جانقربان | شهرآرانیوز؛ گاندو یا همان تمساح پوزه کوتاه که نوعی کروکودیل است، گونه بومی در ایران محسوب می‌شود. این گونه ارزشمند بزرگ‌ترین خزنده در کشور است که به‌صورت طبیعی در زیستگاه خود زندگی می‌کند.
تمساح پوزه کوتاه ایرانی بیشتر در جنوب کشور و در منطقه سیستان و بلوچستان یافت می‌شود که در زبان بلوچی به این حیوان گاندو گفته می‌شود، گاندو به معنی «راه رونده روی شکم» است.
تمساح پوزه کوتاه ایرانی یا همان گاندو در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند. اگر بخواهیم دقیق‌تر منطقه زیستی این حیوان را مشخص کنیم، باید به رودخانه‌های باهوکلات، کاجو و سرباز با محدوده‌های آبی این استان مانند محدوده‌های آبی شهرهای راسک، چابهار، نیکشهر و سراوان اشاره کنیم.
در باهوکلات منطقه‌ای حفاظت‌شده برای حفاظت تمساح مردابی یا تمساح پوزه کوتاه ایرانی در نظر گرفته شده است. مردم محلی با این حیوان بسیار مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند و حتی به آن احترام می‌گذارند. تماشای تمساح ایرانی، گاندو، در محیط‌زیست طبیعی‌اش، هم اکنون به یکی از جاذبه‌های طبیعت‌گردی و حیات‌وحش در میان گردشگران ایرانی تبدیل شده است.
گاندو جانوری بسیار خجالتی، محتاط و ترسوست و به‌سختی می‌توان آن را مشاهده کرد. طول این حیوان نهایت ۴ تا ۵ متر است، اما با طول کمتر و بیشتر نیز دیده می‌شود و غذای اصلی آن به‌طور عمده ماهی، لاک‌پشت، پرندگان آبزی و لاشخورهاست.
طول عمر گاندوها بین ۴۰ تا ۶۰ سال است که در صورت حفاظت از آن ممکن است بیش از ۶۰ سال نیز عمر کند. طول گاندوهای ایرانی نر ۳ متر و ماده‌ها ۲/۴۵ متر و میانگین وزن آن‌ها ۵۵۰ کیلوگرم است. گاندوها به‌طور متوسط روزانه ۱/۵ تا ۲ کیلوگرم گوشت می‌خورند. جالب است بدانید که اگر دندان تمساح بشکند، دندان جدیدی جایگزین آن می‌شود.
از رفتار‌های جالب این موجود می‌توان به حفر کانال‌های عمیق در کنار رودخانه‌ها و ساخت آب‌گیر‌هایی برای زندگی و فرار از گرما اشاره کرد که عمق بیشتر این کانال‌ها تا ۱۵ متر نیز می‌رسد که این می‌تواند به حفظ آب برکه‌ها و تالاب‌ها در فصول گرم سال یا در زمان‌های خشک‌سالی کمک کند.
سال هاست که گاندو با مردم این منطقه زندگی می‌کند و مردم منطقه این حیوان را نماد برکت و آبادانی می‌دانند و معتقدند اگر این گونه از آن منطقه کوچ کند، خشک‌سالی و قحطی آنجا را فراخواهد گرفت و به‌همین دلیل برای مراقبت و بقای آن تلاش می‌کنند. برخلاف چهره خشن، این حیوان بسیار آرام است، به‌گونه‌ای که در چند دهه گذشته فقط ۲ یا ۳ مورد مبنی بر آسیب انسانی از طرف این حیوان در ایران گزارش شده است.
مردم مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان که به حفاظت از محیط‌زیست خود بسیار اهمیت می‌دهند، گاندو را نماد برکت و آبادانی می‌دانند و معتقدند که با هجرت و مرگ این حیوان خشک‌سالی و قحطی بر زندگی آن‌ها سایه می‌اندازد و بر اساس همین باور تمام تلاش خود را برای مراقبت و بقای حیات آن به کار می‌گیرند.
علاقه مردم بلوچستان آن‌قدر به گاندوها زیاد است که برخی افراد بومی در مدت خشک‌سالی به‌صورت خودجوش به آن‌ها غذا می‌دادند.
فصل جفت‌گیری گاندوها در اسفندماه است که پس از جفت‌گیری تا اردیبهشت‌ماه حدود ۲۵ تا ۳۰ تخم می‌گذارند که تخم‌ها در خرداد یا تیرماه به نوزاد تبدیل می‌شود، اما از این تعداد فقط حدود ۶۰ درصد تخم‌ها نوزاد می‌شوند.
نوزادان گاندوها بسیار حساس هستند به‌طوری که در مقابل بی‌آبی و گرمای زیاد تلف می‌شوند، همچنین یکی دیگر از عوامل تلف‌شدن نوزادان گاندوها شکار آن‌ها به‌وسیله پرندگان شکاری، مرغان ماهی‌خوار، سگ‌ها، روباه و شغال است که با این اوصاف فقط ۵ تا ۱۰ درصد تمساح‌ها به سن بلوغ می‌رسند.
یکی از اقدامات خوب سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفاظت از تمساح‌های پوزه کوتاه، تأسیس زیستگاه یا ایستگاهی برای زندگی این گونه از حیات‌وحش در منطقه حفاظت‌شده روستای باهوکلات است که در سال ۱۳۸۹ حدود ۳۰ تمساح پوزه کوتاه برای نگهداری به آن منطقه منتقل شد.
بیشترین تراکم تمساح‌های پوزه کوتاه در کنار سد‌هاست و بر اساس قانون حفاظت از صید و شکار، شکار این گونه حدود ۲۰ میلیون تومان جریمه دارد.
مهم‌ترین علت نابودی گاندوها در کشور خشک‌سالی‌های پی‌درپی از سال ۱۳۷۷ تا ۸۳ است که جمعیت بسیاری از این گونه‌ها تلف شدند و در آخرین طبقه‌بندی به‌لحاظ ارزش و تعداد این گونه در دنیا در سال ۲۰۰۵ این گونه جزو گونه‌های آسیب‌پذیر تقسیم‌بندی شد، به‌طوری که هم اکنون در جهان فقط ۲۴۰۰ گونه تمساح پوزه کوتاه زیست می‌کند. از دلایل دیگر انقراض آن‌ها می‌توان به بروز سیلاب‌های سنگین در محل زندگی آن‌ها و خورده‌شدن نوزادان گاندو به‌وسیله تمساح‌های بالغ‌تر اشاره کرد.
همچنین تغییر در ترکیب آب‌شیرین رودخانه سرباز به‌علت نشت انواع آلودگی‌های شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، روغن موتور یا مواد شوینده هم بر آینده این تمساح‌ها تأثیر منفی گذاشته است. همچنین برخی گاندوها در حین ردشدن از جاده‌ها به‌علت برخورد با خودرو‌ها کشته می‌شود، هرچند تعداد این حوادث تأثیر زیادی بر آمار کلی مرگ‌و‌میر گاندوها ندارد.
گاندو تنها تمساحی است که به‌طور طبیعی در ایران زندگی می‌کند و همین ویژگی آن را به حیوانی محبوب در بین گردشگران تبدیل کرده است. این حیوان هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی با مردم منطقه دارد و هر سال تعداد زیادی گردشگر را به این منطقه جذب می‌کند.
دیدن این حیوان خاص و کمیاب یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه آزاد چابهار محسوب می‌شود و راحت‌ترین و کم‌زحمت‌ترین راه ملاقات با این خزنده خجالتی، رفتن به «برکه تمساح» است.
برکه تمساح در واقع استخری با چند سر گاندو حفاظت‌شده است. اینجا بی‌خطر و با هیجان می‌توان تمساح پوزه کوتاه ایرانی را از نزدیک دید.
راه دیگر برای دیدن گاندوها رفتن به منطقه حفاظت‌شده باهوکلات است. باهوکلات زیستگاه اصلی گاندو است، اما احتمال کمی وجود دارد که بتوان آن را در دل طبیعت دید.
با این حال، پارک تحقیقاتی «ریکوکش» که به‌همت سازمان حفاظت محیط‌زیست احداث شده است، از این جانور کمیاب محافظت می‌کند. در این پارک، هم تمساح‌های بالغ را خواهید دید و هم گاندوهای جوان و نوجوان را. پارک تحقیقاتی ریکوکش در سال ۱۳۸۹ برای حفاظت از گاندوها در مقابل تهدیدات خشک‌سالی در وسعتی برابر با ۱۰ هکتار تأسیس شد و اینک تمساح‌های پوزه کوتاه در این ایستگاه زندگی می‌کنند.