتی می‌برند. ایران و آژانس به‌دنبال راه‌حلی هستند که مسائل گذشته با ادعا‌های جدید، منجر به صدور قطعنامه‌ای دیگر علیه ایران نشود و به‌دنبالش پرونده آن بار دیگر به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع داده‌نشود؛ چراکه به ضرر ایران است. ایران هرطور شده باید جلوی این اتفاقات را بگیرد و راه آن هم همکاری با آژانس و رسیدن به راه‌حل‌های میانه است. آقای گروسی هم برای جلوگیری از صدور قطعنامه‌ای دیگر و ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در آینده، به ایران آمده و مذاکراتی انجام داده است. امیدوارم مذاکرات روز‌های گذشته، به ایستگاه پایانی اختلافات ایران و آژانس برسد».