اینستاگرام محبوب‌ترین شبکه اجتماعی بین ایرانی‌ها بعد از تلگرام به حساب می‌آید، که تا امروز توانسته است از تیغ فیلتر در امان بماند، اما جنجال‌های یکی‌دو هفته گذشته نشان می‌دهد مخالفان اینستاگرام بیکار ننشسته اند.
علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز؛ صحبت فیلتر‌کردن اینستاگرام بحث دیروز و امروز نیست و از چندسال گذشته به تناوب به سوژه داغ اظهارنظر‌های مسئولان تبدیل شده است. این پلتفرم اشتراک گذاری عکس که محبوب‌ترین شبکه اجتماعی بین ایرانی‌ها بعد از تلگرام به حساب می‌آید، تا امروز توانسته است از تیغ فیلتر در امان بماند، اما جنجال‌های یکی‌دو هفته گذشته نشان می‌دهد مخالفان اینستاگرام بیکار ننشسته اند و انگار این بار محکم‌تر از قبل مسدود‌کردن دسترسی مردم به این برنامه را قصد کرده اند.
بستن این شبکه شاید برای خیلی از ما که تنها روزی چند دقیقه در آن می‌گردیم و چندتا عکس می‌بینیم و لایک می‌کنیم چندان مشکل ساز نباشد، اما کم نیستند افرادی که از این بستر برای کسب وکار و امرار معاش خود و خانواده شان کمک گرفته اند و اکنون نگران اند در این تنگنای اقتصادی کشور، همین اندک امکان برای کسب درآمد هم از آن‌ها گرفته شود.
در این مطلب، ابتدا نگاهی می‌اندازیم به اینکه احتمال فیلتر شدن اینستاگرام چه قدر جدی است. پس از آن هم می‌بینیم بسته شدن این شبکه اجتماعی چه عواقبی برای کسب وکار‌های مجازی به همراه دارد و آیا بستر دیگری برای جایگزینی وجود دارد.
آغاز ماجرا
مدتی بود احتمال فیلتر شدن اینستاگرام به حاشیه رفته بود و خبر تازه‌ای درباره این موضوع شنیده نمی‌شد که ناگهان خبر احضار وزیر ارتباطات به دادگاه فرهنگ و رسانه و شکایت از او به دلیل اجرانکردن دستور قضایی مبنی بر فیلتر کردن اینستاگرام، موج دوباره احتمال مسدود شدن دسترسی کاربران به این برنامه را بین مردم به راه انداخت.
حرف‌های ضد و نقیض مسئولان هم دراین باره سردرگمی مردم را در روز‌های گذشته بیشتر و احتمالات مختلفی را مطرح کرده است. ابتدا جمال هادیان، مدیر روابط عمومی وزارت ارتباطات، بود که در توییتی، از برگزاری این دادگاه خبر داد و تصاویر شکایت نامه و جوابیه آذری جهرمی به آن را منتشر کرد.
بعد از حواشی‌ای که این موضوع ایجاد کرد، محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور، با تأیید شکایت از آذری جهرمی به دلیل فیلتر نکردن اینستاگرام، اعلام کرد احضار وزیر ارتباطات فقط در پی نبستن اینستاگرام نبوده و او باید محدودیت‌های دیگری ایجاد می‌کرده که نکرده است.
نکته عجیب اینجاست که کمی بعد از این صحبت‌های دادستان کل کشور، شاهد بودیم که غلامحسین اسماعیلی، سخن گوی قوه قضائیه، به طور کامل منکر موضوع شد و گفت قوه قضائیه به دنبال مسدودسازی فضای مجازی و پیام رسانهای اجتماعی نیست!
عزت ا... ضرغامی، عضو شورای عالی فضای مجازی، هم با اعلام مخالفت خود درباره فیلتر شدن اینستاگرام تأکید کرد هیچ بحث خاصی درباره فیلترینگ این شبکه اجتماعی در جلسات شورای عالی فضای مجازی انجام نشده است.
همه این صحبت‌ها را که کنار هم می‌گذاریم، می‌توان نتیجه گرفت فعلا موضوع بستن اینستاگرام آن قدر‌ها که شایعه شده بود جدی نیست و دست کم در کوتاه مدت این برنامه به سرنوشت تلگرام دچار نخواهد شد.
حاشیه: وزیر ارتباطات در دفاع از فیلتر نکردن اینستاگرام تأکید کرده است دستور‌های مقامات محترم دادسرا با توجه به صلاحیت محلی، محدود به حوزه قضایی محل ماموریت دادسراست و نمی‌توان آن را کل کشور تعمیم داد. هرچند موضوع کاملا قانونی به نظر می‌رسد، سؤال اینجاست که چرا وزارت ارتباطات در ماجرای فیلتر تلگرام زیر بار دستور بیژن قاسم زاده، بازپرس شعبه دوم دادگاه فرهنگ و رسانه تهران، رفت و این پیام رسان را برای سراسر کشور فیلتر کرد؟
بستری برای کسب وکار‌های خرد
اینستاگرام مدت هاست دیگر تنها یک بستر برای سرگرمی و تعامل کاربران با یکدیگر نیست. در کنار آن به پلتفرمی برای شکل گیری کسب وکار‌های مختلف تبدیل شده است مخصوصا در یک سال گذشته که به دلیل شیوع کرونا، خیلی از مردم مجبور شده اند فروشگاه‌های خود را بسته نگه دارند. در صورت باز بودن هم مشتریان چندانی ندارند. اینستاگرام توانسته است به کسب وکار‌های خرد فراوانی کمک کند که با استفاده از قابلیت‌های این پلتفرم، به حیات خود ادامه دهند.
همین که مدیر دیجی کالا به عنوان بزرگ‌ترین خرده فروشی آنلاین کشور، از خرده فروشی‌های شکل گرفته در اینستاگرام به عنوان مهمترین رقیب دیجی کالا نام می‌برد، نشان دهنده بستر بسیار بزرگی از کسب وکارهاست که با هدف درآمدزایی مردم، در این شبکه اجتماعی شکل گرفته است.
سخن گوی دولت هم در واکنش به شایعات فیلتر شدن اینستاگرام، با انتشار یادداشتی در حساب اینستاگرامی خود، بستن این شبکه اجتماعی را موجب بیکاری و فقر حدود یک میلیون نفر دانشته است: «بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۴۰۰ هزار صفحه اینستاگرام ایرانیان دارای بیش از ۵ هزار دنبال کننده هستند. در این میان، ۸/۲۸ درصد از آن‌ها صفحه‌های مربوط به فروشگاه‌ها و کسب وکارهاست. بر اساس این آمار، یعنی دست کم ۱۱۵ هزار صفحه اینستاگرام وجود دارد که درآمد خانوار‌هایی را تأمین می‌کند. این امر بدین معناست که اگر هر صفحه حتی درآمد ۲ خانواده را تأمین کند، می‌شود ۲۳۰ هزار خانواده، یعنی چیزی حدود ۹۵۰ هزار ایرانی که در اوضاع بیکاری ناشی از کمبود رشد اقتصادی و تحریم، برای گذران زندگی، به این شبکه اجتماعی وابسته هستند.»
در واقع، آسیبی که فیلتر شدن اینستاگرام می‌تواند به کسب وکار‌های مجازی بزند به مراتب سنگین‌تر از زمانی است که در اردیبهشت ۹۷، تلگرام فیلتر شد. زمانی که تلگرام فیلتر شد، گزینه جایگزینی به نام اینستاگرام وجود داشت و کسب وکار‌های شکل گرفته در تلگرام این امید را داشتند که بتوانند روی اینستاگرام به حیات خود ادامه دهند، اما اکنون نه گزینه جایگزینی که به اندازه اینستاگرام مخاطب داشته باشد وجود دارد و نه کاربران دیگر آن قدر‌ها از کوچ به شبکه‌های اجتماعی دیگر استقبال می‌کنند.
در حاشیه: مصطفی میرسلیم، نماینده مجلس شورای اسلامی، در واکنش به صحبت‌های ربیعی، در حساب توییتر خود نوشته است: «این چه خفتی است که سخن گوی دولت مدعی شده اینستاگرام یک میلیون شغل در کشور آفریده است؟ عدم خودباروی تا چه حد؟!» بد نیست جناب نماینده که این همه به خودباوری اعتقاد دارد به مردم بگوید حرف‌های سخن گوی دولت خفت بار است یا اینکه نماینده مجلس با اینکه رسانه‌های مختلف ملی را در اختیار دارد، باز هم برای حرف زدن، از شبکه اجتماعی توییتر استفاده می‌کند که فیلتر است. بی اعتمادی به رسانه‌های خودی تا کجا؟! چرا قانون گذارانی که به دنبال فیلتر شدن برخی برنامه‌ها هستند، خودشان هم چنان در برنامه‌های فیلترشده حضور دارند؟!
جایگزین‌های خارجی اینستاگرام
فلیکر
Flickr برنامه‌ای مشابه اینستاگرام است که گروهی از خدمات ترکیبی دیگر را هم ارائه می‌کند. این اپلیکیشن
می‌تواند مانند یک سرویس ابری به فضایی برای ذخیره سازی عکس‌های شما تبدیل شود و البته قابلیت اشتراک این تصاویر را نیز به شما بدهد. کاربران Flickr می‌توانند با استفاده از این اپلیکیشن با یکدیگر تعامل داشته باشند، اما به نوعی می‌توان گفت که این تعامل به هیجان انگیزی اینستاگرام نخواهد بود. Flickr استوری و لایو را شامل نمی‌شود و هشتگ‌ها اینجا همانند اینستاگرام قدرتمند نیستند، اما آپلود تصاویر با کیفیت کامل در آن امکان پذیر است.
ایمگور
شما می‌توانید بی شمار عکس را در این اپلیکیشن آپلود کنید و آن‌ها را با سایر کاربران و حتی وب سایت‌های دیگر به اشتراک بگذارید. به طور کلی، Imgur محیطی مناسب برای برقراری ارتباط و تعامل با دیگران خواهد بود. کاربران در این اپلیکیشن عکس ها، وال پیپیر ها، محتوا‌های آموزشی یا خنده دار را به اشتراک خواهند گذاشت. البته همانند Flickr، اپلیکیشن Imgur نیز همه امکانات اینستاگرام را شامل نمی‌شود.
پینترست
Pinterest یک اپلیکیشن شبکه اجتماعی متفاوت است. این برنامه به شما امکان می‌دهد تصاویر هر چیزی را که دوست دارید منتشر کنید و درباره آن حرف بزنید. این قابلیت هنگام پست تصویر مربوط به غذاها، لباس یا چیز‌هایی از این قبیل می‌تواند بسیار مفید باشد. امکان دنبال کردن سایر کاربران در Pinterest وجود دارد، اما این اپلیکیشن مانند اینستاگرام، از ویژگی‌هایی مانند استوری یا لایو پشتیبانی نمی‌کند.
جایگزین‌های ایرانی اینستاگرام
جیک و پیک
جیک و پیک یکی از شبکه‌های اجتماعی ایرانی به شمار می‌رود که با محوریت اشتراک گذاری عکس و ویدئو ایجاد شده است. از قابلیت‌های این برنامه امکان ایجاد فروشگاه در آن است. جیک و پیک قابلیت خرید و فروش را در شبکه اجتماعی خود وارد کرده است و شما با داشتن آن، می‌توانید محصولات و خدمات خود را به راحتی با ارسال یک پست، به همه معرفی و ارائه کنید یا محصولات یا خدمات ارائه شده را خریداری کنید.
نزدیکا
نزدیکا اپلیکیشنی اجتماعی و مبتنی بر موقعیت جغرافیایی است که در آن، می‌توانید حس و حال خود را در قالب تصویر و متن با آدم‌هایی که دور و برتان هستند به اشتراک بگذارید. قابلیت موقعیت جغرافیایی این برنامه
به شما امکان می‌دهد عکس یا استوری‌های خود را برای همشهری‌ها یا افرادی که در نزدیکی شما حضور دارند به اشتراک بگذارید و عکس‌ها و استوری‌های آن‌ها را هم مشاهده کنید.
هورسا
هورسا دیگر شبکه اجتماعی ایرانی با محوریت اشتراک عکس است که مثل اینستاگرام، از قابلیت استوری هم پشتیبانی می‌کند. از قابلیت‌های این برنامه امکان جست وجوی اعضا و محتوا‌های به اشتراک گذاشته شده بر اساس موقعیت جغرافیایی آن هاست.
فیلتر چاره کار نیست
با اینکه شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی مختلفی وجود دارند که به کمک آن‌ها می‌توان مثل اینستاگرام، عکس‌ها و ویدئو‌های خود را با دیگر کاربران به اشتراک گذاشت، باید بپذیریم که هیچ کدام از نظر محبوبیت و تعداد کاربران، حتی نزدیک اینستاگرام هم نیستند. درست یا غلط، اینستاگرام امروز به همراه همیشگی افراد در سراسر دنیا تبدیل شده است و این تنها مختص به کشور ما نیست. حجم زیادی از مردم امروز بسیاری از مسائل را در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند. استقبال مردم باعث شکل گیری فروشگاه‌های آنلاین فراوانی شده است که کاربران در آن‌ها عکس، اطلاعات، فیلم و نظر‌هایی را که درباره محصولات وجود دارد بررسی، سپس خرید می‌کنند. به همین دلیل است که حتی کسب وکار‌های بسیار بزرگ نیز امروزه برای رشد شبکه اجتماعی خود برنامه ریزی دقیق و زیادی انجام می‌دهند و بسیار برای آن هزینه می‌کنند.
در کشور ما هم سال هاست مردم از اینستاگرام استفاده می‌کنند، کسب وکارشان را توسعه می‌دهند، و برای رشد در این بستر هزینه کرده اند. مردم مقصر فقدان شبکه داخلی جایگزین برای اینستاگرام نیستند که بخواهیم با فیلتر این شبکه، معاش آن‌ها را تحت تأثیر قرار بدهیم.
با فیلتر تلگرام، مردم ما با فیلترشکن آشنا شدند و امروز هر فردی با هر سن و سالی به فیلترشکن دسترسی دارد. این در حالی است که همه از مخاطرات آن باخبریم. مخاطراتی که ممکن است مردم را بر اثر فیلترینگ تهدید کند، با هیچ عدد و رقمی جبران نمی‌شود. فیلتر اینستاگرام بدون در نظر گرفتن جایگزین مناسب برای آن، اشتباه است.
اینستا در گذر زمان