روایتی از آهنگر محله نوده که به‌دلیل از رونق‌افتادن حرفه‌اش، مهارت خود را به روز کرد

حسین برادران فر | شهرآرانیوز؛ شغل آهنگری از پدر و پدربزرگش به او ارث رسیده است. محسن منایی از دوران کودکی در همین مغازه شاهد هنرنمایی دستان پدر و پدربزرگش بوده است، اما حالا با تولید ابزارآلات پیشرفته کشاورزی و تولیدات کارخانه‌های صنعتی، دست ساخته‌های آهنگری از رونق افتاده است و او شاید یکی از آخرین بازماندگان نسل آهنگران سنتی محله نوده در منطقه ۲ باشد.

 

محسن منایی متولد سال ۱۳۶۵ است. او از دوران کودکی در همین مغازه و در کنار پدر، آهنگری را آموخته و شاهد رونق سال‌های نه چندان دور آن بوده است.

 

او با یادآوری خاطرات آن روز‌ها می‌گوید: از ۷ یا ۸ سالگی به مغازه آهنگری پدرم رفت وآمد داشتم و شاهد زحمات و پتک‌زدن‌هایش بر سندان میانه مغازه بودم. آن سال‌ها هنوز تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفت کشاورزی امروز مرسوم نشده بود و کشاورزی نیز برکت و رونق بیشتری داشت. از یک ماه مانده به عید نوروز، مغازه آهنگری شلوغ می‌شد. کشاورزان از روستا‌های اطراف برای تعمیر یا خرید ابزار کشاورزی مانند بیل، داس، علف درو به مغازه آهنگری می‌آمدند. کوره آهنگری و آتش آن تا پایان فصل درو گندم و جو یکسره روشن بود. پدر دسته‌های شکسته داس را تعمیر می‌کرد. تیغه‌هایش را در داخل آتش کوره می‌گذاشت و بعد از آنکه حسابی سرخ می‌شدند، از درون کوره بیرون می‌آورد. پدرم تیغه گداخته را با پتک‌زدن‌های مداول و پشت سر هم سخت می‌کرد. بعد آرام آرام آن را در آب فرو می‌برد و به اصطلاح آب‌کاری می‌کرد. بعد از آب‌کاری، تیغه داس را با سوهان حسابی صیقل داده و تیز می‌کرد. پتک‌کاری و آب‌کاری مناسب در دوام و طول عمر وسیله تأثیر زیادی داشت.

گاهی اوقات داس‌هایی را برای آب‌کاری و تعمیر پیش پدرم می‌آوردند، که بیش از ۴۰ سال از عمرش می‌گذشت و هنوز هم قابل استفاده بود. در قدیم کوره‌های آهنگری با خشت و گل ساخته می‌شد و سوخت آن نیز از ذغال سنگ، نفت یا گازوئیل بود. آن وقت‌ها به دلیل دودزابودن کوره‌ها و نبود سیستم تهویه مناسب آهنگران بسیاری به بیماری‌های تنفسی و ریوی مبتلا شده و برخی نیز در اثر همین بیماری تنفسی فوت می‌کردند. با از رونق افتادن کار کشاورزی به دلیل بی‌آبی، گسترش شهرنشینی و آمدن تجهیزات و ابزارآلات پیشرفته، آهنگری هم از سکه افتاد. فکر می‌کنم اگر این‌طور پیش برود تا چند سال دیگر وسایل و تجهیزات شغل آهنگری را فقط می‌توان داخل موزه‌ها پیدا کرد!

 

محسن منایی که از ۶ سال قبل اداره این مغازه آهنگری را برعهده گرفته است، برای بالا بردن درآمدش دست به ابتکار جالبی زده است و تلفیقی از چند شغل را درمغازه‌اش انجام می‌دهد. در توضیح این مطلب می‌گوید: با کم شدن مشتری، آهنگری دیگر کفاف نیاز‌های زندگی‌ام را نمی‌داد، برای همین مهارت در چند شغل دیگر (مسگری، سماورسازی و بخاری‌سازی) را که در ارتباط و نزدیک به شغل آهنگری بود آموختم. با این ابتکار درآمدم بهتر شد، اما از طرف دیگر به دلیل افزایش قیمت قطعات مردم رغبتی به تعمیر وسایل کهنه خود ندارند و به جز زمستان‌ها که فصل تعمیر بخاری و نصب آن است در بقیه سال درآمدم اندک و ناچیز است.

 

سندان و پتک دوتا از ابزار‌های ضروری برای کار آهنگری هستند، این دو وسیله سنگین وزن بوده و به همین دلیل کار با آن سخت و احتیاج به نیروی زیادی دارد.
منایی در توضیح بیشتر می‌گوید: سندان وسیله‌ای شبیه خرک یا زین اسب است. جنس سندان از چدن یا آهن است و وزن تقریبی آن بین ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم است. برای استفاده از آن باید سندان را در جایی ثابت و محکم کرد. پتک نیز وسیله آهنی چکش مانندی است که بنا بر استفاده، انواع متفاوت در وزن‌های مختلف دارد. پتک و سندان لازم و ملزوم یکدیگر هستند و درکنار هم کار مشترکی را انجام می‌دهند.
آهنگر‌ها و مسگرها، قطعات فلز مس و آهن را بر روی سندان گذاشته و با زدن پتک بر روی آن به شکل دلخواه مورد نظر درمی‌آورند، هنوز هم سندان و پتک در آهنگری‌های سنتی با همان شکل قدیمی وجود دارد.

 

مهم‌ترین وسیله و درواقع قلب یک آهنگری، کوره آهنگری است. کوره آهنگری درواقع هم وسیله اصلی کار آهنگری بوده و هم در زمستان‌ها نقش بخاری و وسیله گرمایشی مغازه را داشته است. منایی درباره کوره آهنگری می‌گوید: کوره آهنگری نوعی از کوره است که برای گرم کردن فلزات و آماده کردن فلز برای تغییر به شکل دلخواه استفاده می‌شود. دمنده نیز جزئی از کوره آهنگری است، دمنده وسیله‌ای ساخته شده از چوب و چرم بود که در دو نوع دستی و پایی وجود داشت. از دمنده برای بالا بردن حرارت و قدرت آتش کوره استفاده می‌شد و بعد از آنکه قطعه فلز مورد نظر در کوره قرار می‌گرفت، با دمیدن دمنده حرارت کوره زیاد می‌شد تا فلز نرم و نرم‌تر شود و قابلیت پتک‌کاری را داشته باشد، هنوز هم در بسیاری از آهنگری‌ها و مسگری‌های قدیمی، کوره‌های سنتی و دمنده وجود دارد. اما حالا از کوره‌های جدید فلزی که با کپسول گاز کار می‌کنند استفاده می‌شود. کار با این کوره‌ها آسان‌تر و با آلودگی کمتری است.