بی‌شک اجرای تئاتر در سالن‌های نمایش و پیش چشمان مخاطب یک اصل لاینفک از هنرهای نمایشی است، اما تعطیلی رویداد‌های هنری به‌دلیل شیوع بیماری کرونا همه چیز را دستخوش تغییر کرده است. هرچه به پایان سال نزدیک‌تر می‌شویم، هنرمندان تئاتر بیشتر از بی‌توجهی و بی‌مهری مسئولان فرهنگی گلایه می‌کنند.
غلامرضا زوزنی | شهرآرانیوز - بی‌شک اجرای تئاتر در سالن‌های نمایش و پیش چشمان مخاطب یک اصل لاینفک از هنرهای نمایشی است، اما تعطیلی رویداد‌های هنری به‌دلیل شیوع بیماری کرونا همه چیز را دستخوش تغییر کرده است. هرچه به پایان سال نزدیک‌تر می‌شویم، هنرمندان تئاتر بیشتر از بی‌توجهی و بی‌مهری مسئولان فرهنگی گلایه می‌کنند.
جامعه هنرهای نمایشی مشهد و خراسان رضوی به تبع شرایطی که کرونا بر هنرمندان کشور روا داشته نزدیک به ده ماه است از فعالیت جدی روی صحنه محروم هستند و این اتفاق برای آن‌هایی که شغلی غیر از تئاتر ندارند شرایط را بغرنج کرده است. با توجه به این شرایط پدیده «تئاتر آنلاین»، یا «تله‌تئاتر» و یا «فیلم‌تئاتر» می‌تواند تنها راه به جریان انداختن زندگی در شریان‌های حیاتی هنرهای نمایشی باشد. بستری که بار‌ها راه‌اندازی آن از سوی اهالی تئاتر مطرح شده است. همچنین در گفت‌وگویی که محمدرضا محمدی، معاون فرهنگی، هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، چندی پیش با شهرآرا داشت تنها راه برون‌رفت از این معضلات را پناه بردن به «
تئاتر آنلاین» و اکران‌های برخط دانست.
بعد از گذشت این مدت، اما هیچ‌یک از مراجع مربوط همانند اداره یادشده و حتی انجمن هنرهای نمایشی استان نتوانستند سازوکاری برای شروع این جریان رقم بزنند. هنرمندان هنرهای نمایشی نیز باور دارند یک دست صدا ندارد و باید اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی یا انجمن هنرهای نمایشی با رایزنی بین دستگاه‌هایی همچون صداوسیما و شهرداری مشهد چرخ تولید تئاتر را به حرکت درآورند.
در ادامه به سراغ اهالی فن و هنر رفتیم و دیدگاه‌های آن‌ها را درباره برخط شدن تئاتر جویا شدیم که پیش روی شماست.
غنیمت فضای مجازی و رسانه
پیشنهاد اجرای تئاتر آنلاین ظاهرا همان چند ماه پیش که کرونا هنوز این‌قدر جولان نداده بود از سوی هنرمندان تئاتر مطرح شده بود. همان‌طور که محمد جهانپا، بازیگر، نویسنده و کارگردان مشهدی تئاتر، می‌گوید هنرمندان تئاتر این پیشنهاد را داده بودند که آثاری که پیش‌تر اجرا شده و تصویربرداری نیز شده‌اند را در بستر‌های مناسب توزیع کنند تا حداقل هنرمندان از نظر معیشت کمتر دچار مشکل شوند: الان که این پیشنهاد‌ها از سوی مسئولان به گوش می‌رسد خنده‌دار است. حتی درگاه‌های ملی نیز بعضی از آثار نمایشی را پخش کرده‌اند.
بسیاری از کمپانی‌های بزرگ دنیا نیز با اوج‌گیری شیوع کرونا در جهان، تعدادی از آثار نمایشی فاخر خود را به صورت آنلاین پخش کرده‌اند که از قضا بسیار پرطرف‌دار هم شد. اما ما در خراسان رضوی و مشهد این مشکل را داریم که کدام آثار را در چه بستری می‌توان پخش کرد. مسئولان و متولیان فرهنگ و هنر استان، همانند ارشاد، تا فردی به آن‌ها مراجعه نکند به فکر نمی‌افتند. اگر مدیران ارشاد و صداوسیما همت کنند، می‌توان، با هم‌افزایی بین دستگاه‌ها، تا حدودی این نا‌همواری‌ها را رفع کرد.
استفاده از ظرفیت فضای مجازی و رسانه برای احیای تئاتر و هنرهای نمایشی فرصتی است که به گفته جهانپا، اهالی تئاتر باید آن را غنیمت بشمارند: اگر قرار است تئاتر را زنده کنیم باید دست به دست هم دهیم و خودمان کاری انجام دهیم. برای راه‌اندازی تئاتر آنلاین و حتی تله‌تئاتر، باید خودمان اقدام کنیم. نباید منتظر مسئولان دولتی بمانیم. می‌توانیم با رایزنی نمایش‌هایی که فاخر هستند را تصویربرداری کنیم و آن‌ها را برای پخش به درگاه‌های پخش فیلم و یا حتی تلویزیون عرضه کنیم.
به نظر او صداوسیمای استان با خالی کردن جایی برای نمایش تئاتر در جدول پخش خود می‌تواند به اهالی تئاتر کمک کند. همچنین گفت که تلویزیون استان می‌تواند با در اختیار گذاشتن امکانات و تجهیزات هنرمندان هنرهای نمایشی را در این راه یاری کند. به باور این هنرمند، در نبود انجمن هنرهای نمایشی، اداره ارشاد باید برای هماهنگی میان دستگاه‌ها اقدام کند و هنرمندان انفرادی نمی‌توانند این اقدام را انجام دهند.
اصل حضور تماشاگر
به باور
هومن بابانوروزی، مستندساز، تدوینگر، و از شاگردان زنده‌یاد عباس کیارستمی، تئاتر، هنری زنده است و شرایط اجرا، آن را منحصربه‌فرد کرده است. او که تجربه کارگردانی تئاتر را نیز دارد می‌گوید اجرای تئاتر آنلاین برای شرایط کرونایی فعلی و موقتی مناسب است: ضبط ویدئویی نمایش بعد از پایان اجرا کار مرسومی است. حتی گاهی هنرمندانی که موفق شدند نمایششان را با کیفیت مناسبی ضبط کنند آن را به بازار عرضه می‌کنند. مخاطب هم از این محصول هنری استقبال کرده است. اما اگر قرار باشد دائمی اجرای تئاتر به شکل آنلاین تغییر کند، فرم و قالب ارائه هنر نمایشی عوض شده و دیگر به آن نمی‌شود تئاتر گفت؛ این قالب تله‌تئاتر یا نمایش تلویزیونی است. تئاتر وابسته به حضور تماشاگر است. در برخی از تئاتر‌ها بنا به خواسته کارگردان بازیگران با تماشاگران ارتباط برقرار می‌کنند.
به گفته بابانوروزی، نشستن در سالن تاریک در کنار دیگر تماشاگران و بازی زنده بازیگران از اصول ابتدایی تئاتر است که با اقدامات مجازی از این دست، نقض می‌شود. او باور دارد: با امکانات و پیشرفت فن‌آوری و هنر هر اقدامی ممکن است. اما اصل در تماشای تئاتر، قرار گرفتن در فضا و دیدن حجم، بُعد و زاویه و ... است. در تماشای آنلاین تصویر دوبُعدی است. این موضوعی است که هنرمندان وابسته به تئاتر را برای اجرای آنلاین مردد می‌کند.
نبود زیرساخت‌ها برای آنلاین‌کردن اجرا‌های تئاتر، اینترنت پرنوسان، نداشتن تجهیزات مناسب برای تصویربرداری نمایش و ... مواردی هستند که این فیلم‌ساز از آن‌ها نام می‌برد و باور دارد که رفع آن‌ها می‌تواند هنرمندان تئاتر را از مشکلات پیش آمده خارج کند.
نگران هنر هستند
پیشنهاد تولید نمایش‌های کوتاه چند دقیقه‌ای با کیفیت فنی و محتوایی را احمد امدادی، تدوینگر و طراح مشهدی جلوههای ویژه کامپیوتری، ماه‌ها پیش به اهالی تئاتر داده بود. به نظر او تولید این آثار نمایشی و پخش هم‌زمان آن در بستر فضای مجازی می‌تواند تئاتر را به حیات بازگرداند. او می‌گوید پخش آنلاین تئاتر چند شکل می‌تواند داشته باشد که بدیهی‌ترین آن، ضبط نمایش و پخش آن در درگاه‌های عرضه فیلم است، او می‌گوید: کار پیچیده‌ای نیست. زیرساخت‌هایش نیز در کشورمان وجود دارد. نیاز نیست هنرمندان تئاتری مشهد و استان برای خود تشکیلات مجزایی راه‌اندازی کنند؛ می‌توانند با همکاری درگاه‌های اینترنتی پخش فیلم، آثارشان را عرضه کنند. اتفاقا درگاه‌های قدرتمندی در سال‌های اخیر برای عرضه فیلم و سریال در کشور راه‌اندازی شده که درآمد خوبی هم دارند.
فیلم‌تئاتر یا تله‌تئاتر فرقی ندارد، به نظر امدادی، هر دو این فرم و قالب‌ها مخاطب خاص خودش را دارد و قابل عرضه است: در همه جای دنیا مرسوم است که فیلم تئاتر‌ها، از زاویه دید تماشاگر تصویربرداری می‌شود که در قالب فیلم‌تئاتر عرضه می‌شود. حس این نوع از تصویربرداری نزدیک‌تر به حسی است که مخاطب در سالن به تماشای تئاتر نشسته است.
بنا به آنچه که این هنرمند می‌گوید، نگرانی هنرمندان تئاتر تا حدودی رفع شدنی است، زیرا در این شکل از ضبط ویدئویی تئاتر، بازیگران بدون توقف و همانند اجرای زنده باید بازی کنند و احساس کنند تماشاگر هم زمان در حال تماشاست و فرصت تکرار وجود ندارد. بدون برش و تقطیع نمایش تا پایان ضبط و بدون هیچ اصلاح و ویرایشی برای پخش، عرضه می‌شود.
امدادی می‌گوید: هنرمندان تئاتر فکر می‌کنند نمایش برای پخش ویدئویی نیاز به تدوین دارد و همین مسئله آن‌ها را نگران می‌کند و مانع فکر کردن به ضبط ویدئویی می‌شود. در صورتی که در بسیاری از فیلم‌تئاتر‌ها که در دنیا رایج و موفق هستند فیلم تصویربرداری شده بدون وقفه و برش و بدون تکرار ضبط و پخش می‌شود.
از سوی ارشاد درخواست شود
یکی از روش‌هایی که می‌توان برای احیای تئاتر در این شرایط به آن اندیشید، تله‌تئاتر است. ضبط نمایش برای پخش از تلویزیون قدری نیاز به تخصص فنی دارد که اغلب کارگردانان تئاتر از آن برخوردارند. با این حال باید به فکر تولید نمایش‌هایی باشند که چارچوب‌های محتوایی و فنی تلویزیون را رعایت کند. می‌شود روی این قالب معمول پخش نمایش از تلویزیون نیز حساب کرد. مهدی شریفی، معاون سیمای شبکه استان خراسان رضوی دراین‌باره به شهرآرا می‌گوید رویکرد تلویزیون از تئاتر حمایتی است و می‌توان با همفکری شرایط را به سوی حمایت‌های عملی از هنرهای نمایشی سوق داد.
به گفته او زمزمه‌هایی برای تولید تله‌تئاتر در شبکه استانی شنیده می‌شود، اما نیاز به بررسی دارد: با اینکه تولید تله‌تئاتر از تولید فیلم کم هزینه‌تر است، اما باز هم نیاز به بودجه دارد و می‌توان با هماهنگی میان دستگاه‌ها از پس هزینه‌ها برآمد.
به گفته او پخش تئاتری که روی صحنه می‌رود با همان فرم و کیفیت از قاب تلویزیون برای مخاطبان رسانه جذابیت نخواهد داشت و ضروری است با تغییراتی آن را به تله‌تئاتر تبدیل کنند: گاهی نیاز به تغییر در گریم بازیگران وجود دارد. حتی شاید نیاز باشد دکور و طراحی صحنه و لباس، متناسب با قالب‌های تلویزیون شود که به نظر رفع شدنی است.
به گفته او درخواست تولید تله‌تئاتر و پخش از تلویزیون باید از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شود تا در جلسه‌هایی با مدیرکل صداوسیمای استان به راهکاری عملی دست‌یابند: تلویزیون این آمادگی را دارد تا با همیاری دستگاه‌های فرهنگی به حمایت از هنرهای نمایشی و اهالی آن بپردازد.