تب مهاجرت در سال‌های گذشته نه فروکش کرد و نه در درجه‌ای ثابت ماند؛ شیب تندش را هم نه سیاست‌های کم وبیش برای جلوگیری از فرار مغزها و مهاجرت جوانان توانست هموار کند و نه قوانین سخت گیرانه در کشور‌های مقصد. اما زور کرونا بیشتر از هر سیاست و قانونی در زندگی بشر بود و همه معادلات را بر هم زد.
محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ تب مهاجرت در سال‌های گذشته نه فروکش کرد و نه در درجه‌ای ثابت ماند؛ شیب تندش را هم نه سیاست‌های کم وبیش برای جلوگیری از فرار مغزها و مهاجرت جوانان توانست هموار کند و نه قوانین سخت گیرانه در کشور‌های مقصد. اما زور کرونا بیشتر از هر سیاست و قانونی در زندگی بشر بود و همه معادلات را بر هم زد. انجام تردد‌های درون شهری، سفر‌های عادی و رفت وآمد‌های برون شهری را هم مختل کرد، چه برسد به مهاجرت از یک سرزمین به سرزمین دیگر. محدودیت‌های تردد در هر نقطه‌ای از دنیا حکمفرما شدند؛ از روز‌های قرنطینه و بستن مرزها و تعطیلی فرودگاه‌ها با ظهور کرونا تا به حداقل رسیدن پرواز‌ها و رفت وآمدها.
ماه‌های اول حمله کرونا به زندگی بشر و زمانی که هنوز تصور نمی‌شد این ویروس به این زودی‌ها ریشه کن شود، آن‌هایی که چمدان هایشان را بسته بودند برای رفتن، راهی جز دست نگهداشتن نداشتند. چند ماه بعد که مشخص شد کرونا رفتنی نیست، دوباره مهاجرت‌ها به راه افتاد، البته براساس اعلام پلیس مهاجرت کشور با شیبی کند و ملایم. در سال عجیب کرونایی، اولین قشری که دنبال رفتن در شرایط کرونا بودند، دانشجویان و گروه بعدی پرستاران و پزشکان بودند.
حتی مهاجرت بیش از ۲۰۰۰ پزشک و پرستار از ایران در ایام کرونا به نقل از سازمان نظام پزشکی کشور در محافل خبری پیچید و موج زیادی از واکنش‌ها را به همراه داشت؛ هر چند هیچ مقام بلندپایه کشوری نه این آمار را تأیید رسمی کرد و نه تکذیب. این در حالی بود که در هیچ نقطه دنیا، برای این گروه از شاغلان، در امان ماندن از کرونا ساده نبود؛ باوجوداین پزشکان و متخصصان همیشه در صدر گروه‌های مهاجران تحصیل کرده و نخبه کشور بوده ا ند. چنان که این تحلیل‌ها در پژوهشی ازسوی پژوهشکده دانشگاه شریف نیز عنوان شده است.
این پژوهشکده مرداد امسال نخستین سالنامه مهاجرتی ایران را زیرنظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری منتشر کرد. براساس این سالنامه، ۹ میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند که شیب تند مهاجرت آنان در سال‌های ۲۰۱۵ به بعد بوده است و سالی تا یک میلیون نفر و بیشتر هم از ایران مهاجرت کرده اند.
در شرایط فعلی شیوع کرونا هرچند هنوز آمار رسمی میزان مهاجرت در سال جاری اعلام نشده، داده‌های پلیس مهاجرت نشان می‌دهد که آمار مهاجرت کاهش چشمگیری داشته است.
درعین حال براساس همین داده ها، مهاجرت به ترکیه، شیب تندی داشته است؛ چنان که ایرانیان در یکی دو سال اخیر در صدر کشور‌هایی بوده اند که در ترکیه خانه خریده و به این کشور همسایه مهاجرت کرده اند. ناامیدی از میزان درآمد و تناسب نداشتن آن با هزینه ها، بی عدالتی در پیشرفت شغلی، نبود نظم و قانون مداری در کشور و از آن سو، امکان یافتن شغل و میل به تجربه و سبک زندگی در خارج از کشور، ازجمله دلایل مهم این مهاجرت هاست. تب مهاجرت در نسل جوان بیشتر شده است و حتی همانند گذشته نیست که طبقه مهاجران بیشتر از قشر دانشجو، نخبه و سرمایه گذار بودند و تمایل به مهاجرت به قشر متوسط جامعه هم رسیده است.
همه این مهاجران در مسیر خود، چه وطن خودشان و چه کشوری که برای زندگی به آنجا راهی می‌شوند، گذرشان به پلیس مهاجرت و اداره گذرنامه می‌افتد. پلیس مهاجرت در مرز‌های هوایی و حتی مرز‌های مشخص زمینی، همچنین در محل صدور گذرنامه‌ها و انجام امور مهاجرتی، حضور دارد و این مسیر را رصد می‌کند.
روزانه حدود ۲۰۰۰ نفر به پلیس مهاجرت استان مراجعه می‌کنند
هرچند هیچ آمار و داده و حتی تحلیلی از وضعیت پلیس مهاجرت مشهد و استان در موتور جست‌وجوی گوگل یافت نمی‌شود، پیگیری خبرنگار ما باعث شد پلیس مهاجرت استان، کمی از این ارگان و مجموعه پلیس امنیت عمومی، برای مردم سخن بگوید. در این گزارش با سرهنگ جواد فردین‌نیا، رئیس پلیس مهاجرت و گذرنامه نیروی انتظامی خراسان رضوی، گفتگو می‌کنیم تا از وضعیت خدمات و فعالیت پلیس مهاجرت در سال سیاه کرونایی بگوید.
در آغاز بفرمایید چرا پلیس مهاجرت استان در محافل خبری همیشه ساکت است و چه بسا هیچ گفتگو و آماری از این مجموعه در جراید نمی‌بینیم؟
تنها یک دلیل دارد، آن هم مشغله زیاد پلیس مهاجرت در مشهد است. در همین روز‌های کرونایی روزی بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر به اداره پلیس مهاجرت و گذرنامه مراجعه می‌کنند. کمتر اداره‌ای در مشهد روزی تا ۲۰۰۰ مراجعه‌کننده دارد. به‌دلیل فعالیت زیاد پلیس مهاجرت و گذرنامه مشهد، فرصت برای نشر اطلاعات و نشست و برخاست‌های خبری کمتر بوده است.
اما قبول دارید نبود اطلاعات و آگاهی کامل مردم از خدمات و فعالیت پلیس مهاجرت می‌تواند مشکلاتی به‌دنبال داشته باشد و حتی به دردسر‌های پلیس مهاجرت بیفزاید؟
قطعا در هر زمینه و در هر مجموعه‌ای، داشتن آگاهی عمومی به نفع هر دو طرف است. در پلیس مهاجرت مطلع‌بودن افراد و آگاهی آنان از خدمات و مسیر انجام آن به ما کمک می‌کند. با این حال تلاش می‌کنیم به مراجعانی که حضوری دنبال پاسخ‌گویی هستند، بسیاری از قوانین، خدمات و مسیر انجام امور مربوط به پلیس مهاجرت و اداره گذرنامه را اطلاع‌رسانی کنیم.
فرمودید روزانه ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر به پلیس مهاجرت مراجعه می‌کنند که شامل خدمات مختلف ازجمله امور مربوط به مهاجرت می‌شود. به‌طور تفکیکی آمار مربوط به مهاجرت مشهدی‌ها و خراسانی‌ها را اعلام می‌کنید؟
اول اینکه خیلی از مراجعان به پلیس مهاجرت مشهد اتباع خارجی به‌ویژه اتباع افغانستانی هستند. جمعیت شایان‌توجه‌ای از اتباع افغانستانی در مشهد و خراسان رضوی هستند که غیر از انجام امور مهاجرتی و اقامتی‌شان، حتی برای انجام خدماتی نظیر اعطای گواهی‌نامه، پلیس مهاجرت باید استعلام‌ها و روند قانونی را انجام دهد.
صدور اقامت پروانه، ورود و خروج مرزها، درخواست مادران ایرانی با همسران اتباع خارجی، ممنوع‌الخروجی‌ها، وثیقه‌گذاری مشمولان نظام وظیفه برای خروج از کشور، انجام امور گذرنامه و صدور دفترچه ترانزیت رانندگانی که می‌خواهند از مرز کشور خارج شوند، همه از خدمات پلیس مهاجرت استان است. این آمار‌ها را در حال حاضر به‌طور تفکیکی نداریم. اما درباره آمار مهاجرت‌ها، این مسئله نیازمند گردآوری اطلاعات دقیق و بررسی است.
پلیس مهاجرت فقط خدمات می‌دهد؛ مراجع بالادستی، آمار رسمی مهاجرت مشهدی‌ها یا هم‌وطنان دیگر را می‌توانند اعلام کنند. به‌طور کلی فقط می‌توانیم اعلام کنیم که در یک‌سال شیوع کرونا میزان مهاجرت و سفر‌های خارجی کاهش یافته است. محدودیت‌های سفر، قوانین کشور‌های مقصد برای ورود افراد و همچنین ریسک‌نکردن افراد برای جابه‌جایی در ایام بیماری همه‌گیر، در میزان مراجعه به پلیس مهاجرت تأثیر گذاشته و درواقع روند آن کندتر شده است.
از آمار پنهان مهاجرت مشهدی‌ها و خراسانی‌ها که بگذریم، درباره مهاجرت نخبگان که به «فرار مغزها» تعبیر می‌شود در شرایط کرونا، داده‌ای مشخص ندارید؟ به طور مثال در فضای مجازی اعلام شد که بیش از ۲۰۰۰ پزشک و پرستار هم‌وطن امسال مهاجرت کردند، هرچند این آمار را به‌طور رسمی، کسی تأیید یا رد نکرد. از این میزان چقدر از جامعه پزشکی و پرستاری خراسان بوده‌اند؟
یک نکته مهم را به شما بگویم و آن اینکه اصلا به آمار‌ها و تحلیل‌هایی که در فضای مجازی اعلام می‌شود، نباید رسمیت داد و تکیه کرد. بسیاری از این مباحث نادرست، با اهداف خاصی مطرح می‌شوند.
بله قطعا نمی‌توان به آمار‌های غیررسمی فضای مجازی اتکا کرد؛ به‌همین‌دلیل انتظار ما از مجموعه‌های مرتبط با امور مهاجرت این است که آمار رسمی را اعلام کنند تا در سایه سکوت آنان، آمار‌های غیررسمی، معتبر نشوند. وقتی آمار رسمی اعلام نشود، طبیعی است که بازار آمار‌های غیررسمی، چه ازسوی کارشناس چه غیرکارشناس، داغ می‌شود.
گفته می‌شود که در مقاصد مهاجرت‌ها هم نسبت‌به چند‌سال گذشته، تغییراتی حاصل شده است؛ ازجمله افزایش مهاجرت به ترکیه بعداز کشور‌هایی نظیر کانادا و آمریکا. براساس داده‌های شما کدام مقاصد در رتبه‌های اول مهاجرت هم استانی‌ها بوده‌اند؟
بیشتر ترکیه و کشور‌های اروپایی، مقصد مهاجران است.
کرونا همچنان شیوع دارد و همه معادلات را در یک‌سال اخیر پیچیده کرده است. کمی از مصائب این یک سال در پلیس مهاجرت بگویید.
زمانی که کرونا شیوع پیدا کرد، ما اولین استانی بودیم که پیشنهاد ممانعت از حضور متقاضیان به مدت سه ماه در اداره پلیس مهاجرت و گذرنامه را مطرح کردیم. این پیشنهاد پذیرفته و از تاریخ اول اسفند ۹۸ تا اول خرداد ۹۹ اجرا شد. در این مدت همه خدمات را غیرحضوری انجام دادیم. خدمات منقضی مرتبط با اتباع خارجی به‌صورت سه ماه تمدیدشده درنظر گرفته شد تا دراین سه ماه مراجعه نکنند. خیلی‌ها فراموش نکرده‌اند که در ایامی از سال، مجبور بودند شبانه‌روزی، جلو اداره گذرنامه صف ببندند. صف‌های شبانه‌روزی مردم در آن ایام طوری بود که نه بیرون از ساختمان پلیس مهاجرت و نه داخل ساختمان، جای سوزن انداختن نداشتیم. با‌این‌حال به‌دلیل کرونا در یک‌سال گذشته اصلا صف نداشته‌ایم. بسیاری از خدمات، غیرحضوری انجام شده و مسیر و شکل خدمات‌رسانی در برخی موارد تغییر یافته است.
جناب سرهنگ، درباره ممنوع‌الخروجی‌ها هم توضیح دهید. فکر نکنم آمار بیان کنید؛ حداقل درباره سامانه‌ای که دراین‌زمینه قرار بود راه‌اندازی شود، توضیح دهید.
سامانه استعلام ممنوع‌الخروجی‌ها راه افتاده و فعال است. افراد می‌توانند در این سامانه مشاهده کنند که آیا ممنوع‌الخروج شده‌اند یا نه. البته، چون این مسئله مهمی است، افراد به سامانه اکتفا نمی‌کنند و برای اینکه صددرصد درباره وضعیت خود مطمئن شوند، حضوری به ما مراجعه می‌کنند.
شنیده‌ایم عده‌ای از مردان به پلیس مهاجرت مراجعه می‌کنند و همسران خود را ممنوع‌الخروج می‌کنند. این مسئله جزو خدمات پلیس مهاجرت است؟
بله. طبق قانون، مردان می‌توانند به اداره پلیس مهاجرت مراجعه و درخواست ممنوع‌الخروجی همسرشان را ثبت کنند.
بعد از حواشی چندین نخبه و زن ورزشکار که توسط همسرانشان ممنوع‌الخروج شدند، دستورالعملی مصوب شد که زنان با مجوز قانونی از دستگاه قضایی می‌توانند در موارد خاص، ممنوع‌الخروجی همسرانشان را باطل کنند. این دستورالعمل را پلیس مهاجرت اجرا می‌کند؟
در مرز‌هایی که پلیس مهاجرت خروج افراد را رصد می‌کند، به طور طبیعی باید طبق قانون عمل شود و ممنوع‌الخروج به هر دلیل نمی‌تواند از مرز خارج شود، اما اگر این زنان طبق همان دستورالعمل که می‌فرمایید مجوز دستگاه قضایی را بگیرند، پلیس مهاجرت هم آن را اجرا می‌کند. نکته‌ای که وجود دارد، این است که این مجوز تنها یک‌بار برای هر زن صادر می‌شود. یعنی زنانی که ازسوی همسرانشان ممنوع‌الخروج شده‌اند، تنها برای یک‌بار با مجوز قضایی می‌توانند از کشور خارج شوند و برای دفعات بعدی، چنین مجوزی صادر نمی‌شود؛ مگر اینکه خود همسرانشان آن‌ها را از ممنوع‌الخروجی دربیاورند.
به‌عنوان پلیس مهاجرت بسیاری از مشکلات مهاجران و مسافران به مقاصد کشور‌های مختلف را دیده‌اید. چه توصیه راهگشایی در این زمینه به کسانی که از کشور خارج می‌شوند، دارید؟
مهم‌ترین نکته، آگاهی داشتن هم‌وطنان از قوانین کشور‌های مقصد است. توصیه می‌کنم قبل از سفر یا مهاجرت به هر مقصدی قوانین و مقررات آن کشور را کاملا رصد کنند تا دچار مشکلات بعدی نشوند. مسائل ساده دیگری هم وجود دارد، مثل تاریخ گذرنامه که خیلی از افراد اصلا توجهی به آن ندارند و گاهی دچار مشکل می‌شوند. به طور مثال تا نزدیک‌شدن به ایام سفر به تاریخ گذرنامه خود نگاه نمی‌کنند و عجولانه و بیست‌و‌چهارساعته می‌خواهند کار‌های گذرنامه را انجام دهند، در‌صورتی‌که روند آن ممکن است تا یک هفته هم به طول انجامد.
نکته دیگر، موضوع جابه‌جایی اتباع غیرمجاز افغانستانی است. متأسفانه حمل اتباع با خودرو‌های شخصی بین شهر‌ها صورت می‌گیرد که برابر مصوبه شورای امنیت ملی، این کار برابر با قاچاق انسان است. در صورت ارتکاب این جرم، بار اول خودرو حمل اتباع غیرمجاز برای ۶ ماه توقیف و بار دوم یک‌سال توقیف می‌شود و به مراجع قضایی معرفی می‌شود. اگر این اقدام تکرار شود به‌معنی دست‌داشتن افراد در کار قاچاق انسان و اتباع غیرمجاز است که با آن‌ها برخورد قضایی صورت می‌گیرد.