هما سعادتمند | شهرآرانیوز؛ نفس مسیحایی صبح و قدم گرفتن در کوچه‌های رها شده در عطر حرم برای قدقامت ایستادن در اقامه عشق و سر بر سجده دوست گذاشتن در صف‌های نمازجمعه را سال هاست پیر و جوان این شهر تجربه می‌کنند. تجربه‌ای که پیشینه‌ای به بلندای ۱۴۰۰ سال دارد و با روایتی پرنشیب وفراز همراه است؛ در متون اسلامی آمده است پس از تغییر نام «روز العروبه» به جمعه در زمان پیامبر (ص)، مسلمانان از ایشان خواستند تا همانند یهودیان که در روز‌های شنبه و مسیحیان که در روز‌های یکشنبه دور هم جمع می‌شوند و درباره مسائل دینی و مشکلات روز جامعه خود به گفتگو و هم فکری می‌پردازند، این روز را با عنوان روز هم بستگی دینی و وحدت میان مسلمانان قرار دهند. چنین نیز شد و نخستین نمازجمعه در مسجد قبا، نخستین مسجد ساخته شده به دست مسلمانان در مدینه، برگزار شد. این سنت در زمان امامان معصوم (ع) ادامه یافت، اما بعد‌ها رونق اولیه خود را از دست داد.
این سنت در دوره صفویه جان دوباره گرفت و تا دوره قاجار، البته نه به صورت پرشور، اقامه می‌شد. این رویه به همین صورت تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ ادامه یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، سنت برگزاری نمازجمعه به صورت رسمی با همان رویکرد و محوریت ایجاد هم بستگی، وحدت و هم فکری بین مسلمانان، نمازگزاران را نخستین بار در ۵ مرداد سال ۱۳۵۸ خورشیدی در زمین چمن دانشگاه تهران شانه به شانه یکدیگر قرار داد.
روزنامه جمهوری اسلامی وقایع این روز را با تیتر «عظیم‌ترین نمازجمعه تاریخ» ثبت کرده است. گزارش پیش‌رو یادی از برگزاری نخستین نمازجمعه مشهد است که با فاصله‌ای حدود یک ساله از نماز جمعه تهران برگزار شد.
۱۰ ماه پس از برگزاری نخستین نمازجمعه رسمی تهران، نمازجمعه مشهد نیز در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۵۹ به امامت مرحوم آیت ا... شیرازی که پیش از این و در ۲۷ خرداد سال ۱۳۵۹ از طرف امام خمینی (ره) به سمت امام جمعه مشهد منصوب شده بود، در میدان بیمارستان امام رضا (ع) برگزار شد. آقای شیرازی خود در شرح این اتفاق گفته است: «پس از پیروزی انقلاب در بیشتر شهر‌های کشور نمازجمعه برقرار می‌شد، اما در مشهد امام جمعه‌ای از طرف امام (ره) تعیین نشده بود. زیرا اینجا پیش از انقلاب مرحوم حاج شیخ غلامحسین تبریزی در شبستان مسجد گوهرشاد نمازجمعه اقامه می‌کرد که البته بسیار محدود و مختصر بود.
همچنین ایشان در خطبه‌ها هم فقط به نصیحت مردم اکتفا می‌کردند؛ بنابراین عده زیادی از مردم از این وضع ناراضی بودند که چرا مانند دیگر شهرستان‌ها در مشهد نمازجمعه برقرار نمی‌شود. گروهی از دانشجو‌ها و روحانیان ازجمله شهید حجت الاسلام کامیاب از ما خواستند که نماز وحدت اقامه کنیم. من با اصرار آن‌ها قبول کردم و این نماز وحدت در حیاط بیمارستان امام رضا (ع) اقامه می‌شد. بعد از چندی مرحوم شیخ غلامحسین فوت کردند. در این موقع من برای کاری به تهران آمده بودم؛ که از طریق رادیو شنیدم حضرت امام (ره) مرا به امامت جمعه تعیین کردند.»
روزنامه خراسان گزارش این رویداد را یکشنبه اول تیر ۱۳۵۹ با تیتر «نخستین نماز رسمی جمعه در مشهد» ثبت کرده و در شرح آن نوشته است: «پریروز اولین نمازجمعه پس از ابلاغ حکم امام خمینی (ره) به آیت ا... شیرازی، برگزار شد و ما توانستیم با برپایی هرچه باشکوه‌تر نماز وحدت آفرین و دشمن برانداز جمعه، خلل ناپذیری انقلاب خود را به دشمنان بفهمانیم. روز جمعه میدان وسیع بیمارستان امام‌رضا (ع) مشهد شاهد حضور ده‌ها هزار نفر زن و مرد مسلمان بود که برای برگزاری نمازجمعه در آن نقطه گردآمده بودند. این اولین نمازجمعه بود که به طور رسمی و با حضور امام جمعه که دارای حکم رسمی امام امت، خمینی بت شکن بود، انجام گرفت.»
تقارن تقویمی برگزاری نخستین نمازجمعه مشهد با سومین سالگرد شهادت دکتر علی شریعتی سبب شد تا سخنرانان این نماز از او هم یاد و حتی محوطه را با عکس‌هایی از شریعتی آذین کنند. خبرنگار روزنامه خراسان در ادامه با اشاره به این موضوع، توضیح داده است: «از ساعت ۸ صبح مردم مشتاق و سراپا شور و شوق وحدت، برای گرفتن جا و مکان مناسبی دسته دسته به محوطه میدان بیمارستان وارد می‌شدند، به طوری که در ساعت ۱۱ صبح در داخل میدان مذکور و لابه لای درختان دیگر جای نشستن نبود. مقابل جایگاه با عکس بزرگی از امام خمینی، آیت ا... طالقانی و معلم شهید دکتر علی شریعتی تزیین یافته بود.
تصویری از نخستین نماز جمعه در حرم مطهر رضوی- سال ۱۳۵۹
برپایی نمازجمعه در ساعت ۱۱ با تلاوت قرآن آغاز شد. سپس یکی از اعضای ستاد برگزاری نمازجمعه پشت تریبون قرار گرفت و به مناسبت سومین سالگرد شهادت معلم شهید پیام ستاد را قرائت کرد. نام برده با ذکر این جمله از دکتر شریعتی که «شهادت دعوتی است به همه عصر‌ها و همه نسل‌ها که اگر می‌توانی بمیران (جهاد) و اگر نمی‌توانی بمیر (شهادت)» یاد آن بزرگ‌اندیشمند اسلامی و خدمات بی شمار او را در خدمت به اسلام و نقش حیات بخش وی را در بیداری ملت‌ها از خواب گران استعمار برشمرد و گرامی داشت.»
پس از این سخنرانی، یکی از درجه داران ارتشی که به تازگی از صحنه‌های جنگ کردستان بازگشته بود، در جایگاه حاضر شد و از اوضاع غرب کشور به ویژه محاصره ۳۵ روزه پادگان بانه توسط عوامل ضدانقلاب و رژیم بعث عراق گزارشی ارائه داد. پس از او نیز موسوی خراسانی، یکی از نمایندگان مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی، به عنوان سخنران اصلی قبل از نماز در جایگاه حاضر شد و مردم را به برپایی هرچه باشکوه‌تر نمازجمعه دعوت کرد. این نماینده در ادامه به مشکلات شهر مشهد در آن دوران اشاره کرد و خواستار همکاری همه جانبه مردم با دستگاه‌های اداری به ویژه شهرداری مشهد شد. او همچنین در صحبت هایش گفت که برای ایجاد یک غسالخانه در مرکز شهر مشهد و در ۲ طرف فلکه حضرت رضا (ع) موافقت شهردار و انجمن‌های محلی را جلب کرده است و پرونده آن به زودی پیاده خواهد شد.
خبرنگار خراسان در ادامه نوشته است: «در ساعت ۱۲:۴۰ بانگ دشمن برانداز اذان که از بلندگو در فضا طنین افکند، انبوه جمعیت زن و مرد برای اجرای نماز آماده شدند. آن گاه حجت الاسلام حاج شیخ ابوالحسن شیرازی امام جمعه خطبه نماز را آغاز کرد و طی سخنانی مردم را به برادری و رعایت قوانین اسلامی فراخواند و سپس نمازجمعه باشکوه انجام شد.»
پس از آیت‌ا... شیرازی، مرحوم آیت‌ا... سیدمهدی عبادی به امامت جمعه مشهد منصوب شد
و اکنون نیز آیت‌ا... سیداحمد علم‌الهدی عهده‌دار این وظیفه است.