سرانجام با ایمن سازی بازار کتاب گلستان، گذر فرهنگی مشهد به زودی با رویکردی نو به بهره برداری می‌رسد.
سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ آذر ۱۳۹۹ نخستین بار نبود که رفت وآمد لودر‌ها و بولدوزر‌ها پس از حدود یک سال و ۴ ماه معطلی برای بازسازی، در محل بازار کتاب گلستان آرام گرفتند. پیش از آن هم بازار کتاب، تجربه‌های تخریب داشت. از زمانی که تعدادی از صاحبان مغازه‌های کفاشی در حاشیه خیابان دانشگاه توان دل کندن از محل کارشان را نداشتند تا اکنون که کار به «مرمت مسیل قره خان» رسیده است.
مرمت مسیل قره خان اتفاق تازه‌ای بود که سال گذشته ظاهر «گلستان» را از این رو به آن رو تبدیل کرد تا بار دیگر کوبیده و بنیادش از نو ساخته شود. برخلاف گذشته، این دوره از تغییرات بازار به سرعت پیش رفت و از همان آغازین روز‌های سال ۱۴۰۰ برای همگان جلوه گری کرد. بهار «گلستان کتاب» با بهار طبیعت هم قدم شد و زرورقی نو روی کالبد خود کشید. به علاوه معارض ایمن سازی بازار نیز که مربوط به کال بود، حذف شد. البته این اقدام تغییرات محسوسی به وجود آورده که ازجمله آن حذف غرفه‌های یک سوی بازار به جز کافه کتاب آفتاب است.
از بازار خاتون تا بازارچه گلستان
امروز دیگر اثری از آن تابلوی قدیمی با تصویری از یک کتاب گشوده که مقابلش نوشته شده بود «بازار کتاب گلستان» نیست. همچنین آن نقاشی دیواری رنگ و رورفته، چتر‌های رنگی که روزی همگان را به هیجان آورده بود، حوض‌های آب که بازار با آن‌ها تقسیم بندی می‌شد و معیار خوبی برای پیدا کردن غرفه‌ها بود، هیچ کدام وجود ندارند.
گذر فرهنگی گلستان در سال‌های نه چندان دور، مکانی تجاری به نام «بازار خاتون» برای بانوان سرپرست خانوار بود که بعد از بازسازی کمی، به «بازارچه کتاب گلستان» تبدیل شد و از آن زمان، مدیریت‌های گوناگونی از جمله سازمان میادین شهرداری، تعاونی ناشران استان خراسان رضوی و معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد را به خود دیده است، اما مهم‌ترین تغییر بازار خرداد ۹۸ و تخلیه اجباری کتاب فروشی‌ها به دلیل نشست زمین بود.
مطابق آنچه احسان اصولی، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی مشهد در آن زمان گفته بود این بازارچه روی کال ساخته شده بود و به همین دلیل برای رفع خطر احتمالی، در سال‌های گذشته چند نوبت نیازمند افزایش خاک دست ریز تا عمق ۱۰ متری داشت که البته با این اقدام نیز باز هم ایمنی پایینی داشت. میزان نشست، به اندازه‌ای بود که حتی فروشگاه شهرما در ضلع دیگر بازارچه کتاب گلستان دچار آسیب شده بود.
پایان بخش اصلی کار، طبق وعده
سال گذشته رئیس اداره سرمایه گذاری‌های نوین معاونت اقتصادی و مشارکت‌های شهرداری مشهد گفته بود چشم انداز پایان کار ایمن سازی و بازسازی بازار کتاب گلستان را اواخر سال۱۳۹۹ در نظر گرفته ایم و امیدواریم قبل از آغاز سال۱۴۰۰ پروژه به بهره برداری برسد.
اکنون این بازار به بهره برداری رسمی نرسیده است، اما رهگذران از هفته اول فروردین ۱۴۰۰ متوجه تغییر ظاهر آن شده اند. نمای کارشده، آجری با ترکیب چوب است که بخش اصلی بازسازی را شامل می‌شود. اکنون فقط بندکشی آجر‌های کف باقی مانده و جمع آوری ماسه بادی‌ها که زمان زیادی نمی‌برد. مطابق آنچه مهدی نعمتی خیرآبادی پیش‌تر به شهرآرا گفته بود انجام عملیات عمرانی اصلاحی در بازار، چه در زیر سطح که شامل ترمیم کانال عبور آب بوده و چه روی سطح که تخریب ابنیه غیرمقاوم و مقاوم سازی و حفظ و نگهداری ابنیه شده، نیازمند انجام مطالعات، هماهنگی بین بخشی و تأمین اعتبار بوده که همه این عملیات از سوی بخش‌های مختلف شهرداری و با هماهنگی کامل انجام شده است.
اصولی: گذر گلستان آماده بهره‌برداری است
یکی از موضوعاتی که در حوزه فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر، مدیریت شهری و شهرداری مشهد اهمیت دارد، بحث «گذر گلستان» بود. در سال‌های گذشته بستر این گذر بر روی کال عبوری از آن منطقه اتفاق افتاده و در سال‌های اخیر متاسفانه به جهت اینکه در برخی از نقاط تا ۱۵ متر خاک دست‌ریز در کف این کال ریخته شده و در گذر زمان این‌ها نشست کردند و این نشست تاثیرش را بر روی سازه‌هایی که در اطراف این بستر ساخته شده بود، نشان می‌داد و سازمان آتش‌نشانی اخطار ایمنی و امنیت برای آن صادر کرده بود. با وجود اینکه ما خیلی دوست داشتیم از همان سال‌های اول فعالیت‌مان در شورای پنجم این گذر را تبدیل به یک نقطه مهم و پُر جنب و جوش برای حوزه کتاب تبدیل کنیم، اما این موضوع عدم ایمنی آن‌جا و اشکالات ساختاری که وجود داشت، یک مقدار از این اقدام ممانعت کرد.
طی یک سال گذشته با وجود اینکه سرمایه‌گذاری آماده شده بود تا بیاید و یک مدل سرمایه‌گذاری را در قالب مشارکت با شهرداری آن‌جا انجام بدهد و در واقع کار بهسازی و بهره‌برداری از این مجموعه را به انجام برساند، این عدم ایمنی و ضرورت ایمن‌سازی این بستر باعث شد تا آن سرمایه‌گذار از این موضوع کناره گیری کند و خود شهرداری در بحث مقاوم‌سازی ورود پیدا کرد. مهرماه سال ۹۹ بود که ما جلسه‌ای را خدمت شهردار در کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر بودیم و شهردار آمدند و آن‌جا نظرات خودمان و اهالی فرهنگ و فعالان حوزه کتاب و نشر را به ایشان گفتیم.
در آن‌جا تاکید داشتیم که حتما با سرعت عمل بالا و تدبیر مناسب کار اصلاح شود. در مدت زمان کوتاهی کار‌های طراحی آن‌جا انجام شد و بحث مقاوم‌سازی بخش‌هایی از این کال اتفاق افتاد. در بخش رویداد‌هایی که در بستر و محوطه عمومی بازار گلستان خواهیم داشت، تلاش خواهد شد که از همین ماه مبارک رمضان فعالیت‌هایشان را آغاز کنند. تاکیدی که انجام شد این بود که یک محوریت آن‌جا با بحث‌های کتاب با تکثر و تنوع موضوعات و سلایق مختلف باشد. در کنار بحث کتاب و کتابفروشی هم فضا‌های فراغتی که بتواند جذب‌کننده نوجوانان و جوانان ما باشد، در نظر گرفته شده است.
پیوستن بازار گلستان به سه راه ادبیات
برای کسب آگاهی از جزئیات کار‌های انجام شده در بازار کتاب با سرپرست سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد که به تازگی به این سمت منصوب شده است، گفتگو می‌کنیم.
سیدمجتبی منتظری می‌گوید: فاز اول بهسازی و ایمن سازی گذر فرهنگی گلستان به پایان رسیده و در فاز دوم اجرایی قرار است بازار تا خیابان اسدا ... زاده واقع در سه راه ادبیات ادامه پیدا کند.
او اقدامات انجام شده با هدف بازسازی این گذر فرهنگی را تشریح می‌کند و می‌گوید: از مهر ۱۳۹۹ همه غرفه‌های بازار برای بازسازی از اداره کل املاک و خزانه داری به شهرداری منطقه یک تحویل داده شد. با توجه به اینکه این گذر قرار است پاتوق فرهنگی باشد و در اینجا رویداد‌های هنری برگزار شود، در مرحله بازسازی بازار تعدادی از غرفه‌های بخش شمالی تخریب و به میدان گذر اضافه شد. همچنین در اجرای فاز اول طرح که در اواخر سال گذشته به پایان رسید، علاوه بر رفع ایراد‌های زیربنایی؛ کف سازی و ساخت جداره‌هایی بر روی بنای غرفه‌های بازار انجام شد. در فاز دوم نیز گذر فرهنگی تا خیابان اسدا... زاده واقع در سه راه ادبیات ادامه خواهد یافت.
آنچه بر بازار گذشت
سرپرست سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری با مرور اقدامات از دو سال گذشته تا کنون، می‌گوید: در ابتدا طرح اجرایی از سوی معاونت شهرسازی و معماری تهیه شد. سپس ترمیم کانال، ایمنی زیرسطحی، تخریب و جمع آوری ساختمان شهرما از سوی معاونت عمران، حمل و نقل و ترافیک در دستور کار قرار گرفت. تخریب و ترمیم بناها، اصلاح کف سازی، حفظ بنای کافه کتاب نیز از سوی معاونت اقتصادی انجام شد که پس از آغاز پروژه بازسازی گذر فرهنگی گلستان صورت گرفت.
ساخت میدان شهری در بازار
منتظری به ساخت و تجهیز میدان شهری از سوی سازمان فرهنگی و اجتماعی در بازار اشاره می‌کند که آخرین رویداد در بازه بازسازی و ایمن سازی بازار کتاب خواهد بود.
او در پاسخ به این پرسش که جایگزین غرفه‌های حذف شده چه خواهد بود، خاطرنشان می‌کند: همان طور که پیداست بازار کتاب گلستان در حال تبدیل شدن به یک گذر فرهنگی است و در نظر گرفتن مکان مناسبی در این گذر، برای برگزاری رویداد‌ها و پاتوق‌های هنری و فرهنگی ضروری است؛ بنابراین در فضای غرفه‌های تخریب شده میدان شهری ساخته می‌شود.
این مسئول درباره فعالیت‌هایی که در گذر فرهنگی برگزار خواهد شد، توضیح می‌دهد: برای قسمت پیشخوان بازار، غرفه‌های موقت طراحی شده که پس از آماده سازی به پیمانکار اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی واگذار می‌شوند تا در اختیار هنرمندان قرار گیرند.
سرپرست سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد می‌گوید: هزینه‌های صرف شده در بازار تاکنون زیر نظر معاونت اقتصادی شهرداری و با سازمان فنی و عمران و منطقه یک بوده است و هزینه مابقی تغییراتی که در آینده برای این مکان ایجاد می‌شود وابسته به تعیین تکلیف بهره بردار قطعی آن است، زیرا سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری به عنوان بهره دار نهایی معرفی نشده است.
نبود ایمنی در بازار با وجود کال قره خان
او با بیان اینکه ایمنی و مقاومت بنای بازار، کم و دارای معایب جدی بوده، به معضل کال قره خان اشاره می‌کند: بخشی از بازار بر روی کال قره خان احداث شده بود و سست بودن پی بخش‌هایی از بنا، احتمال نشست را تشدید می‌کرد. به همین دلیل بازار در اختیار اداره کل نظارت بر نگهداری و تعمیرات و بهره برداری تأسیسات و زیرساختهای شهری قرار گرفت و در این مرحله جداره‌های کال در عمق زمین بررسی و فضا‌های تخریبی ترمیم شد.
همچنین در بررسی‌های سازمان فنی و عمران مشخص شد که شن ریزی و کف سازی از ابتدا درست انجام نشده؛ بنابراین ادامه کار به این صورت، خطرات جانی در برداشت. به همین دلیل طرح ایمن سازی و بازسازی بازار کتاب گلستان در اداره کل طرح‌ها و مطالعات شهرداری مشهد مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و برای شروع پروژه، بازار کامل بسته شد.
با بهسازی گذری که مسئولان شهرداری ترجیح می‌دهند آن را «گذر فرهنگی گلستان» بنامند، چراغ غرفه‌های این بازار گرچه همه ۲۲ غرفه باقی نمانده است- دوباره روشن می‌شود و هوای فرهنگ در این بازار به جریان خواهد افتاد.