صرفه جویی روزی ۱۲ لیتر آب، برای گذر مشهدی‌ها از جیره بندی، نسخه کارشناسان است.
الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ بدون تعارف، آب هست، اما کم. برف نداشـــتیم. زمستانمان بهاری بود و بهارمان از الان تب و تاب گرمای تابستانی به خود گرفته است. در کل پاییز، زمستان و فروردین ماه، تا امروز، در مشهد ۷۹ میلی متر برف و باران داشتیم. این در حالی که است که در مدت مشابه سال قبل برای دشت مشهد ۵/۲۴۰ میلی متر بارندگی ثبت شد. از سوی دیگر، کرونا افسار گسیخته است و بیداد می‌کند و با این شرایط رعایت پروتکل‌ها و شست وشو‌ها بیشتر از پیش شده است. کنار هم قراردادن این پازل‌ها وضعیت آبی شهرمان را مثل کرونا با، اما و اگر‌هایی رو به قرمزی قرار خواهد داد؛ اما و اگر‌هایی از جنس ضرورت مدیریت مصرف آب و جلوگیری از هدر رفت حتی یک قطره.
مدیران آبفای مشهد می‌گویند که خشک سالی پاییز و زمستان گذشته در ۴۰ سال اخیر بی سابقه بوده و اگر از همین امروز، امروز را با تأکید فراوان بخوانید، کنار هم نباشیم با این اوضاع قرمز کرونا و گرمی هوا، باید جیره بندی آب را هم به فهرست بلند بالای دغدغه هایمان اضافه کنیم. به گفته آنان، همه تکانه و ضربه‌های این جملات را یک عزم دست جمعی می‌تواند برطرف کند. مدیران آب مشهد می‌گویند در حال حاضر هر شهروند مشهدی، به صورت میانگین، ۱۲۰ لیتر آب در روز مصرف می‌کند (معادل یک شهروند هلندی). اگر هرکداممان ۱۲ لیتر آب در روز کمتر مصرف کنیم، به عنوان نمونه یک دقیقه کاهش زمان دوش گرفتن، در این شرایط قرمز کرونا، اوضاع آب، همان آبی دوست داشتنی می‌ماند.
مصرف روزانه آب ایرانی‌ها بیش از اروپایی‌ها
قیمت آب بها، یکی دیگر از موضوعاتی است که همواره موردنقد مردم بوده است. در همین راستا، چند روز قبل، چراغ نخستین افزایش قیمت خدمات در سال ۱۴۰۰ را وزارت نیرو روشن کرد. رضا اردکانیان، وزیر نیرو، در نخستین اظهاراتش در سال جدید به گرانی تعرفه خدمات آب پرداخت. او این افزایش تعرفه را به مصوبه سه سال قبل دولت ارتباط می‌دهد. مصوبه‌ای که به اذعان او این اجازه را به وزارت نیرو داده است تا در ابتدای سال، نرخ تعرفه بهای خدمات آب و برق را تا ۷ درصد افزایش دهد؛ بنابراین از ابتدای اردیبهشت ماه، قبوض آب مشمول افزایش ۷ درصدی خواهند شد؛ نکته‌ای که همواره مسئولان آب (اعم از کشوری و استانی) در کنار افزایش تعرفه‌ها به آن اشاره داشته اند، این است که قیمت آب با وجود افزایش‌های لحاظ شده هنوز در مقایسه با کشور‌های دیگر که از نظر بارندگی در شرایط مساعد تری قرار دارند کمتر است. برای نمونه کشور‌های دانمارک، استرلیا، آلمان، آمریکا و هلند بیشترین تعرفه آب را دارند.
مسئولان و کارشناسان حوزه آب کشور نیز همواره قیمت آب کشور‌های دیگر را دست مایه تأکید‌های خود به مردم قرار داده و تأکید دارند که کمتر بودن تعرفه آب در ایران سبب شده است آب در نگاه مردم ماده‌ای کم ارزش و سهل الوصل باشد. همین نگاه، بستری برای هدر رفت و اسراف آب است.
سرانه آب ایرانی‌ها چقدر است؟
رسانه‌ها پاییز سال گذشته، گزارشی از سرانه مصرف ایرانی‌ها و دیگر کشور‌ها منتشر کردند. در این گزارش که مهرماه پارسال منتشر شد، آمده است:میزان مصرف آب در بخش شهری کشور (آب فروش رفته+ هدررفت ظاهری+ مصارف بدون درآمد) در سال در حدود ۵.۴ میلیارد متر مکعب است. از این میزان مصرف مقدار ۴.۳ میلیارد مترمکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است؛ لذا با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۲۴ لیتر، و برای مصارف خانگی ۱۸۰ لیتر، به ازای هر نفر در روز است. این رقم در شرایطی ذکر شد که سرانه آب در کشور‌های اروپایی با بارندگی سالانه بالا، کمتر از ایران است. به عنوان نمونه لهستان ۹۸ لیتر در روز، بلژیک ۱۱۲ لیتر در روز، هلند ۱۲۹ لیتر در روز، فرانسه ۱۳۹ لیتر در روز مصرف می‌کنند.
«خب می‌گویی چکار کنیم؟ اصلا خود شما که به مردم می‌گویید آب مصرف نکنید، در این اوضاع کرونا حرف خودتان را اجرا می‌کنید یا فقط خوب بلدید مردم را نصحیت کنید؟! خودتان آمار می‌دهید که اوضاع کرونا قرمز شده و هر روز تعداد مبتلا بیشتر می‌شود. با این شرایط مردم چکار کنند؟» این‌ها را مریم، یکی از ساکنان قاسم آباد، می‌گوید. دلش از کرونا پر است و به قول خودش دیگر تحمل حرف تازه ندارد.
احمد از ساکنان آخر بولوار ابوطالب است. دغدغه او برای آب به فشار کم آب آن محدوده مربوط می‌شود. آن طور که او می‌گوید، آب در آپارتمان‌های انتهای بولوار ابوطالب و هدایت کم فشار است و از طبقه دوم ساختمان‌ها آب ندارند. به گفته او ساکنان این محدوده برای حمام کردن و دوش گرفتن چالش دارند؛ زیرا فشار آب کم است؛ بنابراین باید منتظر باشند تا یک ظرف معمولی را آب کنند یا در ساعات خاصی استحمام کنند.
اما دغدغه‌های یک شهروند دیگر مشهدی متفاوت است. او اوضاع آب را به بالا و پایین شهر مرتبط می‌داند و برای این جملاتش، دلیل و برهانی این چنینی می‌آورد: «اصلا شما تا حالا شنیده اید که یکی بگوید آقا آب در هاشمیه کم فشار است. یا اصلا تا حالا شما شنیده اید که مردم محله سجاد از فشار کم آب شاکی باشند. فکر کنم آب اول از آنجا توزیع می‌شود و تا دست ما برسد، چیزی نمی‌ماند. خدا به داد برسد از تابستان و عطش هوا و بی آبی.» اما اوضاع آب و گلایه‌های مردمی در روستا‌های اطراف مشهد متفاوت است.
چاه‌های موجود در تعدادی از روستا‌های مشهد جواب گوی ساکنانش نیست و آب با تانکر برای آنان فرستاده می‌شود. برخی روستا‌ها نیز مانند روستا‌های جاده سیمان، دغدغه شان به مزه و کیفیت آب ارتباط دارد.
اوضاع آبی مشهد ۴۰۰، ۱ رو به قرمز
دو ماه و اندی تا شروع تابستان مانده، اما گرمی هوای فروردین و اوضاع قرمز کرونا مصرف آب مردم را از روز‌های ابتدایی سال افزایش داده است. مسئولان شرکت آب و فاضلاب مشهد، ریشه افزایش مصرف آب را به کرونا و ضرورت انجام امور بهداشتی و پروتکل‌ها در این دوران مرتبط می‌دانند. با این حال در کنار این شرایط، اشاره‌ای به وضعیت تأمل برانگیز بی آبی پاییز و زمستان گذشته دارند.
در همین ارتباط مدیرعامل آبفای مشهد می‌گوید اگر مردم برای مدیریت مصرف آب همراهی کنند می‌توانیم بدون جیره بندی بهار و تابستان ۱۴۰۰ را پشت سر بگذاریم. حسین اسماعیلیان مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد است؛ شرکتی که به اذعان مدیرعاملش با ادغام شرکت آب و فاضلاب روستایی اکنون جدا از آب شهر مشهد تأمین و مدیریت آب ۳۵۰ روستای اطراف مشهد نیز به وظایف آن افزوده شده است.
این جملات، سخنان ابتدایی مدیرعامل شرکت آبفای مشهد است. او بدون مقدمه صحبتش را با خشک سالی و ریختن آب پاکی روی دست همه ما شروع می‌کند: کاهش بارندگی‌های زمستانی که پشت سر گذاشتیم در ۴۰ سال اخیر بی سابقه بود.
مدیرعامل آبفای مشهد ادامه حرف هایش، درخواستی از شهروندان مشهدی است؛ «من از شهروندان خواهش می‌کنم که ما را برای مدیریت آب همراهی کنند. اینکه می‌گویم همراهی کنند، به معنی این نیست که آب استفاده نکنند. ما هم متوجه شرایط کرونا و شروع ماه‌های گرم هستیم، اما می‌خواهیم آب را بهینه استفاده کنند.»
هرکداممان روزی ۱۲۰ لیتر آب مصرف کردیم!
اسماعیلیان عدد و رقم را چاشنی کلامش می‌کند تا با استناد به این اعداد، آینده آبی مشهد را واضح و صریح برای همه ما ترسیم کند؛ هر شهروند مشهدی به صورت میانگین سال گذشته در روز ۱۲۰ لیتر آب مصرف کرده است. این عدد نسبت به سال قبل که کرونا نبود در حدود ۶ درصد رشد داشته است. از طرف دیگر این نکته را هم در نظر بگیرید که سال قبل، بخش عمده مشاغل خدمات نظیر هتل ها، استخرها، تالار‌ها تعطیل بودند. بی شک فعالیت این مشاغل در کنار روند افزایشی مصرف آب در دوران کرونا، میزان مصرف را آب در مشهد را دستخوش افزایش چشمگیری می‌کند.»
مدیرعامل آبفای مشهد می‌گوید: اگر وضعیت فعلی آب مشهد را به کاسه‌ای تعبیر کنیم، با در نظر گرفتن شرایط فعلی، باید هرکدام ما از این کاسه آب، روزی دست کم ۱۲ لیتر کمتر برداشت کنیم تا بتوانیم تابستان و کرونا و گرمی هوا را بدون جیره بندی آب پشت سر بگذاریم.
او کاهش ۱۲ لیتر آب روزانه ازسوی هر شهروند را به دلیل شرایط خاص امسال ضروری می‌داند و حتی تأکید می‌کند: باید همه ما مدیریت مصرفمان را از همین امروز شروع کنیم.
۱۲ لیتری که مدیرعامل آبفای مشهد می‌گوید، بر اساس آمار کارشناسان حوزه آب، معادل کاهش یک دقیقه دوش گرفتن است.
اسماعیلیان همچنین به اقلیم خشک مشهد اشاره می‌کند. به گفته او خشک سالی مشهد محدود به امسال نیست و این اقلیم از گذشته خشک بوده و برای آیندگان نیز شرایط به همین شکل است. فقط در بعضی سال‌ها اندکی شرایط بارندگی بهتر شده است؛ بنابراین مدیریت آب فقط مربوط به امسال نیست.
نگرانی آب روستا
بیشترین نگرانی مدیرعامل آبفای مشهد برای تأمین آب، مربوط به ۳۵۰ روستای اطراف مشهد است که به مجموعه مدیریت او اضافه شده است؛ روستا‌هایی که به اذعان او هنوز با تانکر آب رسانی می‌شوند.
اسماعیلیان به چاه‌های موجود در روستا به منظور تأمین آب اشاره دارد و معتقد است کاهش بارندگی بیشتر از همه آبدهی این چاه‌ها و به تبع آن، تأمین آب روستا‌های حاشیه مشهد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
او تأکید می‌کند: امیدواریم با همراهی مردم مشهد، آب این روستا نیز در شرایط بحرانی امسال با چالش کمتری روبه رو شود.
فشار بالا و پایین شهر میزان می‌شود
اما مدیرعامل آبفای مشهد تقسیم فشار آب براساس بالا و پایین شهر را نمی‌پذیرد. به گفته او میزان فشار آب در مشهد مناسب است و اگر از این میزان بیشتر شود، ممکن است به لوله و تأسیسات آب برخی مناطق آسیب وارد کند. آن طور که اسماعیلیان اشاره می‌کند، در حال حاضر فشار آب در مشهد معادل ۲/۸ یا ۳ طبقه است؛ بنابراین آب تا طبقه سوم فشار مطلوب دارد.
مدیرعامل آبفای مشهد می‌گوید: برای طبقات بالاتر مطابق قانون نظام مهندسی باید از تأسیسات داخلی به منظور تأمین و مناسب سازی فشار استفاده شود.
به جای بالا و پایین پهنه بندی داریم
وی تأکید می‌کند: آب برای همه است؛ بنابراین توزیع و تأمین آب در مشهد پایین و بالا ندارد. اسماعیلیان یک نکته به گفته هایش اضافه می‌کند، آن هم اینکه شرکت آبفای مشهد برای مدیریت بهتر آب در همه مناطق مشهد و بهره مندی همه شهروندان از یک فشار مطلوب، مشهد را به ۲۱ پهنه تقسیم کرده است تا با کوچک شدن وسعت محدوده ها، شرکت آبفای مشهد بتواند فشار آب را بهتر مدیریت کند. به اذعان او هم‌اکنون در قسمت غرب مشهد این اقدام انجام شده و در پهنه شرقی نیز در دست انجام است.
رو به خشک سالی
اما آمار بارندگی‌ها و میزان ذخایر آبی موجود استان در ۱۰ سال اخیر (دهه ۹۰) که شرکت آب منطقه‌ای استان به شهرآرانیوز ارائه می‌دهد، گواه آن است که خشک سالی همچنان گریبان این استان را گرفته است و تصور ورود به ترسالی به واسطه بارندگی‌های مقطعی در فروردین ۹۷ و ۹۸ نمی‌تواند ما را به پایان خشک سالی مشهد و خراسان رضوی دلخوش کند.