وقتی برنامه کتاب خوانی جایی در برنامه روزانه و حتی هفتگی پدر و مادر خانواده‌ای ندارد، نمی‌توان توقع داشت فرزندانشان در زمره افراد علاقه‌مند به حوزه‌های مختلف مطالعات غیردرسی باشند. به هر حال، والدین جزو اولین شخصیت‌هایی هستند که فرزندان از رفتار آن‌ها الگو می‌گیرند.
ملیحه ابراهیمی | شهرآرانیوز؛ تا حالا در این شرایط قرار گرفته اید که وقتی حساب و کتاب اول ماه را روی کاغذ می‌آورید و تا پایان ماه برنامه ریزی می‌کنید، بخشی از پول یارانه، اضافه کار یا هر مبلغ دیگری را که مازاد هزینه‌های روزمره زندگی تان است به خرید کتاب اختصاص دهید؟
خریدن کتاب تا چه اندازه جزو ضرورت‌های سبد خرید خانوارتان به حساب می‌آید؟ شده است کتاب یکی از راه‌های تشویق فرزندتان به شمار بیاید؟ جز خریدن و هدیه دادن، تا چه اندازه وقتتان را برای مطالعه در زمینه‌های مورد علاقه تان صرف می‌کنید؟ برایتان چقدر اهمیت دارد که با خواندن چند صفحه کتاب در شبانه روز می‌توانید سرانه مطالعه کشور را جابه جا کنید و به دانش و دانسته هایتان بیفزاید؟
این سؤالات را نپرسیدیم که ساده از کنارشان بگذریم و مشغله‌های روزمره را برای مطالعه نکردن بهانه کنیم. بیشتر قصدمان این بود که کمی با خودمان دودوتاچهارتا کنیم که از چه روش‌هایی می‌توانیم سطح فرهنگی خودمان، خانواده و اجتماع را بالا ببریم. فرصت بدی نیست به مناسبت روز کتاب و کتاب خوانی و کتابدار عدد سرانه مطالعه امروز را کمی افزایش دهیم.
والدین، الگو‌های رفتاری مثبت
ریشه بسیاری از مسائل فرهنگی جامعه امروز را باید در خانواده‌ها جست وجو کرد. در محیط کوچکی، چون خانواده است که اعضا آماده ورود به اجتماع بزرگ تری، چون جامعه می‌شوند. بروز هرگونه ناهنجاری فرهنگی ناشی از نوع نگاه تربیتی‌ای است که والدین در هر خانواده پیش می‌گیرند. وقتی برنامه کتاب خوانی جایی در برنامه روزانه و حتی هفتگی پدر و مادر خانواده‌ای ندارد، نمی‌توان توقع داشت فرزندانشان در زمره افراد علاقه‌مند به حوزه‌های مختلف مطالعات غیردرسی باشند. به هر حال، والدین جزو اولین شخصیت‌هایی هستند که فرزندان از رفتار آن‌ها الگو می‌گیرند.
حساسیت‌های سنین پایه
آموزش از سنین پایه باعث می‌شود بسیاری از رفتار‌های درست و نادرست در کودکان نهادینه شود. در وهله نخست، اعضای کلیدی خانواده اعم از پدر و مادر یا فرزندان بزرگ‌تر هستند که می‌توانند پایه‌های آموزش را برای دیگر افراد برنامه ریزی کنند. روش‌های مختلفی می‌تواند به کودکان کمک کند با کتاب و کتاب خوانی آشنا شوند: از تعریف و تمجید محتوای کتاب‌های کودکانه معروف گرفته تا هدیه دادن کتاب‌هایی با جلد و تصاویر جذاب، و هم خوانی یا قصه خوانی آن دسته کتاب‌هایی که آن‌ها را با محتوای سبک زندگی سالم آشنا و بیشتر با روش‌های دوستی با کتاب نزدیک می‌کند.
جایی خارج از خانه
مطالعه کتاب‌های غیردرسی و ترویج کتاب خوانی را باید خارج از خانه تعریف کرد. گاهی لازم است به فضا‌های تفریحی آغشته به کتاب سر زد و ساعتی را با اعضای خانواده به ویژه کودکان در یک کافه کتاب گذراند، نوشیدنی سفارش داد و برای آن کودکی که هنوز به مدرسه نرفته است یکی دو داستان کوتاه خواند یا در واکنش به فرزند بزرگ تر، دقایقی سکوت کرد و قصه کتاب او را گوش کرد. فقط حواسمان باشد این مدل رفتار نباید به یک پز شخصیتی تبدیل شود.
رابطه کرونا با کتاب
از یاد نبریم که در شرایط فعلی که شیوع بیماری کرونا سیر صعودی در پیش گرفته، آثاری منفی بر برپایی نمایشگاه‌های دائمی و فصلی کتاب و -حتی در نگاهی ساده تر- برای حضور در کتابخانه‌های عمومی ایجاد کرده است، اما می‌توان به نمایشگاه‌های مجازی و مطالعات خانگی دلخوش بود. این روز‌ها بیماری کووید ۱۹ در کنار همه معضلاتی که پدید آورده است فرصت در خانه ماندن بیشتری برای خیلی‌ها فراهم کرده است. باید این فرصت را غنیمت بشماریم و ساعتی را به مطالعه حوزه‌های موردعلاقه مان اختصاص دهیم.
ضرورت کتابخانه خانگی
گاهی لازم است از جبر و اجبار برای مطالعه کردن اعضای خانواده فاصله بگیریم و کودکان را به فضای جدیدی، چون اختصاص مکانی در کتابخانه برای کتاب‌های کودکانه به وجد بیاوریم. کودک از همان سال‌های خردسالی باید به این درک برسد که کتابخانه‌های خانگی جزئی جدایی ناپذیر و از ضرورت‌های هر خانه به شمار می‌آیند.
چنین فضایی می‌تواند در پذیرایی خانه یا اتاق شخصی فرزندان تعریف شود. از فرهنگ یادداشت برداری غافل نشویم. با این کار، به کودکمان یاد می‌دهیم خلاصه‌ای از کتاب‌هایی که خوانده است در دفترچه‌ای بنویسد. این اتفاق در سال‌های بعد کمک می‌کند در صورت فراموشی، با مراجعه به دفترچه یادداشت، کلیت کتاب را به یاد بیاورد.
توپی که پاس کاری می‌شود
آموزش و پرورش، مدارس، مساجد، وسایل حمل و نقل عمومی، مراکز فرهنگی، رسانه‌ها و کتابخانه‌های عمومی می‌توانند مقدمات ترویج فرهنگ کتاب خوانی را فراهم آورند. هر کدام از این نهاد‌ها می‌توانند در افزایش سرانه مطالعه نقش بسزایی ایفا کنند، اما متأسفانه اتفاق عجیبی در این حوزه نیفتاده است. مدت هاست توپ بالا رفتن سرانه مطالعه دست به دست می‌چرخد و به زمین دیگری پاس داده می‌شود و هر کدام از نهاد‌های ذی ربط از زیر بار این مسئولیت به نوعی شانه خالی می‌کنند.
این در صورتی است که آموزش و پرورش و مدارس زیرمجموعه آن‌ها با روش‌های نوین آموزشی می‌توانست دانش آموزان را به کتاب خوانی غیردرسی ترغیب کند. محیط هایی، چون مراکز فرهنگی، مساجد یا وسایل حمل و نقل عمومی نیز با برنامه‌های کوتاه مدتی، چون توزیع کتاب‌های جیبی و ساده با مضامین کاربردی مثل ترویج فرهنگ شهروندی می‌توانستند به اهداف بلندمدت دست پیدا کنند.
رسانه‌ها نیز با معرفی افراد برجسته و استادان در حوزه کتاب‌های مختلف توانایی پای کار آوردن مردم را دارند به گونه‌ای که می‌توانند پای خیلی‌ها را به کتابخانه‌های عمومی باز کنند و آنجا مسئولان کتابخانه‌ها برنامه‌های مدون و جذاب را تدارک و پیش بینی کنند تا با استقبال مخاطبان روبه رو شود.
کتاب به دست بگیریم نه گوشی
خیلی‌ها بر این باورند که گذراندن ساعات طولانی در فضای مجازی نوعی مطالعه محسوب می‌شود. این در حالی است که تنها استفاده از نسخه‌های الکترونیکی و صوتی برخی کتاب‌ها به سرانه مطالعه می‌افزاید نه جست وجو کردن در صفحه‌های اینستاگرامی یا کانال‌های تلگرامی و وب گردی‌های بیهوده و بی اساس. از این مهم نیز نباید غافل شویم که گوشی به دست بودن بسیاری از والدین در خانواده‌ها و صرف بیش از حد زمان در فضای مجازی باعث شده است کمتر پدر و مادری را کتاب به دست ببینیم. این مسئله یکی از آسیب‌هایی است که به دیگر اعضای خانواده نیز سرایت کرده است.
بخوانیم و بدانیم
- مطالعه اضطراب را کاهش می‌دهد.
- بلند خواندن کتاب سرعت مطالعه را کم می‌کند.
- کتاب خواندن باید با هدف همراه باشد. در غیر این صورت، دست آوردی برای خواننده ندارد.
- کتاب خواندن نباید از سر اجبار باشد بلکه باید به عادت تبدیل شود تا ماندگار شود.
- کتاب‌هایی با مضامین موردعلاقه سرعت مطالعه را افزایش می‌دهد.
- مطالعه مستمر با بیمار‌های حواس پرتی و آلزایمر مبارزه می‌کند و آن‌ها را به تأخیر می‌اندازد.
- در دسترس نبودن کتاب فروشی ها، کتابخانه‌های عمومی، حذف یارانه کاغذ (افزایش قیمت کاغذ)، تردید در انتخاب نوع کتاب و قیمت از جمله معضلات پایین بودن سرانه مطالعه به شمار می‌آید.
- بهترین زمان برای مطالعه قبل از خواب است.
این اعداد و ارقام مربوط به سال ۹۸ است
سرانه مطالعه کشور ۷۵ دقیقه و ۳۴ ثانیه در هرروز است که ۱۵ دقیقه و ۱۷ ثانیه به کتاب، ۲۱ دقیقه و ۳۱ ثانیه برای قرآن و ادعیه، ۳۲ دقیقه و ۳۶ ثانیه روزنامه و ۵ دقیقه و ۴۲ ثانیه به نشریه خوانی اختصاص پیداکرده است.
گزارش آماری کتاب ها، منتشرشده در سال ۹۸، نشان می‌دهد ۱۱۱ هزار و ۵۰۷ عنوان کتاب منتشر شده است که در این میان، طبق دسته بندی موضوعی، کتاب‌های هنر ۳۶۵۸ عنوان، کتاب‌های فلسفه ۶۰۳۴ عنوان، کتاب‌های ادبیات ۱۸ هزار و ۳۹۳ عنوان، و کتاب‌های کودک و نوجوان ۱۹ هزار و ۸۷ عنوان است. ۲۰ هزار و ۵۰۸ عنوان نیز کتاب کمک آموزشی به چاپ رسیده است. کلیات، دین، علوم اجتماعی، زبان، علوم طبیعی و ریاضیات، علوم عملی و تاریخ و جغرافیا سایر موضوعات دسته بندی شده اند که هریک سهم به خصوصی در تعداد کتاب منتشرشده در سال گذشته دارد.
استقبال بانوان برای کتاب و کتاب خوانی در کتابخانه‌های عمومی کشور بیش از مردان است.
تعداد اعضای کتابخانه‌های کشور ۳ میلیون نفر است.
طبق آمار رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد، سرانه مطالعه در کل کشور ۱۴ دقیقه در روز و در خراسان رضوی ۱۶ دقیقه در روز است.
۲۵۵ هزار و ۲۱۴ نفر در استان خراسان رضوی عضو کتابخانه هستند.
کتابخانه عمومی امام خمینی مشهد با ۲۳ هزار و ۵۰۰ عضو، بزرگ‌ترین کتابخانه در خاورمیانه است که بخش ناشنوایان آن برای نخستین بار در کشور راه اندازی شده است.