فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ اینترنت گوشی ات را که وصل می‌کنی، پیام‌های جدید، برای خوانده شدن صف می‌کشند. کلیدواژه مشترکشان این پنج حرفی تکراری است؛ کرونا. همه گپ وگفت‌های گروهی، درباره بخور و نخور‌هایی است که خیلی هایشان برچسب طب سنتی دارد؛ یک فهرست بلندبالا که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن دیده می‌شود. خواندنشان حوصله می‌خواهد، چه برسد به تهیه و خوردن.
پیداکردن بعضی هایشان مثل فلان سبزی کوهی، آن هم در شهریور، رویاست. چیز‌هایی مثل آب هویج هم در آن دیده می‌شود که با قیمت‌های سر به فلک کشیده، برای برخی، حکم آب حیات را پیدا کرده است. یک جا‌هایی هم صحبت‌ها متناقض از کار درمی آید؛ مثلا وقتی پای مصرف لبنیات برای بیمار کرونایی به میان می‌آید. بعضی اعضای گروه، طوری با یقین درباره فایده داشتن توصیه هایشان صحبت می‌کنند که پژوهشگران در انتشار داده‌های علمی شان، چنین قطعیتی ندارند.
تعدد و آشفتگی این توصیه‌ها باعث شد به سراغ دکتر علیرضا درخشان برویم. او پزشک متخصص طب ایرانی و استادیار دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. هرچند که با گذشت ۱۸ ماه از آغاز شیوع کرونا، هنوز خبری از تدوین سازوکار برای بهره گیری از دانش متخصصان طب سنتی در بخش‌های کرونایی بیمارستان‌ها فراهم نشده است، مردم همیشه خواسته خود را با اقبالشان نشان داده اند. چکیده صحبت‌های او این است: آن‌هایی که واقعا به دنبال پیشگیری از ابتلا به کرونا هستند، حواسشان به چیز‌هایی فراتر از باید‌های بهداشتی و خورد و خوراکشان باشد.
بله، متأسفانه بازار مکاره‌ای ایجاد شده است که هرکس هر توصیه‌ای بتواند به اسم طب سنتی در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌کند. در دوران پاندمی، اینکه اطلاعات غلط با سرعت بیشتری نشر شود، شایع است؛ چون مردم به آگاهی نیاز دارند و اطلاعات درست، به کندی تولید می‌شود. از مخاطبان این پیام‌ها می‌خواهم به منبع پیام توجه کنند. نمی‌گویم همه توصیه‌هایی که به اسم طب سنتی در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، غلط است؛ این‌ها باید قبل از استفاده ازسوی متخصصان طب ایرانی که هم پزشک هستند و هم با طب ایرانی آشنایند، بررسی شود. برخی از این توصیه ها، عوارض دارد و ما این عوارض را در بیماران مراجع می‌بینیم.
مثلا استفاده از دارو‌هایی با اجزای نامشخص که در شبکه‌های اجتماعی به نام طب سنتی منتشر می‌شود یا توصیه به استفاده بیش از حد از ادویه خیلی گرم برای مقابله با کرونا؛ ما مریض‌هایی داریم که دچار عوارض زیاد خوردن زنجبیل و کندر شده اند. این عبارت که بگوییم طبع همه بیماری‌ها سرد هستند و هرقدر گرمی بخوریم بهتر است، کاملا غلط است.
کرونا بیماری‌ای است که فاز‌های گوناگون دارد و در مدت بیماری، چهره عوض می‌کند. همچنین نوع و شدت علائم و سیر بیماری در افراد، بسیار متنوع است و نمی‌توان با یک عبارت کلی که «این بیماری سرد است یا گرم»، نسخه آن را پیچید. توصیه عمومی به اینکه سردی بخوریم یا گرمی، درست نیست. ضمن اینکه در طب ایرانی، همه چیز صرفا با سردی یا گرمی توجیه نمی‌شود و شاخصه‌های دیگری هم در تشخیص پزشک دخیل هستند. طب ایرانی یک طب فردنگر است و تجویزهایش بستگی به شرایط فرد دارد. برخی توصیه‌ها نیز منجر به بدنامی طب سنتی شده است. این علم، شریف است و با ژرف نگری بزرگانی مثل ابن سینا قرن‌ها زنده مانده است. با برخی توصیه‌های سخیف، نباید اعتبار آن را زیر سؤال برد.
طب سنتی درمقابل طب مدرن نیست، بلکه مکمل آن است. رعایت توصیه‌های آن با واکسیناسیون، منافاتی ندارد؛ بنابراین توصیه ما انجام واکسیناسیون است. در منابع طب ایرانی، نشانه‌هایی از برخی کار‌ها هست که شبیه واکسیناسیون امروزی بوده است و نشان می‌دهد که دانشمندان گذشته ما به این راهکار‌ها فکر می‌کرده اند.
حالا که هدف، پیشگیری و درمان است، بیایید به این سؤال، ریشه ای‌تر جواب بدهیم. مقابله بدن با یک بیماری ویروسی مثل کرونا، سیستم ایمنی قوی می‌خواهد. تغذیه فقط یکی از راهکار‌ها برای تقویت سامانه دفاعی بدن است. ما در طب سنتی، اصولی شش گانه به نام اصول «حفظ الصحه» داریم. فقط یکی از آن‌ها مدیریت تغذیه است.
مدیریت خواب و بیداری، مدیریت اعراض نفسانی یا حالات روحی، مدیریت حرکت و سکون یا همان فعالیت بدنی، آب و هوا و اقلیم و مدیریت مواد دفعی بدن.
بله، ما به تجربه دیده ایم بیماران کرونایی که خوابشان مختل است، علائم شدیدتری بروز می‌دهند و دیرتر بهبود پیدا می‌کنند. خواب ناسالم، سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند. گاهی مدت خواب، کم و گاهی کیفیت آن پایین است. خواب سالم خوابی است که میزان آن کافی باشد، فرد به راحتی به خواب برود، پیوسته باشد و در اثنای آن، چند بار بیدار نشود. وقتی هم که فرد بیدار شد، حس رفع خستگی و نشاط داشته باشد. اگر خواب کسی، این شرایط را ندارد، پیشنهاد می‌شود برای اصلاح آن اقدام کند.
محدودیت‌هایی که اشاره کردید صحیح است، اما باید توجه کرد که یکی از آسیب‌های قرنطینه، کاهش فعالیت‌های جسمی است. یک راه حل رفع این آسیب، این است که فرد در منزل، در جا بدود. شاید یکی بگوید زانویم درد می‌کند؛ اشکالی ندارد، حرکت‌های بالاتنه انجام بدهد. اگر کسی ناتوان است و این را هم نمی‌تواند، مثلا در افراد سالمند، در طب ایرانی توصیه به ماساژ ملایم می‌کنیم. یکی از اعضای خانواده می‌تواند این کار را انجام بدهد و بدن را از کرختی و رخوت خارج کند. فعالیت فیزیکی یعنی فعالیتی که منجر به تعریق شود و گردش خون را بهبود ببخشد. از نشانه هایش این است که رنگ صورت سرخ‌تر و انتهای دست و پا گرم‌تر می‌شود.
در فردی که بیمار نیست و مسئولانه، فاصله اجتماعی، استفاده از ماسک و سایر توصیه‌های بهداشتی را رعایت می‌کند، همچنین به اصول شش گانه سلامت اهتمام دارد، جای نگرانی نیست. ترس بیش از حد و نگرانی از آینده که در طب ایرانی از آن با عنوان «هم» یاد می‌شود، موجب تضعیف سیستم ایمنی می‌شود. اما درباره کسی که مبتلا شد، کافی است در ارتباط با یک پزشک، علائمش را پایش و کنترل و تجویز‌های درمانی را رعایت کند. یعنی نه سهل انگاری کند، نه ترس بی دلیل به خود راه دهد. امیدواری به بهبودی و توکل به خداوند، مهم است؛ اینکه تصور فرد کرونایی این باشد که درکنار ارتباط با پزشک، بهتر می‌شود، نه اینکه فکر وذکرش، احتمال وخامت حالش باشد.
از قدیم دیده اید که در مراسم ترحیم، روی صورت عزاداران گلاب می‌پاشند. بوییدن گلاب در کاهش حس اندوه و اضطراب، مؤثر است. نوشیدن آن به صورت شربت گلاب و زعفران یا گلاب و عرق بهارنارنج نیز همین ویژگی را دارد. بوییدن سیب و میل کردن آن، چه به صورت میوه، فالوده یا آب سیب را برای کاهش نگرانی توصیه می‌کنم. دم نوش بادرنجبویه یا گل گاوزبان با چند پر لیمو عمانی یا کمی آب لیموی ترش، هم کمک کننده است، اما کسانی که فشار خون بالا دارند، در مصرف مداوم آن احتیاط کنند.
عمده مواد زاید بدن با دفع ادراری، گوارشی و عرق کردن خارج می‌شود. هر کدام از این مسیر‌های دفعی دچار اختلال بشود، بسته به نوع اختلال و مدتش، می‌تواند منجر به تشدید بیماری شود. به عنوان مثال فردی که زیاد می‌خورد، بی تحرک است و دفع کم دارد، حتی اگر در تغذیه خود از موادی با خاصیت تقویت سیستم ایمنی استفاده کند یا مثلا دارو‌هایی با خواص ضد ویروسی دریافت کند، چون دفع مناسبی ندارد، جذب و به تبع آن، عملکرد دارو‌ها در بدنش با اختلال روبه رو خواهد شد. اجابت مزاج روزانه، طوری که آسان انجام شود و با حس دفع کامل و تخلیه روده‌ها همراه باشد، از نکاتی است که طب ایرانی برای پیشگیری و درمان بیماران کرونایی، بر آن تأکید دارد. تعریق، یکی از راه‌های دفع مواد زاید، نیز با فعالیت بدنی محقق می‌شود.
همه این توصیه‌ها به وضعیت فرد و فاز بیماری اش بستگی دارد. استفاده قاعده‌مند این مواد در برخی افراد مؤثر است و در برخی بی اثر و حتی مضر. توصیه عمومی ما در حوزه تغذیه، این است که آداب تغذیه و چطور خوردن، مهم‌تر است. پرهیز از پرخوری در یک وعده، خوردن وعده‌های غذایی سنگین، در هم خوری به معنای خوردن چند نوع غذا در یک وعده غذایی، چه برای پیشگیری و چه در فرایند درمان کرونا، توصیه مؤکد است. توصیه می‌شود در فاز پیشگیری، خوردن غذا‌های دیرهضم مثل فست فودها، گوشت گاو، کله پاچه و شله، آش رشته غلیظ و غذا‌های خمیری و چرب مثل ماکارونی و لازانیا، محدود و در دوران بیماری کرونا، از رژیم غذایی بیمار، حذف شود.
در فاز پیشگیری از کرونا، خوردن میوه‌های فصل، مشکلی ندارد، هر چند توصیه ما افزایش سهم میوه‌هایی مثل سیب، هویج، گلابی و به شیرین است. این باید‌ها و نباید‌ها برای بیمار کرونایی، اهمیت بیشتری دارد. مخالف پرخوری هستیم، حتی در میوه ها. اینکه فکر کنیم بیمار هر قدر میوه و آبمیوه بخورد، بهتر است، غلط است. میوه‌های متعدد را نباید در یک وعده استفاده کرد.
گوشت لطیفی است و ما توصیه می‌کنیم، اما اگر دسترسی به آن محدود است، از گوشت گوسفند و مرغ استفاده کنند.
در دوره پیشگیری، توصیه به محدود کردن مصرف هم زمان ماست با غذاست. همچنین بهتر است شیر را گرم، غیر ناشتا و با مقداری عسل میل کنید. در دوره بیماری کرونا، اگر فرد دچار ترشحات تنفسی و تب است، مصرف شیر، سرشیر، ماست، خامه و دوغ تا حد امکان محدود شود.
مصرف مداوم و فراوان ادویه و گیاهانی که طبع گرم با درجات بالا دارند مثل زنجبیل، دارچین، کندر و فلفل، حتی در افراد سالم توصیه نمی‌شود. اضافه کردن در حد ادویه غذا خوب است، ولی اینکه هر روز دم نوش یا قرص این‌ها را بخورد، توصیه نمی‌شود. در دوره بیماری هم با تجویز پزشک متخصص طب سنتی استفاده شوند، در غیر این صورت ممکن است بیمار را دچار عارضه و تشدید برخی علائم کرونا مثل سرفه‌های خشک کند.
در پاندمی اخیر، برخی علائم حساسیت فصلی و کووید همپوشانی دارند. بهتر است تا اطمینان از مبتلا نبودن به کووید، در رعایت نکات بهداشتی احتیاط کنند. به طور کلی به کسانی که در طول سال، درگیر علائم حساسیت هستند، توصیه می‌شود به متخصص طب سنتی مراجعه و درمان کنند. کسانی که حساسیت فصلی دارند، مصرف مواد غذایی محرک مثل ادویه‌ها را کم و از قرارگرفتن سر دربرابر جریان هوا و باد کولر محافظت کنند. در حساسیت فصلی یا کرونا، برای بهبود آبریزش بینی و علائم حساسیتی، یک دستور ساده خانگی این است که ۵۰ گرم جوی پوست کنده را با یک لیتر آب بپزند، تا زمانی که جو شکفته شود (له نشود)، سپس یک لیوان از آب صاف شده ولرم آن، ناشتا به همراه یک قاشق چای خوری عسل، میل شود.
اینکه در بیمارستان‌ها پزشکان متخصص، اعم از قلب، بیهوشی، زنان، اورولوژی و... از هم مشورت بگیرند، سازوکار رسمی دارد. متأسفانه این سازوکار برای متخصصان طب سنتی، تعریف نشده و پیگیری‌ها تا الان نتیجه نداده است. این معضل باعث ایجاد محدودیت در استفاده از ظرفیت طب سنتی در بیمارستان‌ها شده و همکاران بنده، مداخله‌ای در درمان و تغذیه بیماران کرونایی بستری در بیمارستان‌ها ندارند.
یک سلامتکده طب ایرانی به نام حکمت در خیابان کلاهدوز ۲۰.۱ به عنوان مرکز سطح ۲ تشخیص و درمان کرونا فعالیت می‌کند. بیمارانی که می‌خواهند درکنار درمان رایج، از درمان‌های طب ایرانی بهره ببرند می‌توانند به این مرکز مراجعه کنند. به تازگی متخصصان طب ایرانی در یکی از مراکز خیریه درمانی مختص کرونا واقع در خیابان فداییان اسلام، حسینیه امام خمینی (ره) همه روزه از ساعت ۱۴ الی ۲۰ حضور پیدا می‌کنند.