شهرآرانیوز| دیابت یکی از بیماری‌های شایع در سراسر جهان است و حتی در افرادی که به نظر سالم می‌رسند، ممکن است بیماری پیش دیابت تشخیص داده شود.
به اختلال سوخت وساز مواد قندی در بدن، بیماری دیابت می‌گویند. این اختلال به دلیل عدم ترشح و یا ناکافی بودن ترشح انسولین ایجاد می‌شود؛ در نتیجه میزان قند خون بالا می‌رود. انواع دیابت شامل مواردی همچون دیابت نوع یک، دیابت نوع دو و دیابت بارداری است.
این نوع دیابت به علت از بین رفتن کامل سلول‌های سازنده انسولین در بدن ایجاد می‌شود، درنتیجه ترشح انسولین متوقف و یا بسیار کم‌می‌شود. شروع بیماری در دیابت نوع یک به علت نبود انسولین با نشانه‌هایی همراه است و معمولاً ناگهانی و پر سر و صداست.
انسولین مانند یک کلید عمل می‌کند و درب سلول‌ها را باز می‌کند تا مواد غذایی وارد سلول‌ها شوند. در صورت عدم وجود انسولین مواد قندی در خون باقی می‌ماند و نمی‌تواند مورد استفاده سلول‌ها قرار گیرد؛ به همین دلیل قند خون بالا می‌رودو بیمار دچار علایمی همچون پرنوشی «تمایل بیش از حد به نوشیدن مایعات»، پرخوری و پرادراری می‌شود.
از آنجاکه بدون وجود انسولین، قند موجود در خون نمی‌تواند مورد استفاده سلول‌ها قرار گیرد بیماران مبتلا به دیابت نوع یک معمولا احساس بی‌حالی و خستگی می‌کنند و در مراجعه به پزشک می‌گویند که به رغم اشتهای زیاد و پر خوری، طی چند هفته اخیر به طور ناگهانی، دچار کاهش وزن شده‌اند.
دیابت نوع یک بیشتر در کودکان، نوجوانان و بالغان جوان دیده می‌شود، اما این امکان وجود دارد که هر فردی و در هر سنی به دیابت نوع اول مبتلا شود.
تاکنون علت دیابت نوع یک به طور دقیق شناخته نشده است، اما گفته می‌شود برخی مشکلات سیستم ایمنی و ابتلا به برخی بیماری‌های ویروسی باعث از کار افتادن سلول‌های سازنده انسولین می‌شود؛ در نتیجه میزان انسولین بدن به طرز چشمگیری کم و منجر به بالا رفتن قندخون می‌شود.
با توجه به اینکه برای درمان این نوع دیابت از همان ابتدا به تزریق انسولین نیاز است در گذشته به این بیماری، دیابت وابسته به انسولین می‌گفتند، اما امروزه که برای کنترل انواع دیابت از انسولین استفاده می‌شود این اصطلاح دیگر کاربرد ندارد و به آن دیابت نوع یک می‌گویند.
این نوع دیابت بیشتر در افراد بالغ و بعد از ۳۰ سالگی رخ می‌دهد. مبتلایان به دیابت نوع دو، عمدتا چاق هستند و سابقه ابتلا به دیابت در اقوام آن‌ها وجود دارد.
سلول‌های سازنده انسولین در دیابت نوع دو هنوز تا حدی می‌توانند انسولین ترشح کنند؛ اما یا مقدار انسولین کافی نیست و یا انسولین موجود، نمی‌تواند وظیفه خود را در بدن به درستی انجام دهد و درواقع نوعی مقاومت نسبت به انسولین وجود دارد.
از آنجاکه در این نوع دیابت هنوز مقداری انسولین ترشح می‌شود علایم واضح و مشخصی ممکن است وجود نداشته باشد به طوریکه، بیش از نیمی از بیماران حتی متوجه بالا رفتن قند خون خود نمی‌شوند.
در دیابت نوع دو ممکن است در ابتدا نیازی به تزریق انسولین وجود نداشته باشد؛ لذا در گذشته به این نوع دیابت، دیابت غیروابسته به انسولین می‌گفتند.
دیابت نوع دو بیماری پیشرونده‌ای است که بسیارآرام و خاموش پیشرفت می‌کند و ممکن است تا سال‌ها هیچگونه علامتی نداشته باشد؛ این در حالی است که قندخون بالا است و بر همه قسمت‌های بدن تأثیر بسیار بدی دارد. بیشتر بیماران معمولاً، به صورت اتفاقی و یا زمانی متوجه بیماری خود می‌شوند که یکی از عوارض دیررس بیماری بروز کرده است. در واقع آنچه بیمار را مجبور به مراجعه به پزشک می‌کند یکی از عوارض قلبی، کلیوی، چشمی و یا زخم شدن اندام‌هاست که به علت بالا بودن قند خون به مدت طولانی ایجاد شده‌است. به همین دلیل توصیه می‌شود همه افراد از سن ۳۰ سالگی، آزمایش‌های مربوط به قند خون را انجام دهند تا به محض ابتلا به دیابت، متوجه بیماری خود شده و از تأثیرات مخرب قند خون بالا بر قسمت‌های مختلف بدن جلوگیری کنند.
گر چه دیابت نوع دو بیشتر در افراد بالغ و بعد از ۳۰ سالگی ایجاد می‌شود، اما با توجه به شیوع قابل توجه چاقی در کودکان، رفتار‌های ناسالم تغذیه‌ای و کم تحرکی شیوع این نوع دیابت در کودکان و نوجوانان هم رو به افزایش است.
والدین باید در مورد نشانه‌های دیابت هوشیار باشند و سعی کنند با اصلاح رفتار‌های نادرست کودکان و نوجوانان از بروز این نوع دیابت پیشگیری کنند.
به هر گونه اختلال سوخت و ساز مواد قندی که برای نخستین بار در زمان بارداری عارض شود و یا در طی بارداری مورد تشخیص واقع شود دیابت زمان بارداری اطلاق می‌شود. بنابراین ممکن است خانمی در گذشته دچار بیماری دیابت تشخیص داده نشده بوده و برای اولین بار در زمان بارداری متوجه وجود آن شود. در بیشتر موارد دیابت زمان بارداری بعد از زایمان ناپدید می‌شود، اما ممکن است بعد‌ها، عارض فرد شود.
بنابراین خانم‌هایی که سابقه دیابت بارداری دارند بیشتر از افراد عادی جامعه در معرض خطر ابتلا به بیماری دیابت قندی هستند. با توجه به اینکه هر مقدار از افزایش قند خون از محدوده طبیعی در دوران بارداری می‌تواند با عوارض متعدد برای جنین و مادر توام باشد توصیه می‌شود که تمام خانم‌های باردار در نخستین ویزیت، از نظر وجود عوامل خطر زا برای ابتلا به دیابت مورد ارزیابی قرار گیرند و در صورت نداشتن بیماری دیابت بین هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری آزمایش (تست) تحمل گلوکز توصیه شده توسط پزشک معالج را انجام دهند.
بنابر گزارش انجمن دیابت آمریکا، نشانه‌های شایع ابتلا به دیابت شامل موارد زیر می‌شوند:
تکرر ادرار
احساس تشنگی بسیار
احساس گرسنگی بسیار - حتی وقتی که غذا خورده اید
خستگی شدید
تاری دید
بردیگی‌ها و کبودی‌هایی که به کندی خوب می‌شوند
کاهش وزن - حتی زمانی که به اندازه کافی غذا می‌خورید (نوع ۱)
احساس سوزن سوزن شدن، درد، یا بی حسی در دست‌ها و پا‌ها (نوع ۲)
بیماری دیابت به راحتی و با انجام آزمایش قند خون ساده قابل تشخیص است. برای اندازه‌گیری قند خون باید هشت ساعت از مصرف آخرین وعده غذایی شما گذشته باشد؛ به عبارت دیگر پس از صرف شام باید حداقل هشت ساعت هیچگونه ماده غذایی مصرف نکنید و ناشتا باشید. در افراد سالم میزان طبیعی قند خون ناشتا کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر است.
اگر حداقل در دو نوبت آزمایش جداگانه طی دو روز، میزان قند خون ناشتا برابر یا بیشتر از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر باشد، تشخیص دیابت قطعی است. برای تشخیص دیابت در افرادی که دچار علایم بیماری، نظیر پرخوری، پرنوشی و پر ادراری هستند می‌توان آزمایش دیگری نیز انجام داد.
این افراد می‌توانند بدون در نظر گرفتن اینکه آخرین وعده غذایی را در چه ساعتی مصرف کرده‌اند، قند خون خود را اندازه‌گیری کنند. اگر میزان قندخون در این آزمایش بیشتر از ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد به طور یقین فرد، به دیابت مبتلا است.
اگر میزان قند خون ناشتا در محدوده ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی گرم در دسی لیتر و قند خون دو ساعت بعد از غذا در محدوده ۱۴۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر گزارش شود؛ خطر ابتلا به دیابت بسیار زیاد است و در اصطلاح این افراد در مرحله پیش دیابت قرار دارند.
این افراد برای تشخیص نهایی، باید تست تحمل گلوکز را انجام دهند.
در تست تحمل گلوگز مقداری گلوکز خالص به بیمار داده می‌شود تا میل کند؛ بعد در فواصل منظم میزان قند خون را اندازه می‌گیرند تا مشخص شود آیا بدن قادر به سوخت و ساز قند هست یا خیر؟ اگر نتیجه آزمایش طبیعی باشد به این افراد گفته می‌شود که در معرض بروز دیابت هستند و باید با تغییر شیوه زندگی، کنترل برنامه غذایی و ورزش منظم از بروز دیابت پیشگیری کنند؛ اما اگر نتیجه تست تحمل گلوکز غیرطبیعی باشد بیمار در چرخه بیماران دیابتی قرار گرفته است بنابراین درمان‌های لازم برای او آغاز خواهد شد.
حدود ۹۰ درصد بیماران، به دیابت نوع دو مبتلا هستند که عوامل خطرآن شناخته شده است؛ بنابراین بیشتر مردم به راحتی می‌توانند از بروز بیماری دیابت پیشگیری کنند.
خوشبختانه پیشگیری از دیابت نوع دو هم آسان و هم انجام‌پذیر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد چاقی و اضافه وزن، خوردن غذا‌های چرب و پرانرژی در کنار کم‌تحرکی می‌تواند باعث فعال شدن ژن‌های بروز دیابت شود. با انتخاب یک زندگی سالم و انجام آزمایشات دوره‌ای به راحتی می‌توانید از این بیماری پیشگیری کنید.
حدود ۱۰ درصد مردم به دیابت نوع یک مبتلا هستند. همانطور که گفته شد علت این بیماری از بین رفتن کامل سلول‌های سازنده انسولین است. متأسفانه در زمان حاضر هیچگونه راه عملی برای پیشگیری از دیابت نوع یک وجود ندارد؛ اما تحقیقات وسیعی در همه دنیا برای اصلاح ژن‌ها (ژن تراپی) و تغییرات سیستم ایمنی در حال انجام است و امید‌های بسیار زیادی وجود دارد که در سال‌های آینده راه‌های پیشگیری از دیابت نوع یک و درمان قطعی آن مشخص شود.
تا این لحظه هیچگونه درمان قطعی که بتوان آن را به عنوان یک درمان رایج در اختیار همه مردم قرار داد برای دیابت شناخته نشده است، اما با درمان‌های موجود می‌توان دیابت را کنترل کرد.
اینکه از چه نوع درمانی برای کنترل دیابت استفاده شود کاملاً به میزان قند خون و نوع دیابت بستگی دارد. در دیابت نوع یک، چون انسولین ترشح نمی‌شود و یا مقدار آن بسیار ناچیز است از همان ابتدا باید تزریق انسولین را آغاز کرد.
در دیابت نوع دو با کمک دارو‌های پایین‌آورنده قند خون، رعایت رژیم غذایی و ورزشی و فعالیت منظم می‌توان بیماری را کنترل کرد و قند خون را در محدوده طبیعی نگه داشت. دارو‌های پایین آورنده قند خون با تحریک ترشح انسولین و یا کاهش مقاومت نسبت به انسولین باعث بهتر شدن روند دیابت نوع دو می‌شود؛ اما این بیماران باید بدانند چنانچه با این روش‌ها میزان قند خون در حد مطلوب کنترل نشود تزریق انسولین لازم است.
بیشتر بیماران دیابتی در برابر تزریق انسولین مقاومت می‌کنند و با اصرار از پزشک خود می‌خواهند تا با کمک دارو‌های خوراکی قند خونشان را کنترل کنند. این بیماران باید بدانند که دیابت یک بیماری پیشرونده است؛ یعنی بیماری به تدریج پیشرفت می‌کند و ممکن است با گذشت زمان، نیاز بیمار به دارو بیشتر شود.
گاهی لازم است که برای کنترل مناسب قند خون حتی در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو از انسولین استفاده شود؛ البته با رعایت برنامه غذایی و انجام فعالیت بدنی مناسب می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد و تزریق انسولین را تا سال‌ها به تعویق انداخت.
خوب است بدانید که همه انجمن‌های علمی دنیا معتقدند، اگر با کمک قرص‌های پایین‌آورنده قند خون نتوان دیابت را به نحو مطلوبی کنترل کرد؛ باید هر چه سریع‌تر تزریق انسولین آغاز شود. انسولین هیچگونه عارضه‌ای ندارد؛ بنابراین نباید بیماران از تزریق انسولین بترسند یا احساس نگرانی کنند. آنچه که واقعاً باعث نگرانی می‌شود، قند خون بالا است که حتی ممکن است بیمار را در معرض خطر مرگ قرار دهد.
شاید تنها نکته‌ای که در مورد انسولین لازم است به آن توجه شود، افت قند خون است که با مصرف منظم وعده‌های غذایی قابل پیشگیری است و بیشتر بیماران از این نظر مشکلی نخواهند داشت. امروزه وسایل و سوزن‌های بسیار ظریفی به بازار عرضه شده که تزریق آسان و بدون درد انسولین را امکان‌پذیر کرده است.
یکی ازمسایلی که باعث نگرانی بیماران دیابتی می‌شود، نوسانات قندخون است. معمولاً بیماران دیابتی برای تنظیم برنامه دارویی و غذایی و طبق نظر پزشک معالج روزانه چندین بار قند خونشان را درمنزل کنترل می‌کنند و، چون نمی‌توانند اعداد را به درستی تفسیر کنند دچار نگرانی می‌شوند. برای این که بتوانید قندخونتان را درمحدوده طبیعی نگه دارید باید چند نکته را یادآوری شد:
محدوده طبیعی قندخون طبیعی برای بیمار مبتلا به دیابت با افراد سالم کمی فرق می‌کند. محدوده قابل قبول برای قند خون ناشتا در دیابتی بین ۸۰ تا ۱۳۰ است و چنانچه قندخون دو ساعت پس از غذا در حدود ۱۶۰ تا ۱۸۰ باشد طبیعی است و جای هیچگونه نگرانی نیست.
اگر قند خون شما به عنوان یک بیمار مبتلا به دیابت در این حدود تغییر می‌کندباید بدانید که وضعیت کنترل قند خون‌تان خوب است.
یکی ازنکات مهمی که مبتلایان به دیابت باید ازآن اطلاع داشته باشند این است که قندخون را باید درساعت‌های مشخصی اندازه گیری کرد. به عنوان مثال اگر یک بیمار هر روز ساعت هفت صبح قندخون خود را اندازه گیری می‌کند باید سعی کند هرروز تقریباً در همین ساعت و حداکثر بین ساعت هفت تا هشت قندخون ناشتا را اندازه گیری کند. حالا این بیمار اگر یک روز ساعت ۱۰ صبح و روز دیگرساعت ۱۲ ظهر ازخواب بلند شود و بخواهد قند خون خود را اندازه‌گیری و یادداشت کند باید بداندکه درتفسیر قندخون خودش و پزشک را دچارمشکل خواهد کرد. ضمن اینکه داشتن برنامه منظم برای خواب و تغذیه یکی از مهمترین عواملی است که به کنترل بهتر قند خون کمک خواهد کرد.
تغییر برنامه غذایی، ابتلا به بعضی بیماری‌ها و تغییر در مقدار دارو‌های مصرفی می‌تواند باعث نوسانات قند خون شود؛ اما بیشتر بیماران دیابتی این تجربه را داشته‌اند که به رغم رعایت رژیم غذایی و مصرف منظم دارو‌ها در برخی روز‌ها قند خونشان بالاتر است.
این بیماران باید بدانند که تاثیرانسولین و دارو‌های پایین آورنده قندخون در بدن همیشه یکسان نیست. مهم این است که در یک دوره زمانی، حداقل درنیمی ازموارد، اندازه‌های ثبت شده در محدوده طبیعی و قابل قبول باشد.
به عنوان مثال اگرفردی درطول یک ماه ۱۰۰ بار قندخون خود را اندازه گیری کرده‌است، باید حداقل ۵۰ مورد ازاین اندازه گیری‌ها درمحدوده طبیعی باشد. درچنین شرایطی می‌توان قضاوت کرد که مدیریت قند خون به خوبی انجام شده است؛ اما اگرازاین ۱۰۰ بار اندازه گیری مثلاً ۸۰ بارقندخون بالا یا پایین‌تر از حد طبیعی باشد، نشان دهنده این است که وضعیت کنترل قند خون مطلوب نیست و لازم است که با پزشک معالج مشورت شود.
البته با برای تصمیم گیری در مورد وضعیت قند خون باید آزمایش دیگری نیز به نام میانگین قندخون سه ماهه (HbA۱c) انجام شود. این آزمایش باید هر سه ماه یک‌بار انجام شود و نتایج آن وضعیت قندخون شما در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد.
بیماری دیابت دربسیاری ازبیماران به وسیله قرص‌های کاهنده قندخون کنترل می‌شود؛ اما قرص به تنهایی کافی نیست و اگر با ورزش و رعایت رژیم غذایی همراه نشود، نمی‌تواند باعث تنظیم قندخون شود. نکته مهم درمورد مصرف قرص این است که برای اثربخشی بیشتر، آن‌ها را درساعت مشخص و به طور مرتب مصرف کنید.
بسیاری ازمبتلایان به دیابت نوع دو از قرص مِتفورمین استفاده می‌کنند. معمولاً این قرص بر حسب شدت بیماری از یک تا سه نوبت در روز میل می‌شود. کسانی که دچارمشکلات گوارشی هستند بهتر است این قرص را همراه با غذا میل کنند؛ البته این بدان معنا نیست که بیمار در هر ساعتی می‌تواند از خواب بیدار شده و صبحانه و قرصش را بخورد.
باز هم تأکید می‌شود که مبتلایان به دیابت باید سعی‌کنند برنامه منظمی برای خواب و تغذیه داشته باشند تا بتوانند قندخون را دربهترین شرایط نگه دارند.
بعضی بیماران ازعوارض این قرص‌ها نگران هستند و فکر می‌کنند که مصرف قرص‌های پایین‌آورنده قند خون؛ به ویژه متفورمین باعث مشکلات کلیوی وکبدی می‌شود. این یک تصورکاملاً اشتباه است. باید گفت که مصرف متفورمین هیچ عارضه‌ای ندارد؛ البته اگربیماری از قبل دچار مشکلات کبدی یا کلیوی باشد به جای قرص متفورمین از جایگزین‌های دیگری استفاده می‌شود. بهتر است با آرامش، به پزشک خود اعتماد کنید و به این بهانه مصرف قرص را قطع نکنید.
نکته مهم دیگری که باید یادآور شد این است که قندخون بالا احتمال ابتلا به عوارض قلبی وعروقی، بیماری‌های کلیوی را بیشتر می‌کند. برای پیشگیری ممکن است لازم باشد علاوه بر قرص‌های پایین‌آورنده قندخون یا انسولین دارو‌های دیگری نیزمصرف کنید و مهمترازهمه چربی وفشارخون خود را درحدطبیعی نگه دارید.
اگرلازم است ازاین قرص‌ها به ویژه قرص‌های پایین آورنده فشارخون استفاده کنید و از مصرف آن طفره نروید.
بعضی بیماران به بهانه وابسته شدن به این قرص‌ها ازمصرف آن خودداری می‌کنند و ناخواسته باعث افزایش فشارخون وصدمات جبران ناپذیری به اندام‌های مختلف به ویژه کلیه‌ها می‌شوند. سلامتی شما دردستانتان قرار دارد. لطفاً سعی کنید با تصمیمات نادرست آن را به خطر نیندازید.