در این مطلب، مروری داریم بر مهم‌ترین هنرمندانی که جایشان در نوروز سال ۱۴۰۰ خالی خواهد بود. یاد و خاطره همه ایشان را گرامی می‌داریم و در ادامه ادای احترام می‌کنیم به یک یک مردان و زنانی که سال‌ها برای هنر ایران تلاش کردند.
محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز - این یک رسم کهنه و جاافتاده است که پایان هر سال را در سراسر جهان با رویداد‌های فرهنگی بزرگ آذین می‌بندند و بیشتر این مراسم، با یادی از درگذشتگان سال، حال و هوایی تراژیک به خود می‌گیرند. اگرچه یاد بزرگان درگذشته در سال گذشته، یک رسم تکراری و همیشگی است، اما سالی که سپری کردیم، به واسطه شیوع ویروس کرونا و گزندی که جامعه هنری از این بلای جهانی دید، شرایط متفاوتی با سال‌های قبل دارد. در سال ۹۹ تعداد زیادی از هنرمندان عرصه‌های مختلف از میان ما رفتند که برخی به علت ابتلا به کرونا و برخی به دلایل دیگر، چهره در نقاب خاک کشیدند. در این مطلب، مروری داریم بر مهم‌ترین هنرمندانی که جایشان در نوروز سال ۱۴۰۰ خالی خواهد بود. یاد و خاطره همه ایشان را گرامی می‌داریم و در ادامه ادای احترام می‌کنیم به یک یک مردان و زنانی که سال‌ها برای هنر ایران تلاش کردند.
محمدعلی کشاورز
بدون تردید بزرگ‌ترین ضایعه سینمای ایران در سال ۹۹، فوت
محمدعلی کشاورز بود؛ یکی از پنج بازیگر تکرار نشدنی سینمای ایران که متأسفانه هم اکنون تنها یک نفر از این جمع دوست داشتنی در قید حیات است. مرحوم کشاورز که در سال ۱۳۰۹ در اصفهان متولد شده بود، سابقه‌ای طولانی در بازیگری فیلم و سریال داشت. صحبت از کارنامه‌ای درخشان و کم نظیر است که کمتر هنرپیشه‌ای می‌تواند حتی بخشی از آن را در خاطر مردم ثبت کند.
از سریال‌های تلویزیونی ماندگار مرحوم کشاورز می‌توانیم به «هزار دستان»، «سربداران»، «روشن‌تر از خاموشی» و مهم‌تر از همه مجموعه محبوب «پدرسالار» اشاره کنیم. کشاورز در سینما نیز اغلب با نقش آفرینی‌های متفاوتش در آثار مختلف شناخته می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت هستند از نقش اتابک اعظم در «کمال الملک»، بازی در فیلم «ناصرالدین شاه آکتور سینما» و البته شخصیت فراموش نشدنی محمد ابراهیم در «مادر» اثر جاودانه مرحوم علی حاتمی.
کیومرث درم بخش
کیومرث درم بخش یکی از چهره‌های درگذشته سال ۹۹ بود که یک عمر تلاشش در هنر سینمای مستند و فعالیت هایش در عرصه عکاسی شهرت زیادی برای او به همراه نداشت؛ اما این هنرمند باسابقه همواره با کیفیتی مثال زدنی و به دور از هر گونه هیاهو، کارش را ادامه می‌داد. تنها اثر داستانی مرحوم درم بخش در سینما «بوف کور» نام دارد که با الهام از کتاب مشهور صادق هدایت ساخته شده است. وی که به عنوان عکاس سینما هم فعال بود، با بر عهده گرفتن عکاسی فیلم ماندگار «گوزن ها» هنر خود را به رخ کشید. با این حال، این هنرمند فقید بیش از هر چیزی به خاطر آثار مستندش مورد تحسین واقع می‌شود؛ مستند‌های خوش ساختی که اغلب با محوریت طبیعت و فرهنگ شناسی تولید شده اند و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توانیم به «جرس»، «راز ترکمن»، «کسوف» و مجموعه مستند «میراث فرهنگی ایران» اشاره کنیم.
احمد فخر
یکی از بازیگران قدیمی سینما و تلویزیون که در سال ۹۹ به دیار باقی شتافت،
احمد فخر صباحی بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون بود که در سال ۱۳۲۵ در شهر مشهد متولد شد. او اگرچه بازیگر شهیر و پرهواداری نبود، اما جزو هنرپیشه‌های تحصیل کرده محسوب می‌شد که با آگاهی و مطالعه در رشته تخصصی خود مشغول فعالیت بود. از آثار مختلفی که این هنرمند فقید بازی کرده، می‌توان به «
یار در خانه»، «
حمزه علی خان»، «
کمند خاطرات» و «
اسب سلطان» اشاره کرد. مهم‌ترین تجربه بازیگری این بازیگر اما، سریال محبوب و پرمخاطب «
مزد ترس» بود که مرحوم فخر در آن دو نقش مختلف را ایفا می‌کرد.
رضا افضلی
سالی که گذشت، در عرصه ادبیات با فوت
رضا افضلی، شاعر معاصر و پژوهشگر خراسانی، برای اهالی هنر تلخ شد. از این شاعر پیشکسوت آثار ارزنده فراوانی به جا مانده که برخی از آن‌ها عبارت هستند از «
در شهر غم گرفته پاییز»، «
نگاهی از ساحل به دریا»، «
آهوی ارغوانی»، «
شناخت نامه محمد قهرمان» و «
قاصد خوش خبر».
نجف دریابندری
ادبیات ایران در سال ۹۹ یکی از غول‌های خود را از دست داد، به طوری که همه علاقه‌مندان به ادبیات فارسی با فوت نجف دریابندری سوگوار شدند. مرحوم دریابندری یک مترجم و زبان شناس جامع الاطراف بود که فقط برای دل خودش کار می‌کرد. تکثر و تنوع عجیب آثار این ادیب گران قدر نشان دهنده وابستگی نداشتن او به هیچ گروه و دسته خاصی است؛ از ترجمه «پیرمرد و دریا» نوشته ارنست همینگوی و «تاریخ فلسفه غرب»، اثر فنی، دشوار و پرظرافت برتراند راسل، گرفته تا «کتاب مستطاب آشپزی» و «پیامبر و دیوانه» جبران خلیل جبران. درگذشت نجف دریابندری یک ضایعه بزرگ برای ادبیات ایران بود و امید می‌رود راه این چهره آزاداندیش ادامه یابد.
دلدار رسول زاده
فوت
دلدار رسول زاده، از استادان دوتار استان خراسان، یکی از خبر‌های اندوه بار شهریور امسال بود. رسول زاده که مطابق با خلق و خوی ویژه هنرمندان موسیقی بومی خراسانی، تمایل چندانی به حضور در محافل هنری نداشت و به ندرت در میان عموم هنر خود را عرضه می‌کرد، از هنرمندان مؤسس گروه موسیقی ساریکا (هنرمندان سرخس در مشهد) بود و علاوه بر توانایی منحصربه فردش در موسیقی، با منش متعالی خود، الگویی ممتاز برای هنرمندان جوان خراسانی به شمار می‌رود.
کامبوزیا پرتوی
جامعه نویسندگان سینمای ایران نیز در سال ۹۹ یکی از وزنه‌های خود را از دست داد.
کامبوزیا پرتوی، اگرچه به عنوان کارگردان هم فعالیت داشت و فیلم بی ادعای «کامیون» به کارگردانی او، هنوز به اکران عمومی درنیامده، اما بیشتر به عنوان یک نویسنده چیره دست در سینما شناخته می‌شد. پرتوی در طول سال‌های فعالیتش در سینما، چهار بار برای نگارش فیلم نامه فیلم‌های
«من ترانه پانزده سال دارم»، «کافه ترانزیت»، «فراری» و «کامیون» برنده سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شد که از این نظر رکورددار است.
محمدرضا شجریان
بی‌گمان، درگذشت
محمدرضا شجریان، استاد بزرگ موسیقی سنتی ایران، غم انگیزترین فاجعه هنری یک سال اخیر کشورمان بود که برخی معتقدند بزرگ‌ترین فقدان قرن اخیر هم محسوب می‌شود. استاد محمدرضا شجریان مهم‌ترین ستون آواز سنتی ایرانی، به معنای اصیل کلمه، بود و جای خالی چنین شخصیت بزرگی در عرصه هنر ایران هرگز پر نخواهد شد. در وصف شجریان و جایگاه بی بدیل این هنرمند مشهدی در هنر ایرانی سخن‌های فراوانی گفته شده و به نظر می‌رسد که هیچ کلمه و جمله‌ای در این مورد حق مطلب را ادا نخواهد کرد. از مرحوم شجریان، علاوه بر انبوهی از آثار ناب و فاخر، فرزندی نیز به یادگار مانده که امروز کمتر کسی با آثارش غریبه است؛ امید که همایون شجریان راه پدر را ادامه دهد و موسیقی فاخر ایرانی را در مسیر تعالی خود استوارتر از قبل بدارد.
عیسی رستمی
از بزرگان موسیقی مقامی جنوب خراسان که در سال ۹۹ به رحمت ایزدی پیوست، استاد
عیسی رستمی بود. مرحوم رستمی در سال ۴۷ در خراسان جنوبی متولد شد و از دوران نوجوانی به آواز‌های محلی و نوازندگی دوتار علاقه‌مند شد. اهالی استان خراسان مرحوم رستمی را از طریق شبکه تلویزیونی خراسان و پخش اجرا‌های تأثیرگذارش از این رسانه می‌شناسند.
سیروس گرجستانی
یکی از تلخ‌ترین اتفاقات سال گذشته فوت بازیگر باسابقه سینما و تلویزیون ایران بود که نزد مردم با کار‌های طنز به یاد آورده می‌شود. مرحوم
سیروس گرجستانی در چند دهه فعالیت خود، علاوه بر ایفای نقش‌های مهم تاریخی از جمله
«ولایت عشق» و «شهریار»، با سریال‌های کمدی پرمخاطبی همچون
«متهم گریخت» و
«پشت کنکوری ها» لبخند را بر لب مردم ایران نشانده بود.
سهراب محمدی
خطه خراسان که با موسیقی متنوع و سبک‌های منحصربه فردش یکی از ستون‌های هنر موسیقی کشورمان به شمار می‌رود، در سال گذشته یکی از بزرگان خود را از دست داد.
سهراب محمدی، استاد برجسته موسیقی مقامی شمال خراسان، در مرداد ۹۹ دیده از جهان فروبست. مرحوم سهراب محمدی از نوازندگان برجسته دوتار و از مردم کرمانج شمال خراسان بود که در حماسه خوانی و منظومه خوانی جزو مهم‌ترین چهره‌های موسیقی کشور به شمار می‌رفت.
پرویز پورحسینی
یکی از بازیگران کهنه کار و باشخصیت سینما و تلویزیون و تئاتر ایران که در سال ۹۹ دیده از جهان فروبست، مرحوم
پرویز پورحسینی بود که از کاربلد‌های عرصه بازیگری به شمار می‌رفت. پورحسینی با سابقه طولانی خود در بازیگری تلویزیون، تبحر ویژه‌ای در ایفای نقش‌های تاریخی داشت که بازی دلنشینش در
«شب دهم» و نقش جاودانه میثم تمار در سریال
«مختارنامه» از ذهن مردم پاک نخواهد شد. مرحوم پورحسینی تا همین اواخر هم با اجرا‌های دقیقش در آثاری همچون «خفگی» نشان می‌داد که در اوج آمادگی قرار دارد.
حبیب ا... بی گناه
آبان ۱۳۹۹ بود که
حبیب ا... بی گناه، شاعر خراسانی متولد شهرستان بجنورد، دار فانی را وداع گفت. مرحوم بی گناه که از نوجوانی در مشهد زیسته و در دانشگاه فردوسی مشهد تحصیلات دانشگاهی خود را گذرانده بود، به واسطه فعالیت‌های علمی و تلاش‌های پرثمرش در امور تصحیح و گردآوری اشعار شاعران بزرگ مورد احترام عموم قرار داشت. با این حال، اشعار خود مرحوم بی گناه و به طور خاص غزل‌های عارفانه وی نیز همواره مورد اقبال اهالی ادبیات و الگویی برای شاعران جوان‌تر محسوب می‌شود.
محمدرضا اکبری
از جوان‌ترین هنرمندانی که در سال ۹۹ درگذشت، مرحوم
محمدرضا اکبری، کارتونیست و تصویرساز مشهدی روزنامه همشهری بود که فعالیت هنری خود را از آغاز دهه هشتاد با کار در نشریات معتبری همچون گل آقا شروع کرد. برگزاری نمایشگاه‌های مختلف، کسب جوایز معتبر و ایفای نقش در رویداد‌های فرهنگی گوناگون از مهم‌ترین فعالیت‌های عمر هنری کوتاه، اما پرثمر مرحوم اکبری به شمار می‌رود.
جمیله سادات کراماتی
بانوی شاعر مشهدی و صاحب مجموعه‌شعر «ماه را دوست دارم که شب هایت را...» در مهر ۹۹ دیده از جهان فروبست. این شاعر فقید که در بخش شعر حوزه هنری خراسان فعالیت داشت، از چهره‌های دست به قلم و فعال عرصه ادبیات در مشهد بود که به دلیل تلاش‌های خستگی ناپذیرش در برگزاری جلسات شعر مورد احترام اهالی فرهنگ استان خراسان رضوی قرار داشت.
براتعلی ابراهیمی
اندوه موسیقی خراسان با فوت
براتعلی ابراهیمی در بهمن ۹۹ دو چندان شد. این استاد صاحب سبک نوای سرحدی فریادی، از استادان موسیقی بومی تایباد و جزو چهره‌های برجسته موسیقی ناب خراسان بود که هرگز نخواست در قامت یک چهره مشهور درآید، بلکه همواره بر آن بود تا مثل مردم عادی زندگی کند و هنر خود را به مخاطب واقعی آن عرضه دارد.
علی انصاریان
فوتبالیست سابق باشگاه‌های پرسپولیس و استقلال که از همان دوران جوانی به قاب تصویر متمایل بود، پس از بازنشستگی از فوتبال، به بازیگری و اجرا روی آورد.
علی انصاریان در سال‌های فعالیت خود مقابل دوربین، آن قدر در آثار مختلف سینمایی و تلویزیونی بازی کرده بود که معمولا در زمره هنرمندان قرار می‌گرفت. روحیه قدرتمند و شخصیت پرانرژی این ورزشکار و هنرمند فقید، باعث شد خبر فوتش یکی از تلخ‌ترین خبر‌های سال باشد؛ نکته دردناک تر، اما این بود که فیلم آخر انصاریان با عنوان «رمانتیسم عماد و طوبی»، در بخش اصلی جشنواره سی ونهم فجر حاضر بود، اما بازیگر نقش مکمل آن هرگز نتوانست در مراسم اختتامیه این رویداد سینمایی حضور یابد.
دیگران
از بد روزگار، تعداد هنرمندان درگذشته سال ۹۹ آن قدر زیاد است که ادای احترام جداگانه به تک تک ایشان ممکن نخواهد بود. با این حال، لازم است که در حد امکان با ذکر نام برخی دیگر از هنرمندان فقید سال گذشته، به ایشان ادای احترام کنیم. از صدیقه کیانفر و احمد پورمخبر که به ترتیب شمایل مادری مهربان و فرتوت و پدری شوخ و پرانرژی را در آثار مختلف به اجرا می‌گذاشتند گرفته تا ماه چهره خلیلی و کریم اکبری مبارکه که با ایفای دو نقش تاریخی در سریال موفق «مختارنامه» در ذهن مردم ماندگار شدند.
چنگیز جلیلوند، به عنوان یکی از جذاب‌ترین صدا‌های دوبله در تاریخ ایران، که تجربه بازیگری را هم در کارنامه داشت، در این سال فوت کرد و خسرو سینایی، هنرمند فرهیخته عرصه مستندسازی، نیز به دیار باقی شتافت. یاد و خاطره تمامی این چهره‌های ماندگار و دیگر هنرمندانی که ممکن است نامشان از این فهرست جا مانده باشد را گرامی می‌داریم و امیدواریم سال آینده کمتر شاهد از دست رفتن چهره‌های فرهنگی باشیم.