شعار مشخص دوستداران کتاب‌های الکترونیک و پادکست‌ها این است: «زنده‌باد وقت‌های مرده». زمان‌هایی که در ترافیک، مترو، تاکسی، حتی گرد‌ش‌های خارج از شهر، می‌توان با شنیدن یا خواندن کتاب‌های الکترونیک گذراند و لذت برد.
لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز - شعار مشخص دوستداران کتاب‌های الکترونیک و پادکست‌ها این است: «زنده‌باد وقت‌های مرده». زمان‌هایی که در ترافیک، مترو، تاکسی، حتی گرد‌ش‌های خارج از شهر، می‌توان با شنیدن یا خواندن کتاب‌های الکترونیک گذراند و لذت برد. کتاب الکترونیک یا ای بوک (E-book) کتاب‌هایی هستند که به شکل پرونده‌های دیجیتال تولید و خوانده می‌شوند. این‌ها صرفا نسخه‌های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می‌توانند علاوه بر متن و تصویر، فیلم، صوت و پویانمایی را نیز شامل شوند. کتاب‌های صوتی و الکترونیک در سال‌های گذشته با موجی از محبوبیت همراه شده‌اند و آن طور که به نظر می‌رسد قرنطینه خانگی ناشی از کرونا ویروس نیز بر این محبوبیت افزوده است.
البته همیشه دو دسته مخاطب در مقابل آن قرار داشته‌اند. عده‌ای اصلا حاضر نیستند، لذت تورق کتاب کاغذی را کنار بگذارند و عده‌ای هم در مقابل این فناوری، انعطاف‌پذیر هستند و گوش به کتاب‌های صوتی سپرده‌اند. در این بین، به نظر می‌رسد باتوجه به کاهش نقدینگی خانواده‌ها، نسخه‌های صوتی کتاب‌ها که با هزینه کمتری تهیه می‌شود، جایگزین‌های مناسب کتاب‌های کاغذی باشند. در هر صورت تمایل به کتاب‌های الکترونیک در حال افزایش است و حتی می‌توان سلیقه مخاطبان را با آماری که سامانه‌های کتاب‌های الکترونیک می‌گذارند، دریافت.
مثلا در سایت «فیدیبو» به عنوان اولین سامانه تولید و پخش کتاب الکترونیک در ایران از سال ۱۳۹۲، شاهدیم که کتاب‌هایی با موضوع موفقیت و خودباوری، راه‌های رسیدن به آرزو‌ها همچون «اثر مرکب»، «ثروتمندترین مرد بابل» و کتاب «چگونه کمال‌گرا نباشیم» جزو محبوب‌ترین‌ها قرار گرفته‌اند. جالب اینجاست که رمان «عقاید یک دلقک» نوشته هاینریش بل که شخصیتی دلقک‌نما ناخرسندی‌هایش درباره کلیسا و حکومت حاکم بر جامعه آلمان را نقد می‌کند، نیز در بین محبوب‌هاست. همچنین در این سامانه‌ها، اقبال خوبی از کتاب‌های صوتی‌ای که بازیگران، مجریان و شخصیت‌های سرشناس می‌خوانند، دیده می‌شود. چنانکه ترجمه عادل فردوسی‌پور از کتاب «پیگیر اخبار نباشید» رولف دولبی که هم‌زمان با انتشار در نشر چشمه، به تازگی در سایت فیدیبو قرار گرفته، با استقبال خوبی روبه‌رو شده است. اما سؤال اینجاست که لزوم گسترش کتاب‌های الکترونیک چیست و چقدر در ایران جایگاه خود را باز کرده و در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.
نشر صاد که به صورت تخصصی در حوزه کتاب‌های الکترونیک و صوتی فعالیت می‌کند، در برنامه زنده اینستاگرامی که به تازگی منتشر کرده، به این سؤال‌ها پاسخ داده است. قاسم صفایی‌نژاد پژوهشگر حوزه کتاب‌های الکترونیک در این برنامه بیان کرد که از سال ۹۱ به بعد، مصرف رسانه‌ای در کشور ما با ورود مردم به شبکه‌های تلگرام و اینستاگرام متفاوت می‌شود و با مردمی روبه‌رو می‌شویم که قبلا تصوری از این فضا نداشته‌اند. در این بین دو دسته مهم سنی یکی افراد بالای ۴۰ سال با تحصیلات به نسبت پایین و دیگری نوجوانان زیر ۱۵ سال هستند. دو گروهی که شناختی از ایمیل و وبلاگ و خبرگزاری‌ها نداشته‌اند. حالا این دوگروه با محتوای کوتاه و سطحی‌ای روبه‌رو می‌شوند که قدرت تفکر را از آن‌ها می‌گیرد. درواقع مردمی می‌شوند که کمتر می‌خوانند و کمتر به آنچه می‌خوانند، فکر می‌کنند.
او در ادامه گفت: در دنیا برای برون‌رفت از این شرایط، رسانه‌های عمیق مثل کتاب و سینما را وارد زندگی مردم می‌کنند. خوب در حوزه کتاب، فرصت‌های خوبی برای توسعه کتاب الکترونیک وجود دارد. آن هم به خاطر انسی که مردم به گوشی‌های موبایلشان دارند.
این پژوهشگر تصریح کرد که ما مردمی شفاهی داریم که متن‌خوان نیستند؛ بنابراین کتاب‌های صوتی می‌تواند گزینه مناسبی برای مطالعه باشد. گرچه او به این هم اشاره کرد که در کشور ما کتاب‌های الکترونیک عملا سهمی در انتشار ندارند و فقط از ۳ درصد انتشارات چاپی، سهم می‌برند. این عدد در دنیا ۳۲ درصد است و ما در اول راه قرار گرفته‌ایم.
احسان رضایی نویسنده و منتقد کتاب هم که طرف دوم این نشست بود، گفت: فعالیت اصلی انتشاراتی‌ها، چاپ نسخه‌های کاغذی کتاب‌هاست و معمولا این صاحبان انتشارات کتاب‌های صوتی و الکترونیک هستند که برای تبدیل کتاب‌ها به کتاب‌های صوتی پیش‌قدم می‌شوند. درواقع انتشاراتی‌های ایران هنوز خیلی به این عرصه ورود پیدا نکرده‌اند و اکنون سیاست ناشران این است که فقط برای کشف بازارشان، از کتاب‌های الکترونیک استفاده می‌کنند. بدین صورت که آن‌ها میزان استقبال کتاب را با انتشار کتابشان به صورت الکترونیک حدس می‌زنند و سپس باتوجه به آن، نسخه‌هایشان را به چاپ می‌رسانند.
او درباره مزایای کتاب‌های الکترونیک به کاهش هزینه‌ها، سرعت ویراست جدید کتاب، سهولت دسترسی به کتاب در محیط‌های مختلف، قابلیت جست‌وجو، استفاده از قابلیت‌های غیر متنی مثل صوت و هایپرلینک‌ها و تعامل ناشر و مخاطبان با همدیگر، اشاره کرد.
درباره معایب کتاب‌های الکترونیک نیز خسته شدن چشم، تمرکز نداشتن را بیان کرد و وابستگی به تورق و مطالعه کتاب‌های کاغذی را رقیب سخت کتاب‌های الکترونیک دانست. اما صفایی‌نژاد، در این باره گفت: فناوری برای ما مواهب جدیدی دارد که باید آن را یاد بدهیم و یاد بگیریم تا ناگهان در شرایطی قرار نگیریم که متوجه شویم از آن، جا مانده‌ایم. اما رضایی پیشنهاد‌هایی را نیز برای گسترش کتاب‌های الکترونیک مطرح کرد. او براین باور است که باید فرهنگ مطالعه کتاب‌های الکترونیک را نیز یاد بگیریم.
این فرهنگ در درجه اول، به قانون‌گذاری صحیح برای نشر این کتاب‌ها برمی‌گردد. چون با قانون‌گذاری، مقاومت ناشران برای ورود به این عرصه و نگرانی‌شان از تخلف‌های کپی رایت می‌شکند. همچنین بهره‌بردن کتاب‌خوانان از دستگاه‌های کتاب‌خوان اصل مهم دیگری است تا کتاب‌خوانان در هنگام مطالعه نسخه‌های الکترونیک، دچار عوارض گردنی و ستون فقرات نشوند. دعوت از چهره‌های برجسته برای خوانش کتاب‌های صوتی، پیشنهاد مهم دیگری است که هم اکنون در برخی از سامانه‌های کتاب‌های الکترونیک در حال انجام است و بازخورد خوبی داشته است.