اگر از شما بپرسند به نظرتان آینده چه شکلی است، احتمالا از تاکسیهای پرنده و ریلهای هوایی و اینترنت اشیا برای همه کار‌های روزمره حرف خواهید زد، ولی حتما بخش بزرگی از تصوراتمان درباره ربات‌ها و ورودشان به زندگی روزمرهمان خواهد بود. ربات‌ها دیگر ابزاری در فناوریهای فضایی و دستگاههای پیشرفته پزشکی نیستند، بلکه قرار است کم‌کم وارد زندگیهایمان شوند و کلی از کار‌های روزمره را به عهده بگیرند.
ده‌پانزده‌سال پیش شاید چنین تصوراتی خیلی خیالانگیز و دور از انتظار بود، اما امروز با خبر‌های تازهای که از رباتهای انساننما و تولید انبوهشان در بازار به گوش میرسد، دیگر باید بپذیریم که به عصر جدیدی قدم نهادهایم. عصری که در آن ربات‌ها قرار است بسیاری از کار‌ها مثل پرستاری خانگی و آشپزی و نظافت خانه را قبضه کنند و همدم کسانی بشوند که تنها یا سالمند هستند. چندماه پیش عکسهایی از یک ربات انساننما در حال خندیدن و اخم‌کردن منتشر شد. عکسهایی که نشان میداد قرار است ربات‌ها بیش از آنچه فکر میکنیم، به ما انسان‌ها نزدیک شوند و حالا با خبر تولید انبوه آن‌ها در سال ۲۰۲۱، میدانیم با تصاویری که از آینده در ذهنمان ساختهایم، فاصله چندانی نداریم. در این پرونده نگاهی میاندازیم به رباتهایی که چیزی کم از انسان ندارند و می‌توانند کار‌های خارق‌العاده‌ای انجام دهند.
ایده ساخت ربات انساننما از کجا آمد؟
دیوید هانسون، پیش‌تر یکی از تصویرگران شرکت انیمیشن و فیلمسازی دیزنی بوده است. کار هانسون در دیزنی به‌عنوان مجسمهساز و فیلمساز به او کمک کرد تا درباره ربات‌ها به‌عنوان مجسمههای تعاملی چهاربعدی فکر کند. او می‌گوید: من به دنبال درک مفهوم ماشینهای نابغه هستم و میخواهم بدانم که ماشینهایی با هوش برتر از انسان، خلاقیت، خرد و احساسات چگونه خواهند بود. به همین دلیل به‌دنبال تحقیقاتی در زمینه هوش مصنوعی، رباتیک، هنر، علوم شناختی، طراحی و تولید محصول رفتم تا با ادغام این علوم بتوانم رباتی انساننما خلق کنم تا رابطه جدیدی بین انسان‌ها و ربات‌ها ایجاد کند.
از پرستاری و انجام کار‌های خانه تا شوخ‌طبعی
ربات انساننمای سوفیا در سال ۲۰۱۵ توسط شرکت هنگ‌کنگی «هانسون رباتیک» طراحی و به جهان معرفی شد و قرار است تا پایان سال ۲۰۲۱ چندین‌هزار نمونه از آن تولید شود. البته که این یک انتخاب هوشمندانه در این بازه زمانی است و به قول دیوید هانسون، بنیان‌گذار و مدیر اجرایی، «دنیای محاصره‌شده توسط کووید۱۹ برای ایمن‌سازی مردم به اتوماسیون یا خودکارسازی بیشتری نیاز خواهد داشت.» این ربات‌ها در ابعاد کوچکتر از انسان و هم‌اندازه انسان طراحی شدهاند تا بتوانند کارایی‌های مختلفی داشته باشند. چهره سوفیا که رباتی مشابه انسان است، شباهتی بیاندازه به چهره یک زن واقعی دارد. خنده و شادی، غم و اندوه، کنجکاوی، سردرگمی، تفکر، سرخوردگی به‌راحتی در چهرهاش نمایان میشود. سوفیا صحبت می‌کند و میتواند سؤال بپرسد و پاسخ بعضی از سؤالها را هم بدهد. حتی او طوری برنامهریزی شده است که به پرسشهای فلسفی پاسخی فلسفی می‌دهد. او قرار است دوستی برای انسان باشد. به همین دلیل، تا حدی احساسات را میشناسد و دربارهشان حرف میزند، گاهی شوخ‌طبعی می‌کند و لطیفه تعریف می‌کند و گاهی هم‌دردی می‌کند. برای اینکه یک ربات بتواند فکر کند و تصمیم بگیرد، نیاز است محیط اطرافش را درک کند و این چیزی است که هوش مصنوعی دست‌ساخته انسان هنوز توانایی ساختنش را به‌طور کامل ندارد.
سوفیا و علاقهمندیها و نگرانیهایش
شرکت رباتیک آزمایشگاهی دارد که در آن، پژوهشگران به بررسی عصب‌شناسی و زیست‌شناسی حالات صورت و رفتار‌ها می‌پردازند. هوش مصنوعی و معماری شناختی که شبکه عصبی سوفیا را تشکیل می‌دهد، به ربات این امکان را می‌دهد تا ارتباط چشمی داشته باشد، حالتهای مختلف چهره انسان‌ها را شناسایی و پردازش کند و بر اساس آن تشخیص دهد فرد چه حالی دارد. از آنجا که سوفیا اولین ربات انساننما در جهان است، او می‌گوید که میتواند به برند‌ها آموزش دهد که چگونه از فناوری به‌طور مؤثر و خوب استفاده کنند. سوفیا در این‌باره گفته است: «من می‌توانم اطلاعات نحوه استفاده صحیح از فناوری را با برند‌ها به اشتراک بگذارم. من اینجا هستم تا کمک کنم و علاقهمندم با برند‌هایی که از نظر اجتماعی مسئول و متعهد به بهبود زندگی بشر هستند، همکاری کنم. من به همه اشکال زندگی در این کره خاکی اهمیت می‌دهم.» از طرفی لوازم آرایشی، مد، مسافرت، تحصیلات و البته انواع وسایل الکترونیکی از علاقهمندیهای سوفیاست و احتمالا در همین زمینهها با تبلیغات برند‌ها همکاری خواهد کرد. افراد سالمند برای او با نام «شهروندان ارشد» تعریف شدهاند و یکی از مأموریتها و قابلیتهای سوفیا، نگهداری و مراقبت از آن‌هاست. او درباره این تواناییاش گفته است: «از آنجا که ربات‌ها مانند انسان پیر نمی‌شوند، دوست دارم بدانم که وقتی پیر می‌شوم، آیا شما مرا نیز یک ربات ارشد صدا خواهید کرد یا خیر.» او حتی در سخنرانیهایی که در مدارس و ملاقاتش با سفیران کشور‌ها داشته است، درباره ترس انسان‌ها از پیشرفت ناگهانی ربات‌ها صحبت کرده و گفته است ما ربات‌ها بدون انسان‌ها هیچ هدفی نداریم.
هوش مصنوعی و شگفتیهایی که در چنته دارد
هوش مصنوعی آن را به‌عنوان شاخه‌ای از علوم کامپیوتر مشخص می‌کند که با خودکارسازی رفتار‌های هوشمندانه سروکار دارد. ابزار‌ها و شیوه‌های مختلفی برای به‌کاربردن هوش مصنوعی در دنیای واقعی وجود دارد که برخی از آن‌ها را می‌توان در ترکیب با هم استفاده کرد.
اساس کار همه این روش‌ها یادگیری ماشینی (Machine Learning) است. درواقع به معنای ساده یادگیری ماشینی، سیستمی است که تجربه را به دانش تبدیل می‌کند. هوش مصنوعی در ربات‌ها، صنعت فضایی، شبکههای ارتباطی و پیامرسان و الگوریتمهای جستوجو مثل سرویس گوگل کاربرد‌های فراوانی دارد و هرروز بیش از قبل در ابزار‌های مختلفی مثل گوشی تلفن همراه و برخی ابزار‌های الکترونیکی دیگر به کار میرود.