چندی پیش با فریدون جیرانی، که او را دائرةالمعارف سینمای ایران می‌نامند، گفت‌وگویی ترتیب دادیم و او درباره مشکلات جهان سینما در دوران کرونا و تغییرات سینما‌داری و مسائلی از این دست سخن گفت. همچنین خاطراتی از خیابان ارگ مشهد که پاتوق سینمارو‌های مشهدی بود گفت که خواندنش برای هر مشهدی می‌تواند جذاب باشد.
غلامرضا زوزنی | شهرآرانیوز؛ امروز روز ملی «سینما» است. ۲۱ شهریور که از سال ۱۳۷۴ به عنوان روز ملی سینما در تقویم ثبت شده باعث می‌شود کمی عمیق‌تر به رابطه خودمان با این هنر بیندیشیم. از آن‌سال‌ها که سینما با سر و شکل اولیه‌اش، سینمافتوگراف، به ایران آمد صد و بیست سال می‌گذرد. ناصرالدین شاه، آورنده نخستین دوربین عکاسی و فیلم‌برداری به ایران، هم‌زمان که از خودش فیلم و عکس می‌گرفته مشتاق بوده آن‌ها را هم تماشا کند. غافل از آنکه چند ده سال بعد سینما، هوادارانی پیدا می‌کند که نفسشان به حیات آن بند می‌شود. قبلا سالن‌های سینماها در روز ملی‌اش برای عموم مردم به صورت رایگان فیلم نمایش می‌دادند.
سینماگران برای خودشان جشن می‌گرفتند و خلاصه همه به هر ترتیبی بود شادی‌شان را از داشتن نعمتی به نام سینما ابراز می‌کردند. اما امسال، کرونا، تقریبا به همه چیز سایه انداخته است. نه تولید سینما را به حال خود گذاشته و نه سینما رفتن را برایمان باقی گذاشته است. تازه چند روز پیش سینماها با هزار، اما و اگر کرکره‌شان را بالا کشیدند و تنها با نصف ظرفیت اجازه فعالیت پیدا کردند.
چندی پیش با فریدون جیرانی، سینماگر خراسانی، که او را دائره‌المعارف سینمای ایران می‌نامند، گفت‌وگویی ترتیب دادیم و او درباره مشکلات جهان سینما در دوران کرونا و تغییرات سینما‌داری و مسائلی از این دست سخن گفت. همچنین خاطراتی از خیابان ارگ مشهد که پاتوق سینمارو‌های مشهدی بود گفت که خواندنش برای هر مشهدی می‌تواند جذاب باشد.
با توجه به شرایطی که دامن سینما را هم گرفته، شرایط پیش روی این هنر‌صنعت را چطور ارزیابی می‌کنید؟
همه دعا می‌کنیم سینماها مثل گذشته فعالیتشان را از سر بگیرند. تاکنون نیز تعطیلی بدی داشته‌ایم. آن چیزی که اهالی سینما را نگران می‌کند و همه اهل قلم باید درباره آن بنویسند حرفه‌هایی هستند که به صورت روزانه و ماهیانه قرارداد داشتند و در این سینما خدمت می‌کردند. در سینما مشاغلی داریم که با این شرایط بیکار شدند و از جیب می‌خورند. این اتفاق سخت است و به بدنه سینما لطمه می‌زند.
شنیدم که برخی از صاحبان پردیس‌ها و صاحبان سینماها به کارکنان و کارمندانشان گفته‌اند که به آن‌ها حقوق نمی‌دهند و آن‌ها را به شکایت نزد وزارت کار حواله داده‌اند تا بتوانند از بیمه بیکاری‌شان استفاده کنند. این بسیار تلخ است که برای این دسته از مشاغل سینماها رخ می‌دهد. دولت که پولی ندارد به سینماها کمک کند. این معضل بزرگی است که سینماها با آن روبه‌رو هستند. تماشاخانه‌های تئاتر نیز وضعیت اسفباری دارند، اما باز هم کارکنانشان به اندازه سینماها نیست.
آیا برای رفع این مشکل راهکاری نیز می‌توانید پیشنهاد بدهید؟
تا سینماها باز نشوند تولید در سینما نیز راه نمی‌افتد. تا تولید در سینما راه نیفتد این اوضاع بحرانی نیز وجود دارد. اتفاقا این موضوع را در انجمن تهیه‌کنندگان سینما نیز مطرح کردیم. همه متفق‌القول بودند اگر اوضاع تولید در سینما به همین ترتیب جلو برود، عواملی همچون دستیاران تدارکات، تولید، صحنه و لباس، فیلم‌بردار و تصویربردار و همه آن‌هایی که معیشتشان به کار روزانه و ماهیانه وابسته بود است دچار مشکل می‌شوند. تا جایی که حتی برای تامین مایحتاج روزانه‌شان مشکل داشته باشند. با اینکه پخش‌های اینترنتی فیلم‌های سینمایی آغاز شده، لکن این پخش‌ها نمی‌توانستند آن‌قدر بفروشند تا چرخ بخش تولید سینما را به حرکت بیندازند. حذف سالن سینما به این سرعت امکان‌پذیر نیست.
با وجود بازگشایی سینماها، آن‌ها چالش دیگری نیز دارند و آن هم مشکلات موجود برای تولید فیلم‌های تازه است.
بله. تولید سینما در این چندماه تعطیل بوده است. البته سینما نه تنها در ایران که در دنیا با چالش روبه‌روست. ابتدا تمام سالن‌های سینمای جهان با این معضل روبه‌رو هستند. شما ببینید در کشور ما ۱۵۰ سالن سینما به زحمت وجود دارد، اما کشور‌هایی هستند که ۹۰۰، ۸۰۰ سالن سینما دارند که تعطیلند. اقتصاد سینما در حال ورشکستگی است و اگر اقتصاد سینما در جهان ورشکست شود ما با فاجعه روبه‌رو هستیم. نمی‌دانم در مشهد سینماها چطور هستند؟
هم‌زمان با تعطیلی سینماها در سراسر کشور در مشهد نیز سالن‌های سینما تعطیل شدند. چند روزی است که با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی باز شده‌اند.
خبر دارم که در مشهد چندین سالن جدید راه افتاده است. مجتمع‌های تجاری هم شنیده‌ام به احداث سینما در مجاورت خودشان روی آورده‌اند که این اتفاق خوبی است و فکر می‌کنم مجتمع‌های تجاری دیگر نیز به این کار گرایش پیدا کرده‌اند.
امیدواریم با شرایطی که کرونا برای سینماها به وجود آورده، مدیران مجتمع‌های نو احداث، از تصمیمشان منصرف نشوند.
البته مشهد در همه ادوار شهر سینمارویی بوده است. در مشهد همه سینما می‌رفتند. به دلیل موقعیت جغرافیایی که مشهد دارد مکان‌های تفریحی کمتری نیز داشته است. در نتیجه سینما رفتن تنها تفریح مردم مشهد بوده است. فکر می‌کنم پیش از انقلاب ۱۳ تا سالن سینما داشت. البته که الان پردیس‌ها هر کدامشان دارای چند سالن هستند. مثلا همین پردیس سینمایی هویزه، ۸ سالن دارد. من درباره این سینما شنیده‌ام که حتی در مقایسه با سینما‌های تهران سالن‌های مجهز و مدرنی دارد. سینما‌های دیگر مشهد نیز در حال توسعه و به‌روزرسانی هستند.
با اینکه الان فضا‌ها و مکان‌های تفریحی در مشهد گسترش یافته و فضا‌های تفریح مردم نسبت به گذشته در مشهد بیشتر شده، اما می‌بینیم باز هم سینما‌های مشهد، از نظر فروش و تعداد مخاطب، در کشور، جایگاه نخست را بعد از تهران دارد.
از قدیم همین جایگاه را داشت. اول مشهد بود، بعدش شیراز و اصفهان و ... بودند. شهرستان‌های دیگر همیشه در رقابت با مشهد بودند.
آن زمان که شما در مشهد سینما می‌رفتید یک خیابان ارگ بود و چندین سینما که الان دیگر سینماهایش متروکه شده و یا از بین رفته‌اند.
شما خاطرتان نیست (می‌خندد) از میدان سوم اسفند (ده دی فعلی)، نزدیک بیمارستان امام رضا (ع) سینماها شروع می‌شد. ابتدا سینما مولن‌روژ بود. بعد می‌آمدید بالاتر، دست راست سینما سعدی بود. بالاتر از آن سر خیابان جم، سینما متروپل بود و کنارش هم سینما کریستال قرار داشت. باز کمی بالاتر از آن، روبه‌روی باغ ملی (ارگ) تابلو سینما آسیا را می‌دیدید. بالاتر از باغ ملی، سینما هما بود. بعد سینما ایران بود. آن‌طرف سینما فردوسی و کنارش سینما سانترال بود. سه سینما شهر فرنگ، آریا و دیاموند هم خارج از این محدوده بودند.
سینما آسیا
اتفاقا این سه سینمای خارج از محدوده را نیز صاحبان همین سینماها ساخته بودند. دیاموند را صاحبان متروپل و کریستال ساخته بودند. شهرفرنگ را مالکان سینما فردوسی و ایران و هما ساخته بودند. سازندگان سینما سانترال و آسیا نیز سینما آریا را خارج از محدوده راه انداخته بودند. آریا الان به نام سینما قدس فعالیت دارد، شهر فرنگ، سینما آفریقای فعلی است و دیاموند هم همین هویزه است. یادش به‌خیر. از همان میدان سوم اسفند تا چهارراهی که بهش می‌گفتند چهارطبقه سینماها ادامه داشت. البته من چهارطبقه را یادم نمی‌آید، چون زمانی که ما به مشهد آمدیم آن ساختمان خراب شده بود.
سینما آریا
ولی ظاهرا اولین ساختمان چهارطبقه‌ای بود که در مشهد بنا کرده بودند و به همین خاطر هم نامش را چهار طبقه گذاشتند. ما از آن میدان تا آن چهارراه پیاده می‌رفتیم. در آن مسیر محل‌هایی برای پاتوق افراد شکل گرفته بود. مثل کافه‌چمن که چند سال پیش که به مشهد آمده بودم هنوز وجود داشت؛ شاید الان تعطیل شده باشد. آن کافه تابستان‌ها بستنی می‌فروخت و زمستان‌ها شیرکاکائو دست مردم می‌داد. به همین دلیل آنجا شده بود پاتوق افرادی که به ارگ می‌آمدند. انگار بستنی خوردن و شیرکاکائو خوردن برایمان تفریح بود. مثل الان نبود که همه چیز آن‌قدر در دسترس باشد که از داشتنش لذت نبریم.
سینما شهرفرنگ
اما الان سینماها در شهر پراکنده شده‌اند.
الان دیگر به این صورت نیست. شکل‌گیری آن خیابان ارگ که در مشهد بود و مشابهش در همه شهر‌های دنیا وجود داشت. خیابان ارگ با لامپ‌های نئون سینماها با صفا می‌شد. آن زمان در همه جای دنیا خیابان‌هایی وجود داشتند که سالن‌های سینماها در کنار هم قرار داشتند. اگر پاریس می‌رفتید همین شکل بود، لندن نیز به همین صورت خیابانی در خود داشت و هر جای دنیا همین الگو را پیروی می‌کرد. مشهد هم متاثر از همین فرهنگ و معماری بود. سینما‌های تک سالن بودند. سالن‌های بزرگی که بعضی از آن‌ها نزدیک به ۱۰۰۰ صندلی در خود جای داده بودند.
همین سینما هویزه که «دیاموند» نام داشت یک سالن داشت که بیش از ۱۵۰۰ صندلی داشت و جالب است که پنجشنبه و جمعه همه این صندلی‌ها را پر می‌کرد و فیلم را به نمایش می‌گذاشت. الان دنیا تغییر کرده است. الان پردیس‌ها شکل گرفته‌اند و فرهنگ سینماروی را تغییر داده‌اند. نه تنها مشهد مثلا شما اگر به استانبول سفر کنید خواهید دید که سالن‌های سینمایی که در یک خیابان بودند همه فرسوده شده‌اند. یا رفته رفته آن سینماها بافت قدیمی شدند و سینما‌هایی که در محله‌های تجاری و جدید ساخته شدند رونق گرفته‌اند. درست مثل سینما‌های ما که در مشهد هستند.