بیات - سعادتمند
شروع قرن حاضر برای ایران با تحولات بسیاری همراه است؛ از یک سو شاهد تغییرات فراوانی در ساختار داخلی کشور هستیم و از سوی دیگر، مراودات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با جهان پیرامون، بیش از هر دوره دیگری است. چنین فضایی، چیز‌های زیادی را از زندگی اجتماعی مردم می‌گیرد و در برابر، چیز‌های زیادی به آن می‌بخشد. «ورزش نوین» از همین موارد است که وارد زیست اجتماعی ایران می‌شود. مشهد نیز جدا از این روند نیست و فرهنگ ورزشی‌اش، با دگرگونی‌های جهان تغییر می‌کند. رشته‌ها، ورزشکاران و سامانه اعتبارسنجی تازه‌ای که پا به ورزش گذاشته، بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی شهری به نام مشهد است و فرصت آن را می‌دهد که در دهه ۹۰ به نخستین‌هایش بپردازیم. به آن‌هایی که با تلاششان، راه دشوار درخشیدن را برای امروز هموارتر کرده‌اند. گفتنی است نخستین‌های ورزش مشهد از میان گفته‌های ارزشمند «حسن باغبان» نویسنده دایره‌المعارف نامداران ورزش خراسان و «منوچهر نقافی» از نخستین خبرنگاران ورزشی مشهد گرفته شده است.
۱۲۹۸ خورشیدی:
ورزش نوین در مشهد آغاز شد. ردپای نخستین رشته‌های ورزشی را باید در ارتش دید. زیرا بر اساس آیین‌نامه تربیت سربازان، آنان باید در آمادگی کامل جسمانی می‌بودند. از همین رو هم در زمانه‌ای که تربیت بدنی در ایران شکل نگرفته، تیمساز امان‌ا... جهانبانی مسئول ورزش ارتش می‌شود.
نخستین باشگاه ورزشی مشهد:
سال ۱۲۹۸، ۱۱ جوان مشهدی با راهنمایی و همت آقای «فرمانفرمایی» یک انجمن فرهنگی ورزشی را در پشت باغ ملی راه‌اندازی می‌کنند که نخستین باشگاه کشور است. این گروه یک تیم فوتبال نیز تشکیل می‌دهند.
نخستین باشگاه ثبتی مشهد و کشور:
در سال ۱۳۰۱ خورشیدی، ۲۲ نفر از جوانان مشهد، ۲ تیم فوتبال تشکیل داده و به تمرین می‌پردازند و سال بعد کلوپ خیام را ایجاد می‌کنند که پس از انحلال در سال ۱۳۰۳، زمینه پایه‌ریزی انجمن فردوسی را فراهم می‌آورد؛ باشگاه فردوسی نخستین باشگاه ثبتی کشور است.
رشته‌های نخستین مسابقات قهرمانی کشور:
انواع دو میدانی، پرش‌ها، پرتاب وزنه، کشتی ایرانی (آزاد)، کشتی کرگ ورمن (فرنگی)، هالتر، شنا، تنیس و فوتبال، مسابقات نخستین دوره قهرمانی کشور در رشته‌های گوناگون ورزشی هستند.
نخستین زن معلول مدال آور مشهد:
نیره عاکف نخستین زن معلولی است که در مسابقات پارالمپیک ۱۳۷۹ استرالیا توانست مدال طلای این مسابقات را در رشته تیراندازی از آن خود کند.
نخستین مدال بوکس:
نخستین مدال و نخستین طلای بوکس برای مشهد، در سال ۱۳۲۶ توسط «احمد رزمی» در مسابقات قهرمانی کشور گرفته می‌شود.
نخستین صفحه ورزشی مشهد:
در سال ۱۳۴۳ روزنامه خراسان برای نخستین‌بار صفحه‌ای را به اخبار ورزشی استان و کشور اختصاص می‌دهد.
نخستین رشته‌های ورزشی مشهد:
نهال ورزش‌های هاکی، بدمینتون، بیس‌بال، پینگ‌پنگ و بوکس، در خراسان کاشته شده است و کشتی پهلوانی، فوتبال، بسکتبال، والیبال، تنیس، پینگ‌پنگ و کوه‌نوردی، نخستین ورزش‌هایی اند که در مشهد انجام می‌شوند.
نخستین آموزگار ورزش:
«ناصر قلی‌خان رفیعا» قدیمی‌ترین آموزگار ورزش مشهد و استان است. او از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۸ در مشهد به‌عنوان نخستین دبیر ورزش انجام وظیفه می‌کرد که ابتدا در دبستان و سپس در دبیرستان دانش حضور داشته است. نسل دوم آموزگاران ورزش مشهد، همه زیر نظر رفیعا و در دبیرستان دانش تربیت می‌شوند.
نخستین تیم فوتبال بانوان مشهد:
در دهه ۱۳۴۰ در باشگاه تاج، تیم فوتبالی با حضور بانوان ورزشکار تشکیل شد که تاج نام گرفت. این تیم در زمین خاکی روبه‌روی دبیرستان شاهرضا تمرین می‌کردند که به سبب نبود امکانات، خیلی زود منحل شد و به هیچ مسابقه‌ای راه پیدا نکرد.
نخستین دوره تربیت معلم ورزش:
سال ۱۳۱۴ نخستین دوره تربیت معلم ورزش در تهران برگزار می‌شود و ۱۳۱۶ نیز کلاسی چندروزه برای تربیت آموزگاران ورزش استان با سرپرستی منوچهر مهران در مشهد برگزار می‌شود.
نخستین مربی بوکس مشهد:
یک مهندس آلمانی که نامش مشخص نیست، برای انجام پروژه‌ای به مشهد می‌آید. او که خود بوکسور است، بوکس را به مشهدی‌ها آموزش می‌دهد. او نخستین مربی بوکس مشهد است.
نخستین المپیکی:
«پهلوان سخدری» نخستین خراسانی است که به مسابقات المپیک (۱۹۴۸) می‌رود.
نخستین عکاس ورزشی مشهد:
«حسن پیما» نخستین عکاس ورزشی مشهد است که در سال ۱۳۱۲ شروع به عکاسی از رویداد‌های ورزشی می‌کند.
نخستین مدال کشتی کرگ فورمن (فرنگی):
نخستین مدال مسابقات کشتی فرنگی، توسط آقایان «احمد طاهری» و «مرادیان» در سال ۱۳۲۱ در مسابقات قهرمانی کشور برای مشهد گرفته شده است. هر دو نفر آن‌ها در این سال برنز می‌گیرند. نخستین مدال طلا نیز در همین مسابقات توسط «اکبر آخوندزاده» گرفته می‌شود. نخستین مدال نقره نیز در همین دوره توسط «علی کاظمیان» معروف به علی پهلوان یا «نخاولی» گرفته شده است.
نخستین دیدار بین‌المللی:
تیسمار جهانبانی که به دستور رضا پهلوی، رئیس ورزش ارتش می‌شود، سال ۱۳۰۵ به خراسان می‌آید. او دو سال بعد، بانی حضور نخستین تیم فوتبال خارجی در ایران می‌شود. تیم نادیای قفقاز به دعوت او به مشهد می‌آید تا با تیم فردوسی بازی کند. نتیجه ۱ بر صفر به نفع تیم مهمان است. تیم دوم باشگاه فردوسی نیز ۴ بر صفر به این تیم قفقازی می‌بازد.
نخستین بانوی تعلیم ورزش:
خانم «جهانسوزی» نخستین بانوی تعلیم ورزش مشهد است که سال ۱۳۲۲ در مدارس مشهد خدمت می‌کرده است.
نخستین کتاب ورزشی:
نخستین نویسنده کتاب ورزش، ناصر قلی‌خان رفیعا است. او در سال ۱۳۱۲ کتابی به نام «دستور ورزش بدنی» می‌نویسد. حدود ۲ سال بعد «منوچهر مهران» دومین کتاب ورزشی را می‌نویسد: راهنمای فوتبال.
نخستین مسابقات باشگاهی مشهد:
۲۲ اسفند ۱۳۱۳ نخستین مسابقات رسمی خراسان شکل می‌گیرد. چند روز بعد نیز (سال ۱۳۱۴) نخستین دوره مسابقات ورزشی مشهد برگزار می‌شود که باشگاه فردوسی مقام نخست را به‌دست‌می‌آورد.
نخستین مدیرکل تربیت بدنی مشهد و خراسان:
تا پیش از شهریور ۱۳۵۰، تربیت بدنی زیرمجموعه آموزش و پرورش محسوب می‌شد، اما پس از این تاریخ، به‌عنوان یک نهاد مستقل شروع به فعالیت می‌کند. «محمدتقی جعفریان» نخستین رئیس اداره تربیت بدنی مشهد و استان است.
نخستین مسابقات قهرمانی کشور:
سال ۱۳۱۸ نخستین مسابقات قهرمانی کشور برگزار می‌شود. مهدی ریاضی، منوچهر مهران و محمود مویدزاده، سه خراسانی هستند که در جمع هیئتی، آیین‌نامه این مسابقات را تدوین می‌کنند.
نخستین مدال کشتی ایرانی (آزاد):
«غلامرضا گلکار» در سال ۱۳۱۸ نخستین مدال کشتی را برای خراسان و مشهد می‌گیرد. او همچنین مدال نقره مسابقات قهرمانی کشور را نیز به‌دست‌می‌آورد. نخستین مدال طلا نیز در همین مسابقات توسط «محمد عبدالحسین‌زاده» معروف به «کیفی» گرفته می‌شود. سال بعد نیز نخستین مدال‌های برنز کشتی برای مشهد، توسط «نخاولی» و «طاهری» گرفته شده است.
نخستین انجمن ورزش خراسان:
طبق اسناد، نخستین نشست انجمن ورزش خراسان، در اسفند ۱۳۱۳ به ریاست پاکروان، استاندار وقت، تشکیل شده است. در این نشست مصوب می‌شود که از محل فروش بلیت سینما، هزینه ساخت زمین‌های ورزشی تامین شود.
نخستین مسابقات آموزشگاهی کشور:
در سال ۱۳۱۴ نخستین دوره مسابقات ورزشی آموزشگاه‌های کشور برگزار می‌شود که تیم دبیرستان فردوسی مشهد، با مربیگری منوچهر مهران، به تهران اعزام می‌شود. تیم مشهدی با یک برد، یک مساوی و یک باخت، عنوانی به‌دست‌نمی‌آورد.
نخستین مسابقات پرورش اندام:
نخستین مسابقات زیبایی اندام غیررسمی و مجله‌ای، توسط «منوچهر مهران» برگزار می‌شود. به این ترتیب که هرکس فکر می‌کرد اندام زیبایی دارد، عکسی می‌گرفت و به مجله «نیرو و راستی» می‌فرستاد و هر ماه یک نفر را برمی‌گزیدند. نخستین دوره رسمی و زنده این مسابقات، سال ۱۳۲۵ در کشور و باز هم توسط مهران برگزار می‌شود.
نخستین مدال دو و میدانی:
نخستین مدال دو و میدانی در رشته پرتاب وزنه برای خراسان و مشهد توسط محسن معصوم‌زاده از مسابقات قهرمانی کشور در سال ۱۳۱۸ به‌ارمغان می‌آید تا او بر سکوی سوم مسابقات بایستد. نخستین مدال دوومیدانی ماده ۴ در ۱۰۰ متر هم توسط آقایان حسن‌پور، آل طاها، کاووسی و قریشی در سال ۱۳۱۹ از مسابقات قهرمانی کشور به‌دست‌آمده است؛ همین نفرات ۲ سال بعد، نخستین مدال نقره و نخستین مدال دوی امدادی «المپیک رله» را به‌دست‌می‌آورند.
نخستین مدال بین‌المللی بانوان:
نخستین مدال بین‌المللی بانوان را خانم «زهرا صدارتی» در دهه ۴۰ گرفته است.
نخستین بانوی پرچمدار از مشهد:
زهرا محروقی نخستین بانوی پرچمدار ایران در بازی‌های آسیایی بانکوک در سال ۱۹۹۸ است.
نخستین رکوردار:
در نخستین مسابقه ۱۰ هزار متر کشور، باز هم «علی باغبان‌باشی» موفق می‌شود به‌عنوان نفر اول از خط پایان بگذرد و نخستین رکورد این ماده را به نامش ثبت کند. او همچنین رکوردار نخستین مسابقه ۳۰۰۰ متر نیز می‌شود تا نخستین رکورد این ماده هم به نام او باشد.
نخستین مدال کشتی باستانی:
نخستین مدال (برنز) کشتی باستانی در سال ۱۳۲۱ توسط «اکبر آخوندزاده» از مسابقات قهرمانی کشور به‌دست می‌آید. در همین سال، «قناویزی»، «احمد طاهری» و «علی کاظمیان» نخستین مدال‌های طلای کشتی باستانی مشهد را می‌گیرند.
نخستین دوره مسابقات بسکتبال:
نخستین دوره مسابقات بسکتبال باشگاه‌های (دسته‌جات آزاد) مشهد در سال ۱۳۲۲ با حضور ۶ تیم شاهین، داریوش، فردوسی، مهر، شاهکار و البرز، در میدان دانشسرای پسران مشهد انجام می‌شود و باشگاه شاهکار مشهد، قهرمان می‌شود.
نخستین دوره مسابقات والیبال:
از ۲۸ فروردین ۱۳۲۳ نخستین مسابقات والیبال باشگاه‌های (دسته‌جات آزاد) مشهد با حضور تیم‌های رعد، فردوسی، شاهکار، شاهرضا، بیژن و مهر برگزار می‌شود و تیم‌های فردوسی و شاهکار در فینال مسابقات برای ربودن کاپ قهرمانی به مصاف هم می‌روند که باشگاه فردوسی قهرمان می‌شود.
نخستین مدال دوچرخه‌سواری:
«نوروزی» نخستین خراسانی است که مدال دوچرخه‌سواری را از مسابقات ۵۰ کیلومتر قهرمانی کشور در سال ۱۳۲۱ در تهران گرفت. ۳ سال بعد نیز «محمود وحدتی» نخستین مدال طلای این رشته را برای مشهد به ارمغان می‌آورد.
نخستین و بلندترین پرتاب کشور:
«حسین بخشی» نخستین پرتاب‌کننده مشهدی کشور است که در پرتاب به مرز ۵۰ متر می‌رسد و بلندترین پرتاب کشور را برای نخستین‌بار به نامش ثبت می‌کند.
نخستین مدال بین‌المللی دوو میدانی:
نخستین مدال و نخستین طلای دو و میدانی ایران در خارج از کشور، توسط «علی باغبان‌باشی» در سال ۱۹۵۱ در مسابقات آسیایی دهلی در ماده ۵ هزار متر گرفته می‌شود. او همچنین نخستین دونده ایرانی است که در المپیک (۱۹۵۲ هلسینکی فنلاند) می‌دود.
نخستین دوره مسابقات فوتبال:
نخستین دوره مسابقات فوتبال باشگاه‌های مشهد در سال ۱۳۱۹ و با شرکت ۸ تیم بانک ملی، دارایی شهرداری، هنگ هوایی، گمرک، دادگستری، فرهنگ و باشگاه فردوسی برگزار شده که باشگاه هنگ هوایی قهرمان شده و تیم فرهنگ در جایگاه دوم ایستاده است.
نخستین مدال کشوری مشهد:
نخستین مدال ورزش خراسان مدال، برنز در رشته شنا است که توسط محمود بازرگان در شهریور سال ۱۳۱۸ از مسابقات قهرمانی کشور در تهران و استخر منظریه، به‌دست‌می‌آید.
مسن‌ترین رکوردشکن:
«حسین برقچی» ۶۱ ساله با حضور در مسابقات قهرمانی جانبازان و معلولان جهان موفق می‌شود رکورد جهان را بشکند. او به‌عنوان مسن‌ترین ورزشکاری که رکورد این مسابقات را شکسته، نام خود را در کتاب رکورد‌های جهانی ثبت کرده است.
نخستین مدال بسکتبال:
نخستین مدال (برنز) بسکتبال مشهد و خراسان، در سال ۱۳۲۵ از نخستین دوره مسابقات بسکتبال قهرمانی کشور گرفته می‌شود.
نخستین مدال وزنه‌برداری:
نخستین مدال وزنه‌برداری کشور برای خراسان و مشهد که طلایی است، از سوی «حبیب‌ا... فاطمی» در سال ۱۳۱۹ گرفته شده است. در همین سال نخستین مدال نقره نیز در دستان «مصطفوی» قرار می‌گیرد.
نخستین مدال هندبال:
نخستین مدال (برنز) هندبال دختران در سال ۱۳۵۵ توسط تیم دختران خراسان در مسابقات قهرمانی کشور در تهران گرفته شد. پسران هم در همین سال نخستین مدالشان (طلا) را گرفتند.
نخستین مدال بین‌المللی فوتبال:
نخستین مدال (نقره) برون مرزی فوتبال ایران در سال ۱۹۵۱ در دهلی هندوستان به‌دست‌می‌آید. در تیم ملی ایران «نادر افشار»، «محسن آزاد» و «مهدی نصیراوغلی» از مشهد حضور دارند.
نخستین مدال بانوان:
«گنج‌آور خاوری» نخستین زنی است که توانسته یک مدال کشوری را برای مشهد بگیرد. سال ۱۳۴۷ نیز تیم والیبال بانوان توانسته نخستین عنوان تیمی کشوری را در رده بانوان برای مشهد به‌دست‌بیاورد.