چند سالی است که ایلان ماسک، کارآفرین جنجالی آمریکایی و مدیرعامل شرکت‌هایی مانند اسپیس ایکس، با معرفی پروژه اینترنت ماهواره‌ای خود به دنبال انقلابی در دنیای ارتباطات است.
علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز؛ چند سالی است که ایلان ماسک، کارآفرین جنجالی آمریکایی و مدیرعامل شرکت‌هایی مانند اسپیس ایکس، با معرفی پروژه اینترنت ماهواره‌ای خود به دنبال انقلابی در دنیای ارتباطات است. خیلی‌ها می‌گویند با راه اندازی این سرویس، دیگر می‌توان در همه جا و بدون نیاز به هزینه‌ای زیاد، به اینترنتی پرسرعت و بدون فیلتر دسترسی داشت. صحبت‌های چند وقت گذشته رئیس مرکز ملی فضای مجازی درباره تشکیل کارگروهی برای مقابله با اینترنت ماهواره‌ای و هم چنین بیانیه این مرکز در حوزه لزوم بومی سازی و راه اندازی منظومه‌های ماهواره ای، بهانه‌ای شد تا به بررسی دقیق‌تر این فناوری بپردازیم و ببینیم اینترنت ماهواره‌ای چه طور کار می‌کند و آیا در سال‌های آینده می‌تواند رقیبی جدی برای اپراتور‌های ارائه دهنده اینترنت در کشورمان باشد.
یک فناوری قدیمی
با اینکه خیلی از مردم اولین بار اسم اینترنت ماهواره‌ای را هم زمان با اجرای پروژه جاه طلبانه ایلان ماسک، یعنی ماهواره‌های استارلینک، شنیده اند، این فناوری آن قدر‌ها هم تازه نیست و از سال‌ها قبل شرکت‌هایی در دنیا آن را به کاربرانشان ارائه می‌دهند.
از همان زمانی که هنوز برای اتصال به اینترنت مجبور بودیم از مودم‌های دایل آپ و سرعت لاک پشتی آن‌ها استفاده کنیم، حتی در کشور خودمان هم بودند کسانی که برای دانلود، از این مدل اینترنت استفاده می‌کردند.
در این فناوری، به جای اینکه داده‌ها را از طریق خطوط تلفن یا فیبر نوری دریافت و ارسال کنید، امواج ماهواره هستند که وظیفه انتقال آن‌ها را به عهده دارند. به طور کلی، به ۳ شکل می‌توان از این فناوری استفاده کرد.
در مدل اول، هم ارسال اطلاعات و هم دریافت آن با استفاده از ماهواره‌ها انجام می‌شود. در مدل دوم، تنها برای دانلود از ماهواره استفاده می‌کنید. مدل سوم که از سال‌ها پیش بین بعضی کاربران کشورمان هم طرف دار داشت اینترنت آفلاین نام دارد. در این سرویس، در واقع اتصال مستقیمی به شبکه جهانی اینترنت ندارید، اما با نصب سخت افزاری به نام کارت DVB روی سیستم خود و داشتن آی پی آدرس سایت ها، قادر هستید فایل‌هایی را که کاربران از آن سایت دانلود می‌کنند بدون کم و کاست روی هارد سیستمتان ذخیره کنید. نرم افزار‌هایی هم هستند که امکان گذاشتن فیلتر‌هایی مثل مدل و حجم فایل‌های مورد نظر را به شما می‌دهند تا دانلودی هدفمندتر داشته باشید و تنها فایل‌هایی روی حافظه سیستمتان ذخیره شوند که می‌خواهید.
ظهور استارلینک
با اینکه شرکت‌های مختلفی در دنیا از سال‌ها قبل اینترنت ماهواره‌ای را به کاربرانشان ارائه می‌دادند، چه چیز باعث شد پروژه استارلینک که ایلان ماسک از سال ۲۰۱۵ کار روی آن را آغاز کرد، تا این اندازه مورد توجه قرار بگیرد؟
تا پیش از این، یکی از مهم‌ترین معایب اینترنت ماهواره ای، تأخیر بسیار زیاد آن و محدود بودن سرویس به یک کشور یا قاره خاص بود. اما پروژه فضایی شرکت اسپیس ایکس، یعنی استارلینک، قرار است جهانی باشد و از لحاظ تئوری، قابلیت سرویس دهی آن مختص منطقه جغرافیایی خاصی نخواهد بود. از همه مهم تر، استارلینک سرعت بسیار بیشتر و تأخیر یا Latency بسیار کمتری در مقایسه با اینترنت‌های ماهواره‌ای دارد.
ایلان ماسک تا امروز برای اجرای پروژه اینترنت ماهواره‌ای خود ۱۰۱۵ ماهواره در مدار قرار داده است، اما این تعداد فقط بخش کوچکی از ۴۲ هزار ماهواره‌ای است که قرار است برای اجرای کامل استارلینک در مدار زمین قرار بگیرند. جالب است بدانید تا قبل از شروع پروژه استارلینک فقط حدود ۱۵۰۰ ماهواره فعال در مدار زمین وجود داشت. این یعنی اسپیس ایکس قرار است بیش از ۲۵ برابر تعداد کل ماهواره‌های فعالی که هم اکنون در مدار زمین وجود دارند ماهواره به فضا ارسال کند.
اینترنتی گران
خیلی‌ها فکر می‌کنند با راه اندازی این پروژه، می‌توانند خیلی راحت هرجا بودند اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را روی گوشی یا سیستم‌های خود داشته باشند، اما بر خلاف باور اشتباه عمومی، نه اینترنت ماهواره‌ای مثل شبکه‌های موبایلی وجود دارد که بتوان به سادگی با گوشی و بدون هیچ تجهیزات خاصی به آن متصل شد، نه حتی در آینده‌ای نزدیک چنین اینترنتی عرضه خواهد شد.
اگرچه اسپیس ایکس هدف استارلینک را فراهم آوردن اینترنت پرسرعت و ارزان در سرتاسر دنیا بیان کرده است، این‌ها اهداف نهایی و بلندمدت پروژه است و به نظر می‌رسد هیچ کدام از آن‌ها به این زودی محقق نخواهد شد.
اکنون سرعت اینترنت استارلینک از برخی سرویس‌های DSL کمتر و هزینه اشتراک آن نیز گران‌تر است.
بر اساس آزمایش‌های انجام شده روی نمونه‌های اولیه این پروژه، شما به سرعتی بین ۱۷ تا ۶۰ مگابیت بر ثانیه دسترسی خواهید داشت که به هیچ عنوان انقلابی در سرعت اتصال به اینترنت به حساب نمی‌آید و هم اکنون در سرویس‌های اینترنت خانگی، می‌توان به سرعتی بیش از این هم دسترسی داشت.
از طرف دیگر، قیمت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک بسیار بیش از دیگر انواع اینترنت پرسرعت است. هزینه اشتراک اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در حالی ماهیانه ۹۹ دلار خواهد بود که متوسط قیمت اشتراک ماهیانه اینترنت DSL در آمریکا ۴۳ دلار، اینترنت کابلی ۵۸ دلار، اینترنت فیبر نوری ۵۶ دلار و حتی اینترنت گیگابیتی تنها ۸۰ دلار است. اگر فرض کنیم این سرویس در کشور ما هم ارائه شود، تنها هزینه اشتراک ماهانه آن برای کاربران با دلار بیست وپنج هزارتومانی، حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تمام خواهد شد.
تازه در کنار این، برای دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک، باید دیش مخصوص آن را هم تهیه کنید که تا قیمت کنونی آن ۵۰۰ دلار تعیین شده است.
خدماتی که برای تلفن همراه نیست
امروزه خیلی از استفاده‌های ما از شبکه جهانی وب، روی بستر تلفن همراه انجام می‌شود. برای همین، به احتمال یکی از مهم‌ترین مزیت‌های یک سرویس اینترنتی، قابلیت اتصال تلفن‌های همراه به آن است، قابلیتی که اینترنت ماهواره‌ای تا امروز از آن بی بهره است.
در واقع، این مدل از اینترنت با توجه به نیاز به دیش ماهواره‌ای مخصوص، تنها برای ادارات، سازمان‌ها و منازل کاربرد دارد. البته شما می‌توانید مثل دیگر سرویس‌های اینترنتی ثابت، به کمک مودم‌های وای فای، تلفن همراه خود را به اینترنت ماهواره‌ای متصل کنید، اما تنها در محدوده سیگنال دهی مودم خود به آن دسترسی خواهید داشت.
در واقع، این سرویس در فاز اول خود، بیش از اینکه برای شهر‌های بزرگی که امکان دسترسی آن‌ها به انواع اینترنت‌های پرسرعت فراهم است طراحی شده باشد، برای مناطقی ساخته شده که بنابه دلایل مختلف، امکان ارائه اینترنت به آن‌ها وجود نداشته است.
اعتراض‌های جهانی
با شروع پروژه استارلینک، همه ناظران مانند کاربران اینترنت پرسرعت مشغول تعریف و تمجید از اسپیس ایکس نبوده اند. در کنار این افراد، عده زیادی از جمله علاقه‌مندان به اخترشناسی، اقدام اسپیس ایکس برای ارسال هزاران ماهواره به مدار‌های پایینی زمین را به باد انتقاد گرفته اند. دغدغه این افراد از یک سو مشکل ایجاد زباله‌های فضایی و از سوی دیگر آلوده شدن بصری آسمان شب برای رصد‌های نجومی در آینده است.
اسپیس ایکس در پاسخ به این انتقاد‌ها می‌گوید ارتفاع عملیاتی ماهواره‌های استارلینک به قدری پایین است که حتی اگر همه آن‌ها در مدار خراب شوند، ظرف مدتی کوتاه (تنها چند سال) همه بقایای ماهواره‌ها با ورود دوباره به جو زمین و سوختن در اتمسفر، از بین خواهند رفت و زباله‌ای در فضا باقی نخواهد ماند.
از سوی دیگر، مسئولان این شرکت به نگرانی علاقه‌مندان به ستاره شناسی هم پاسخ داده اند. اول از همه اینکه به گفته مسئولان این پروژه، تصاویر و ویدئو‌هایی که از ماهواره‌های استارلینک در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، همگی، مربوط به لحظاتی پس از غروب یا پیش از طلوع خورشید و مدت کوتاهی پس از قرار گرفتن ماهواره‌ها در مدار دویست کیلومتری (در فاز اولیه ارتفاع گیری) هستند. پس از رسیدن به ارتفاع عملیاتی پانصدکیلومتری، درخشش ماهواره‌های استارلینک بسیار کاهش می‌یابد و دیگر با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند.
دوم اینکه بیشتر اخترشناسی نوین همین حالا هم با استفاده از ماهواره‌های مستقر در مدار و تلسکوپ‌های فضایی (مانند هابل) انجام می‌شود و استارلینک روی آن‌ها تأثیری ندارد. سایر تلسکوپ‌های زمینی هم می‌توانند با دانستن اطلاعات دقیق مداری استارلینک و با استفاده از الگوریتم‌های کامپیوتری، تصاویر و رصد‌های خود را اصلاح کنند.
اینترنت ماهواره‌ای بومی؟
همه نکاتی که تا اینجای مطلب به آن‌ها اشاره کردیم نشان می‌دهد اینترنت ماهواره‌ای هنوز راه درازی تا فراگیری و تبدیل شدن به رقیبی قدر برای دیگر سرویس‌های ارائه خدمات اینترنتی در بین مردم دارد. با این وجود، به نظر می‌رسد تصوراتی که درباره این سرویس در بین عموم مردم وجود دارد برخی مسئولان را هم نگران کرده است. در همین زمینه، مدتی پیش ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، از برنامه ریزی برای تدوین مقررات استفاده از اینترنت ماهواره‌ای خبر داد و گفت برای آنکه با ورود این فناوری، حکمرانی فضای مجازی خدشه دار نشود، باید تدابیری صورت داد.
او با بیان اینکه کارگروهی در مرکز ملی فضای مجازی برای مواجهه با خدمات اینترنت ماهواره‌ای تشکیل شده است، اظهار کرد باید برای رویارویی با این فناوری، به راه حل‌های مختلف اندیشید.
در کنار این موضع گیری، شورای عالی فضای مجازی هم در بیانیه ای، به لزوم بومی سازی و راه اندازی منظومه‌های ماهواره‌ای تأکید کرده است، بیانیه‌ای که البته در آن تنها جمله‌هایی کلی و بدون برنامه اجرایی مشخص به چشم می‌خورد. به احتمال اعضای این شورا بهتر از هر کسی می‌دانند که بومی سازی پروژه‌هایی به بزرگی اینترنت ماهواره‌ای تنها با بیانیه و تشکیل کارگروه عملی نیست و جدا از بحث علمی (که خوشبختانه کشورمان در این حوزه از توانمندی‌های نیرو‌های متخصص خوبی برخوردار است) به صرف هزینه‌های سرسام آور و آزمون و خطا‌های بسیار نیاز دارد که دست کم در میان مدت، رسیدن به آن عملی به نظر نمی‌رسد.