عاطفه همایونی | شهرآرانیوز؛ شکی نیست که تزریق واکسن‌های کرونا برای پایان دادن به این همه‌گیری وحشتناک، مؤثر است. اما مرتضی محمودی از دانشگاه ایالتی میشیگان در تلاش است آگاهی مردم را درمورد تأثیر واکسن‌ها افزایش دهد: «به نظر می‌رسد واکسن شرکت‌های مادرنا و فایزر-بیون‌تک برای مردان نسبت‌به زنان مؤثرتر هستند.» وجه اشتراک این دو واکسن، این است که آن‌ها از گوی‌های کوچک یا ذرات نانو برای رساندن مواد فعال خود به سلول‌های سیستم ایمنی بدن استفاده می‌کنند. در چند سال اخیر، تحقیقات محمودی همگی بر تأثیرات پزشکی نانو -درمانی که از ذرات نانو استفاده می‌کند- بر بیماران با جنسیت‌های مختلف، متمرکز بوده است. او گمان می‌کند استفاده از درمان‌های ذرات نانو برای زنان، اثرگذاری کمتری دارد.
پیش از این نیز واکسن «جانسون‌اندجانسون»، توجهات را به تفاوت‌های جنسیتی جلب کرده بود. اثر جانبی این واکسن که در مواردی نادر منجر به تشکیل لخته‌های خون می‌شد، بیشتر درمیان تزریق‌کنندگان زن دیده می‌شد، با این حال واکسن «جانسون‌اندجانسون» به‌جای ذرات نانو از ویروس‌های اصلاح‌شده به‌منظور کمک به آموزش سیستم ایمنی بدن برای مقابله با ویروس کرونا استفاده می‌کند. محمودی در تحقیقات قبلی خود نشان داده است که ویروس‌ها می‌توانند بر سلول‌های بدن زنان و مردان تأثیر متفاوتی بگذارند.
اکنون او بر روی مولفه پزشکی نانو تمرکز کرده است و بر روی نقش جنسیت در مطالعات پزشکی نانو، چه به‌طورکلی و چه در ارتباط با واکسن‌های ویروس کرونا، پژوهش می‌کند. محمودی، استادیار گروه رادیولوژی در دانشگاه میشیگان، می‌گوید: «ما باید این اختلافات جنسیتی را کنترل کنیم و آن‌ها را به جامعه علمی و مردم گزارش دهیم. این اقدام می‌تواند در تعیین راهبرد‌های آینده بسیار مفید واقع شود و ما را برای کنترل بهتر خطر‌های آینده آماده کند.»
پیش از آغاز همه‌گیری کرونا، بیشتر توجه‌ها و بودجه تحقیقاتی در زمینه پزشکی نانو، برای استفاده از آن در درمان سرطان متمرکز بود. اما متأسفانه نتایج تحقیق‌ها و آزمایش‌های بالینی نشان داد که عملکرد پزشکی نانو در این قلمرو بسیار ناچیز است. محمودی می‌گوید: «استفاده از دارو‌های نانو، تأثیری بیش از مراقبت‌های استاندارد برای سرطان ندارد.» ذرات نانو با وجود کاستی‌هایی که در درمان‌های سرطانی داشتند، در کمک به محافظت از انسان دربرابر ویروس کرونای جدید بسیار موثر بودند.
با این حال، شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند این واکسن‌ها برای زنان و مردان متفاوت عمل می‌کنند. این تفاوت در اثربخشی واکسن اندک است، اما قابل اندازه‌گیری است. درمورد واکسن شرکت دارویی مادرنا، آزمایش‌های بالینی نشان دادند که این واکسن در جلوگیری از کرونا در مردان ۴/۹۵ درصد و در زنان ۱/۹۳ درصد مؤثر هستند. این میزان برای واکسن مشترک شرکت فایزر-بیون‌تک، برای مردان ۴/۹۶ درصد و برای زنان ۷/۹۳ درصد است.
هر دو واکسن از ذرات نانو برپایه لیپیدها استفاده می‌کنند؛ مولکول‌های چربی که کره‌های حباب‌مانندی را در آب تشکیل می‌دهند. بر همین اساس، شرکت‌های داروسازی، مواد فعال واکسن‌ها را در این ذرات ریز لیپید جای می‌دهند و اساسا از ذرات نانو به‌عنوان حامل مواد واکسن به سلول‌های ایمنی بدن استفاده می‌کنند.
محمودی با همکاری محققان دانشگاه ساپینزای رم آزمایشی را طراحی کردند تا دریابند که آیا ذرات نانو برپایه لیپیدها می‌تواند دلیلی بر تفاوت اثر واکسن بر روی مردان و زنان باشد یا خیر. این محققان سپس پژوهش خود را بر این موضوع متمرکز کردند که سلول‌های ایمنی در خون تا چه میزان این ذرات نانو را جذب می‌کنند. محمودی در این زمینه بیان می‌کند: «این سلول‌ها مسئول یافتن سایر سلول‌های آلوده هستند -سلول‌هایی که ویروس تولید می‌کنند- و پس از شناسایی، آن‌ها را از بین می‌برند.»
او می‌افزاید: «آنچه ما دریافتیم، این است که پاسخ سلول‌های کشنده طبیعی به ذرات نانو برپایه لیپیدها، در جنسیت‌های مختلف، متفاوت است.» درواقع، سلول‌های کشنده طبیعی از نمونه خون اهداکنندگان زن، ذرات نانوی کمتری نسبت‌به سلول‌های کشنده طبیعی از نمونه خون اهداکنندگان مرد جذب می‌کنند.
آنچه در این تحقیقات اهمیت دارد، این است که اگر عملکرد واکسن‌ها برای جنس زن و مرد متفاوت است، پزشکان و محققان باید بتوانند در این زمینه کاری انجام دهند. محمودی می‌گوید: «محققان برای درک کامل علت و جبران این اختلافات به تحقیقات و داده‌های بیشتری نیاز دارند.»
خوشبختانه با گسترش واکسیناسیون کرونا در سراسر جهان و ثبت آمار مربوط به آن، اطلاعات موجود در این زمینه روزانه درحال افزایش است؛ «ما می‌دانیم که این اختلافات وجود دارد و باید آن‌ها را کنترل کنیم. اکنون میلیون‌ها نفر درحال دریافت واکسن هستند و این یعنی میلیون‌ها داده جدید.»