آنچه جشنواره «بِرِگِنز» (Bregenzer) را متفاوت می‌کند فقط اجرای نمایش روی دریاچه نیست، بلکه ماجراجویی موسیقایی و خلاقیت تئاتری آن است. مدیران این تئاتر یک سبک تولید منحصربهفرد را مدنظر داشته‌اند؛ یعنی تئاتر مردمی با استاندارد‌های هنری بالا.
کاظم کلانتری - شهرآرانیوز - هر تابستان «جشنواره بِرِگِنز» (Bregenzer Festival) جمعیت زیادی را وسوسه می‌کند تا برای دیدن صحنه تئاتر عظیم و شناور این شهر به ساحل دریاچه کنستانس بروند. در ماه‌های آگوست و جولای «وقار» و «هیجان» دست در دست هم می‌دهند تا هزاران نفر شاهد پیوندشان باشند البته اگر باران نبارد. اتریش مهد جشنواره‌های هنری است؛ از جشنواره موسیقی و فیلم بگیرید تا جشنواره رقص و برف و غذا و خوراکی. اما عجیب‌ترین و منحصربه‌فردترین جشنواره این کشور تماشای اپرا روی دریاچه، زیر نور ستارگان و با پس‌زمینه صدای امواج است. یک پاتوق توریستی قابل‌احترام و سرزنده که در قسمت اتریشی دریاچه کنستانس در همسایگی سوئیس و آلمان آرام گرفته؛ در شهری که ۷۴ سال پیش حتی یک سالن تئاتر هم نداشت. این را تقریبا همه عاشقان اپرا و دوست‌داران تئاتر می‌دانند که برگنز یک پناهگاه آرامش‌بخش است و نه مثل جشنواره‌های دیگر جایی برای خوش‌گذرانی و عیاشی‌های شبانه. بهتر بگویم این تکه از دنیا چنان در اصالت و ثبات ریشه دوانده و چنان به بوی قدمت و اصالت معطر شده که هنوز می‌شود در رستوران‌هایش سیگار کشید.
سال ۱۹۴۶ بدون شک تاریخ مهمی در شهر برگنز اتریش است؛ زمانی که مدیریت شهری خلاقیت، درایت، فرهنگ و هنر و جذابیت را کنار هم گذاشت و کاری کرد که حالا میلیون‌ها نفر برای اینکه فقط یک شب چشم به صحنه عظیم تئاتر این شهر بدوزند ماه‌ها و سال‌ها لحظه‌شماری می‌کنند. قلب تپنده شهر ۳۰ هزارنفری برگنز سکویی شناور روی دریاچه است، جایی که هر طراح صحنه‌ای آرزو دارد یک‌بار آنجا کار کند. صحنه‌ای که گفته می‌شود بزرگ‌ترین استیج جهان است و سالانه یک قطعه رپرتوار اپرا در فضای باز ساحلش اجرا می‌شود. آنچه این جشنواره را خاص می‌کند ماجراجویی موسیقایی آن و خلاقیت تئاتری‌اش است. مدیران این تئاتر یک سبک تولید منحصربهفرد را مدنظر داشته‌اند: تئاتر مردمی با استاندارد‌های هنری بالا.
اولین اجرا روی عرشه یک قایق
سال ۱۹۴۶، یک‌سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم، اولین جشنواره برگنز برگزار شد. از همان ابتدای می‌توان تفاوت را احساس کرد: افتتاحیه شامل دو صحنه بود که روی دو قایق به دریاچه کنستانس آورده شده بودند؛ روی یکی از آن‌ها صحنه نمایش قرار داشت و روی دیگری ارکستر موسیقی اجرا می‌شد.
ایده برگزاری یک جشنواره، در شهری که حتی تئاتر نداشت، کمی عجیب‌و‌غریب به نظر می‌رسید، اما راه‌حل اولیه که انتخاب زیباترین قسمت شهر – دریاچه – بود و حضور بازدیدکنندگانی از اتریش، آلمان، سوئیس و فرانسه این جشنواره را به یک رویداد بین‌المللی تبدیل کرد. ارکستر جشنواره از ابتدا ارکستر سمفونیک وین بود که سهم عمده‌ای در تکامل جشنواره داشت.
حذف پرده و ساختارشکنی در کارکرد صحنه
جشنواره برگنز سال ۱۹۵۰ اولین خانه‌اش را به دست آورد: یک صحنه در قسمت ساحلی دریا که روی ستون‌هایی چوبی برپا شده بود و بیشتر اپرا و باله رویش اجرا می‌شد.
جایگاه تماشاگران در فضایی باز ساخته شده بود که می‌توانست ۶۵۰۰ نفر را در خودش جای دهد. در هوای بارانی هم می‌شد از یک سالن ورزشی ۱۰۰۰ نفری استفاده کرد. این سالن الان مدرن‌تر شده است.
والتر فون هوسلین (Walter von Hoesslin)، طراح صحنه، با آدولف روت (Adolf Rott)، کارگردان، اولین قدم‌ها را برای خلق سبک متمایز جشنواره برگنز برداشت. آن‌ها صحنه طاق‌شکل پرده‌دار تئاتر‌های مرسوم را حذف کردند. این طاق در سالن‌های معمولی درواقع برای این است که گروه تولید با ایجاد تغییرات در صحنه، اسباب صحنه (پروژکتورها، طناب‌ها و قرقره‌ها) را پنهان کنند. با صحنه طاق‌دار می‌توان چیز‌هایی را که لازم است در معرض دید قرار داد و هر آنچه را که لازم نیست دیده شود، پنهان کرد. «پنهان‌کردن» و «نشان‌دادن» مهم‌ترین نشانه صحنه‌های طاق‌دار پرد‌ه‌ای است. اما حذف این نشانه‌ها می‌توانست به ویژگی اصلی تئاتر برگنز تبدیل شود. یعنی به نمایش‌گذاشتن کل صحنه. برای هوسلین این دریاچه فقط یک منظره نبود بلکه عنصر اصلی تولیدات نمایشی این تئاتر محسوب می‌شد.
دریاچه «کنستانس» کجاست؟
این دریاچه را در آلمانی «بودِنزی» یا دریاچه «بودِن» (Bodensee) می‌گویند. دریاچه‌ای با مساحت ۵۳۹ کیلومتر مربع که پای دامنه شمالی کوه آلپ قرار دارد و از جنوب با کشور سوئیس، از شمال با آلمان و از شرق با اتریش هم‌مرز است.
اولین سالن تئاتر برگنز
اولین سالن تئاتر برگنز، Kornmarkttheater، در سال ۱۹۵۵ افتتاح شد. این ساختمان یک انبار چندمنظوره بود که قبلا تئاتر در آن اجرا می‌شد. این تئاتر کوچک با ۷۰۰ نفر ظرفیت به‌گونه‌ای بود که بتوان در آن اپرا و باله اجرا کرد.
Kornmarkttheater اولین پایگاه تئاتر منطقه‌ای فورآرلبرگ شد که در طول جشنواره از تئاتر‌های دیگر مثل تئاتر‌های آلمان میزبانی می‌کرد. در دهه ۷۰ هم بل کانتو ایتالیایی ۱ و اپرا‌های سبک در آنجا اجرا می‌شد.
از سال ۱۹۶۲ با استقبال مردم، جشنواره برگنز هرسال طولانی‌تر و متنوع‌تر می‌شد. برنامه «شب‌های باله» از سال ۱۹۶۰ به بعد روی صحنه می‌رفت که موفقیت بزرگی داشت.
در طول دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی با افتتاح سالن جشنواره و Seebühne جدید (همان صحنه شناور) رؤیای قدیمی مدیریت جشنواره تحقق یافت. هرچند بعد از بحث‌های فراوان، فقط بخشی از پروژه اصلی رونمایی شد.
صحنه روی دریاچه یک بخش اصلی دارد که از بتن ساخته شده و همه امکانات و ابزار به همراه گودال ارکستر در آن جا قرار می‌گیرد. این بخش با ستون‌های چوبی محکم شده و در واقع پایه‌های صحنه به حساب می‌آید.
اگر باران ببارد...
از آنجا که صحنه روی آب طراحی می‌شود، باید برای در امان‌ماندنش از باد و باران و امواج ملاحظاتی در نظر گرفته شود. معمولا عمر هر صحنه دو فصل است و بعد از آن صحنه تخریب و بازیافت می‌شود تا در تئاتر‌های دیگر استفاده شود. در آخرین نوبت نمایش این تئاتر ۴۶ شرکت برای تحلیل و طراحی و ساخت صحنه – شرکت‌های مهندسی، نجاری، فلزکاری، غواصی- مشارکت داشتند.
استحکام پایه‌های چوبی و فلزی و تغییر سطح آب و امواج باید در نظر گرفته شود. تمام اجزای صحنه طوری طراحی می‌شوند تا دربرابر سرعت باد (۷۵ مایل بر ساعت) مقاومت کنند. اجزای صحنه با گچ و رنگ چندلایه پوشانده می‌شوند تا به مدت یک‌سال از آسیب باران در امان باشند. ساخت هر صحنه تقریبا یک سال طول می‌کشد، جدای از دو یا سه سالی که صرف برنامه‌ریزی و طراحی می‌شود. ساخت هر صحنه هم حدود ۸ میلیون یورو هزینه برمی‌دارد.
سالن Festspielhaus هم به بخش اصلی متصل است و اگر ناگهان هوا بد شد حدود ۱۷۰۰ نفر از ۴۵۰۰ مخاطب می‌توانند داخل سالن اجرا را تماشا کنند.
سیستم صوتی
برای اینکه صدای نمایش میان سروصدای اطراف به خوبی شنیده شود مسئولان یک سیستم صوتی منحصربهفرد طراحی کرده‌اند. ۸۰ بلندگو در دکور صحنه و ۸۰۰ بلندگوی دیگر در جایگاه تماشاگران طوری کار گذاشته شده که مخاطبان جهت و مکان صدای تک‌خوان را تشخیص دهند.
اپرای «فلوت جادویی» | ۱۹۸۶ - ۱۹۸۵
از سال ۱۹۸۵ و با موفقیت اجرای اپرای «فلوت جادویی» (The Magic Flute)، اثر موتسارت، دوره جدیدی برای جشنواره برگنز آغاز شد. از این سال به بعد تمام تولیدات در دو فصل اجرا می‌شوند. هر چند اجرا‌ها فقط در دو ماه آگوست و جولای روی صحنه می‌روند، ولی سازه‌های صحنه آن‌قدر محکم ساخته می‌شوند تا در طول زمستان هم استحکام لازم را داشته باشند.
اپرای «کارمن» | ۱۹۹۲ - ۱۹۹۱
در فصل ۱۹۹۱-۱۹۹۲ انگار صحنه اپرای «کارمن» (Carmen)، اثر ژرژ بیزه از دره‌ای بین کوه‌ها ظاهر می‌شود
راه و رسم جشنواره، نمایش جسورانه و باشکوه مضامینی است که در اپرا‌ها خوانده می‌شوند. این یعنی اپرا در سطح احساسی آسان و قابل‌درک است و حتی افرادی که به ندرت اپرا می‌بینند هم می‌توانند آنچه در اثر اتفاق می‌افتد دنبال کنند. همین سبک تولید و مکان منحصربهفرد و فضای بی‌نظیر است که جشنواره برگنز را جذاب می‌کند.
اما برگزارکنندگان به همین ویژگی‌ها اکتفا نکرده‌اند. آن‌ها اپرا‌هایی را انتخاب می‌کنند که به ناحق موردغفلت قرار گرفته‌اند یا فراموش شده‌اند. بعد با اضافه‌کردن عناصر مدرن به آن‌ها رنگ‌وبوی تازه‌ای به آن‌ها می‌دهند و روی صحنه می‌برند. این سبک زیبایی‌شناسی متمایز جشنواره برگنز است که توجه تمام دنیا را به خود جلب کرده است.
اپرای «نابوکو» | ۱۹۹۴ - ۱۹۹۳
فصل ۱۹۹۳ و ۱۹۹۴ اپرای چهارپرده‌ای «نابوکو» (Nabucco) از آهنگ‌ساز نامدار ایتالیایی، جوزپه وردی، روی صحنه برگنز رفت. استقبال از اپرای «ناباکو» بیش‌ازانتظار بود. غرفه‌ها و برنامه‌های دیگری هم برای علاقه‌مندان برنامه‌ریزی شده بود، اما باز هم این پوشش تمام نیاز‌های مخاطبان کافی نبود. بیش‌از ۳۰۰ هزار نفر اپرای «ناباکو» وردی را در تابستان ۹۳ و ۹۴ روی دریاچه دیدند.
در همین دوره بود که پس از بحث‌های طولانی یارانه عمومی برای ساخت یک صحنه تمرین کنار صحنه اصلی فراهم شد. این صحنه برای این بود که شرایط تولید آسان‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر شود.
اپرای «فیدلیو» | ۱۹۹۶- ۱۹۹۵
در اپرای «فیدلیو» (Fidelio)، ردیف خانه‌هایی بود که در سراسر صحنه کشیده شده بودند
استقبال مردم در این دو سال آن‌قدر زیاد شد که اپرای «فیدلیو»، اثر بتهوون، که در پنجاه‌سالگی جشنواره برگنز اجرا شد با ۳۱۸ هزار مخاطب پربازدیدترین تولید این جشنوراه تا آن‌زمان لقب گرفت، اما باز هم بسیاری نتوانستند بلیت این اجرا را تهیه کنند.
اپرای «پورگی و بس» | ۱۹۹۸-۱۹۹۷
در سال ۱۹۹۸ تمام تالار‌های این جشنواره ۱۲ هزار نفر ظرفیت داشتند. در همین‌سال برنامه‌ای با نام «ارتباط فرهنگ‌ها» برای کودکان و نوجوانانبین معرفی شد تا سالانه ۱۰ هزار بازدیدکننده جوان به این جشنواره جذب شوند. با این برنامه جشنواره برگنز جایزه دولتی روابط عمومی اتریش را به دست آورد.
اپرای «رقص بالماسکه» | ۲۰۰۰-۱۹۹۹
اپرای «رقص بالماسکه» (A Masked Ball)، اثر وردی، در سال ۱۹۹۹ با پیوند مضامین رقص و مرگ روی صحنه رفت و به چنان شهرتی رسید که تصاویرش در تمام دنیا پخش شد.
اپرای «لا بوهم» | ۲۰۰۲ - ۲۰۰۱
فصل ۲۰۰۱ – ۲۰۰۲ در اپرای
«لابوهم» (La Bohm)، اثر جاکومو پوچینی، میز کافه‌ای بزرگی ساخته شده بود که صندلی‌هایش تا نصف در آب فرو رفته بودند.
اپرای «توسکا» | ۲۰۰۸-۲۰۰۷
نمایش ۲۰۰۷-۲۰۰۸ شامل صحنه‌ای بود که جلو یک چشم بزرگ ساخته شده بود. از این دوره بخش‌های جنبی بیشتری به جشنوراه اضافه شد: جشنواره کودکان، کارگاه‌های اپرا، موسیقی، کنسرت‌های خانوادگی و مدرسه‌ای.
در سال ۲۰۰۸ صحنه‌هایی از فیلم «کوانتوم»، بیست‌و‌دومین فیلم «جیمز باند» در این مکان و هنگام اجرای اپرای «توسکا» (Tosca)، اثر جاکومو پوچینی، فیلم‌برداری شد.
در ژوئن ۲۰۰۸ تلویزیون آلمان، برنامه مسابقات قهرمانی فوتبال اروپا را به صورت زنده از سکوی شناور این تئاتر روی آنتن می‌برد.
اپرای «آیدا» | ۲۰۱۰ - ۲۰۰۹
«آیدا» (Aida)، اثر وردی، در سال ۲۰۰۹-۲۰۱۰ به برگیز آمد که زیر ویرانه مجسمه آزادی روی صحنه رفت. سال ۲۰۱۰ این جشنواره ۱۰۰ اجرا داشت که ۲۰۰ هزار مخاطب را به خود جلب کرد.
اپرای «آندره شنیه» | ۲۰۱۲-۲۰۱۱
سال ۲۰۱۱ اپرای «آندره شنیه» (Andrea Chénier) از امبرتو جیوردانو روی صحنه رفت. یک ملودرام که در زمان انقلاب فرانسه اتفاق می‌افتد. طراحی صحنه این اپرا براساس تصویر مرگ مارات در حمامش ساخته شده است. یک مجسمه ۲۰ متری که از روی نقاشی معروف ژاک-لویی داوید ساخته شده است. از چشم مارا تا پایین گردنش و از آنجا تا سینه‌اش پلکانی بزرگ نصب کرده‌اند. در سمت چپ او، یک کتاب باز از شعر‌های چنیر قرار داد. در سمت راست او، یک آینه طلاکاری‌شده بزرگ وجود دارد که تصاویری روی آن به نمایش گذاشته می‌شود. یک صحنه بزرگ هم پایین آینه است که دست دیگر مارا آن را گرفته و هم‌زمان با شدت‌گرفتن انقلاب در داستان اپرا با یک ابزار مکانیکی حرکت می‌کند.
اپرای «توران‌دخت» | ۲۰۱۶-۲۰۱۵
در سال ۲۰۱۵ – ۲۰۱۶ اپرای «توران‌دخت» (Turandot)، اثر بوچینی، به طور مستقیم از تلویزیون سه کشور آلمان و اتریش و سوئیس پخش شد. ویدئو‌هایی از تمام مراحل پیش‌تولید و طراحی صحنه هم به نمایش درآمد. در آن سال بیش از یک میلیون نفر این رویداد را تماشا کردند.
اپرای «کارمن» | ۲۰۱۸- ۲۰۱۷
دوره ۲۰۱۷- ۲۰۱۸ در صحنه اپرای «کارمن» (Carmen)،اثر بیزه، دو دست غول‌پیکر بود که کارت‌هایی را به هوا می‌انداخت و تصاویری با پرژکتور روی کارت‌ها نقش می‌بست. درسال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ این تئاتر ۴۰۰ هزار مخاطب داشت.
اپرای «ریگولتو» | ۲۰۲۱-۲۰۱۹
صحنه‌ای که برای اپرای «ریگولتو» (Rigoletto)، اثر وردی، آماده شد خلاقیت را به اوج خودش می‌رساند. سرِ ۱۴متری یک دلقک کنار دو دستش قرار دارد. یکی از آن دست‌ها بالونی را گرفته است و دست دیگر با یک گردونه هیدرولیکی حرکت می‌کند و در حالت باز ارتفاعش به حدود ۱۱ متر می‌رسد. همه قسمت‌های صحنه حرکت می‌کنند به جز دستی که بالون را دارد. برای نصب این سر عظیم -که به تنهایی ۴۰ تُن و با ابزار مکانیکی‌ای که آن را حرکت می‌دهد ۱۵۰ تُن وزن دارد) صحنه روی ۱۱۹ ستون فلزی و چوبی محکم شده است که ۶ متر در دریاچه فرو رفته‌اند. پنج بلندگو در سر و دو بلندگو در انگشت اشاره دست راست کار گذاشته شده است.
فیلیپ استولزل، کارگردان و طراح صحنه، درباره این صحنه گفته است:
«چالش واقعی ما ساخت چیزی بود که تابه‌حال اینجا دیده نشده است. ما ایده اولیه‌مان را کامل دور ریختیم و بعد به طرحی رسیدیم که نیازمند حرکت و تغییر زیاد صحنه بود. این چیزی جدید در برگنز است، چون تولیدات قبلی کاملا ایستا بودند.»
اس دولین، طراح دیگر، در مصاحبه‌ای درباره طراحی صحنه اپرای «کارمن» گفته است:
«برگنز همان چیزی است که هر طراح صحنه‌ای آرزوی کار در آنجا را دارد. همه می‌خواهند در برگنز کار کنند. حالا عکس‌های این صحنه در همه‌جای دنیا پخش شده است. با وجود شبکه‌های اجتماعی و اینترنت همه درباره آن نیم‌تنه بزرگ و میز کافه می‌دانند. این تصاویر به فرهنگ‌های مختلف نفوذ کرده است.»
ویدئوها
۱. امروزه «بل کانتو» به طور کلی اصطلاحی است که به یک سبک آوازی ایتالیایی اشاره دارد و در قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم در اکثر اروپا حاکم بود.
منابع
1. bregenzerfestspiele.com / History of Bregenzer festival
2. Bregenz Festival: the world’s splashiest opera? / Telegraph