«کودکان صاحبان آینده شهر هستند» یا «بگذاریم کودکان اختیار انتخاب آینده خود را داشته باشند» و حتی «شهر باید برای کودکان تسهیل‌شده باشد».
شهریار آل‌شیخ، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی
این جملات در زمره هدف‌گذاری‌ها و سیاست‌گذاری‌های تئوریک به شمار می‌آیند، اما من مدیر اجرایی هستم و شهروندان از ما توقع اجرا دارند. پس آن جملاتِ ابتدایی باشد برای اهل فنِ تحقیق و پژوهش.
شاید ذهن من و شما عادت کرده باشد که همه‌چیز را سیاه ببیند. ترافیک شدید برخی تقاطعات در ساعات پیک شب، آسفالت ناهموار برخی معابر، زباله‌های رهاشده در برخی گوشه‌های شهر و امثال این موارد دستمان را باز می‌گذارد برای نقد مسئولان و تصمیم‌گیران شهر و مملکت. اما اتفاقا در مورد مسئله مورد بحث این یادداشت، اوضاع آن‌قدر‌ها هم بد نیست.
این‌ها را از گفت‌وگوهایم با کسی به تحریر می‌آورم که این شهر را از زاویه انتقادی دیده است و کارش حوزه کودک است. از ویل پارکس صحبت می‌کنم، نماینده سابق یونیسف در ایران. او را سال گذشته، یعنی دی‌ماه ۹۷، به مشهد دعوت کردیم. این اولین سفر یک مدیر یونیسف به مشهد بود. در گفت‌وگویی که آن روز داشتیم، از ظرفیت‌های مشهد در حوزه کودک شگفت‌زده شده بود. می‌دانست که به کلان‌شهر دوم ایران سفر کرده و از جمعیت سه‌ونیم‌میلیون‌نفری آن خبر داشت. می‌دانست مشهد حاشیه‌ای وسیع و پرجمعیت دارد. در جلسه‌ای که به شورای شهر رفته بود، در گفتگو با اعضای محترم شورا و متخصصان مدعو به جلسه، با معضلات و چالش‌های شهر آشنا شده بود، اما از فضا‌های شهری کودک، پارک‌ها، فضا‌های آموزشی، مجموعه‌های خلاقیت و بازی کودکان و کتابخانه‌ها و کارویژه‌های آموزش هنر و فنون دیگر به کودکان شهرمان خبر نداشت. همین مسئله او را متعجب کرده بود. همراه با معاون فرهنگی وقت شهردار، با او گفت‌وگویی مفصل داشتیم. قول ویژه برای حمایت از مشهد داد تا در عرصه‌های بین‌المللی، همان‌قدر که ظرفیت دارد عرضه شود. او پس از حضور، به این نکته معترف بود که «مشهد تمامی ظرفیت‌های لازم برای شهر دوستدار کودک شدن را دارد».
چند روز بعد از این سفر مهم، با همت و پایمردی چندماهه دکتر حسینی پویا، رئیس محترم کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر، این شورا طی مصوبه‌ای، شهرداری را ملزم کرد پیگیر تحقق «مشهد، شهر دوستدار کودک» شود. همکاران من هم در معاونت برنامه‌ریزی با همراهی دیگر مجموعه‌های مدیریت شهری با انرژی مضاعف نسبت به گذشته، به سوی اجرایی شدن این مهم پیش رفتند. در این پروژه، ابعاد گوناگون شهری اعم از بعد فرهنگی، اجتماعی، کالبدی، روان‌شناختی و زیست‌محیطی مورد توجه قرار گرفتند.
از آن پس، همکاری‌ها با وزارت کشور در این مسیر شدت گرفت. وزارت کشور مشهد را در ردیف چند شهر معدود ایران که قابلیت‌هایی ویژه برای تبدیل شدن به شهر دوستدار کودک دارند قرار داد. بر اساس دستورالعمل ابلاغی آن وزارت، شورای سیاست‌گذاری شهر دوستدار کودک در شهر مشهد تأسیس شد تا بتواند هماهنگی بیشتری در بدنه اجرایی شکل بدهد.
اکنون فعالیت‌های زیادی در مشهد در راستای ابتکار شهر دوستدار کودک انجام شده است. طبق شیوه‌نامه یونیسف و وزارت کشور، مشهد در مرحله پایلوتینگ قرار دارد و منطقه ۵ این کلان‌شهر، در این پروژه به عنوان مورد مطالعه انتخاب شد. پژوهش‌های لازم در این منطقه انجام شده است و اکنون در مرحله برنامه عملیاتی هستیم. نگاه ما در انتخاب منطقه پایلوت، متمرکز بر منطقه‌ای بود که به لحاظ پژوهش‌های اجتماعی و اقتصادی، گواهی بر محروم بودن ویژه آن منطقه وجود داشته باشد. بر این اساس، منطقه ۵ انتخاب شد.
مدیریت آمار، پژوهش و مطالعات راهبردی در بدنه معاونت برنامه‌ریزی، پژوهشی با هدف آسیب‌شناسی منطقه از دید کودکان ساکن در آن انجام دادند تا نیازسنجی لازم صورت بگیرد. سپس به شیوع‌شناسی آن پرداختند تا مشخص شود نیاز‌های کودکان با چه سهمی برای همه کودکان ساکن در منطقه عمومیت و شیوع دارد. احتمالا در روز‌های انتشار این یادداشت، خروجی نهایی این پژوهش حاصل شده و روی میز بدنه تصمیم‌گیر و اجرایی مدیریت شهری قرار گرفته باشد؛ بنابراین باید خود را آماده گام‌های اساسی برای تبدیل منطقه ۵ مشهد به عنوان منطقه دوستدار کودک کنیم. اقدامات لازم در همه حوزه‌های شهرسازی، حمل‌و‌نقل، عمرانی، فرهنگی، اجتماعی، هنری، آموزشی و محیط‌زیستی خواهد بود. پس این مسئله ابعاد کالبدی و روبنایی را توأمان خواهد داشت.
اما تبدیل مشهد به عنوان شهر دوستدار کودک به عنوان یک شهر با جمعیت ۳.۵ میلیون نفر که قطعا همان‌گونه که شاهد هستید دارای کودکان کار، کودکان درگیر با بزه‌های اجتماعی، متکدیان کودک، کودکان بی‌بضاعت و کم‌بضائت و دیگر مشکلات است، کاری آسان و کوتاه‌مدت نیست. هر شهر دیگری هم با چنین جمعیتی در هرکجای جهان، با چنین مشکلاتی مواجه است. وجود یک متکدی کودک سر تقاطع‌های شهر، می‌تواند مانع پیوستن مشهد به جمع شهرهای دوستدار کودک یونیسف شود. پس واقعا با کار سختی مواجهیم.
در این مسیر، بسیاری از دستگاه‌های اجرایی شهر همچون آموزش و پرورش، بهزیستی، کمیته امداد، آستان قدس رضوی، فرمانداری، استانداری و بخش‌های دیگر اجرایی دخیل بوده‌اند و به کمک آن‌ها نیاز است. قطعا هدف ما شعار شهر دوستدار کودک نیست بلکه می‌خواهیم خروجی ملموسی داشته باشیم که واقعا قابل افتخار باشد. همراهی‌های وزارت کشور و سازمان جهانی یونیسف، کمک‌حال ما در مسیر این پروژه بزرگ شهری است و به لطف خدا، قدم‌های بعدی در این مسیر را به اطلاع شهروندان عزیزمان خواهیم رساند.