ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ پرهیز از خام فروشی مواد معدنی و اهمیت جایگزینی معادن با نفت برای کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی، جملاتی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های گذشته بار‌ها در سخنان خود بر آن تاکید کرده اند. در این راستا در سال‌های اخیر توسعه اقتصادی خراسان رضوی در مسیر معدنی و فولادی پایه گذاری شده است و به گفته مسئولان و فعالان حوزه معادن، منحنی صنایع معدنی استان ما در سال‌های اخیر رو به رشد بوده است و خام فروشی در برخی مواد معدنی استان به صفر رسیده و در برخی مواد نیز کاهش فراوانی داشته است، با این حال هنوز ۵۰ درصد از معادن استان به دلیل موانعی که در این مسیر وجود دارد، غیرفعال است.
ایران طبق آخرین گفته‌های مسئولان جزو ۱۵کشور برتر معدنی دنیاست و خراسان رضوی نیز با ۸/۲ میلیارد تن ظرفیت در بخش معادن از این نعمت خدادادی بی بهره نیست. سنگ آهن خواف، بزرگ‌ترین معدن سنگ آهن ایران، ذخایر مس در شهرستان‌های بردسکن و سبزوار، خاک‌های صنعتی در شهرستان‌های گناباد و تربت حیدریه، کرومیت در شهرستان‌های نیشابور، سبزوار و فریمان و سنگ‌های تزئینی به صورت پراکنده در نقاط مختلف استان، مصالح ساختمانی و در راس آن ذخایر عظیم گچ در رباط سفید و سنگ‌های لاشه در اطراف مشهد و چناران، از ذخایر معدنی برجسته استان به شمار می‌روند.
حسین حسین زاده، عضو هیئت مدیره انجمن تخصصی معدن و صنایع معدنی خراسان رضوی است. او به شهرآرا می‌گوید: از چند سال قبل که مقام معظم رهبری درباره خام فروشی مواد معدنی صحبت کردند، هم بخش خصوصی و هم دستگاه‌های دولتی برای جلوگیری از این کار تلاش کردند و در این راستا اقداماتی ازجمله افزایش عوارض صادرات مواد معدنی خام و ممنوعیت صادرات سنگ آهن پیش از تامین نیاز کارخانه‌های داخلی انجام شد و به همین دلیل، منحنی صنایع معدنی رو به رشد رفت.
عضو هیئت مدیره انجمن تخصصی معدن و صنایع معدنی استان در پاسخ به این سوال که خام فروشی در سال‌های اخیر در استان ما به چه میزان رسیده است، می‌گوید: من نمی‌توانم آمار دقیقی در این زمینه اعلام کنم؛ چون سازمان صنعت، معدن و تجارت و گمرک باید این آمار را استخراج کنند، اما باتوجه به فعالیت در این حوزه باید تاکید کنم که ما نمی‌گوییم ۱۰۰درصد مواد معدنی استان در داخل مصرف می‌شود، اما میزان صادرات در مقابل مصرف داخل ناچیز است. اگر همین الان ۳۰درصد مواد معدنی مثل سنگ آهن صادر شود، به دلیل اینکه صنایع معدنی استان درحال پیشرفت است، دو سال دیگر این عدد به ۱۰درصد خواهد رسید.
به گفته حسین زاده، مس و کرومیت خام در داخل مصرف می‌شود و بیشتر سنگ آهن استخراج شده نیز مصرف داخلی دارد. شاید بتوان گفت درمجموع به طور میانگین مصرف داخلی مواد معدنی در خراسان رضوی بیش از ۷۰درصد است.
عضو هیئت مدیره انجمن تخصصی معدن و صنایع معدنی استان ادامه می‌دهد: پیش از این سنگ آهن استان صادر می‌شد، اما اکنون ظرفیت کارخانه‌های فولاد ما افزایش یافته است و به یک مصرف کننده بزرگ تبدیل شده ایم. این صنایع به حدی رشد کرده است که نگرانیم نکند در آینده با کمبود سنگ آهن مواجه شویم، بنابراین باید به سمت اکتشافات جدید و افزایش بهره وری حرکت کنیم؛ چون بخش مهم سنگ آهن در داخل مصرف می‌شود. حسین زاده با اشاره به راه اندازی صنایع تبدیلی مس در استان می‌افزاید: در این صنایع نیز سنگ مس را خالص سازی می‌کنند و یک درجه بالاتر می‌برند.
تعداد معادن کرومیت نیز در استان زیاد است، اما ذخایر آن کم است که بخشی به صورت بلوکه صادر و مقداری نیز در کارخانه‌های داخلی مصرف می‌شود. همچنین تعدادی معدن سنگ تزئینی در استان داریم که بیشتر آن‌ها برای مصرف در کارخانه‌های داخلی است و بعد از تغییر اگر قابلیت صادرات داشته باشند، تولیدکننده‌ها آن‌ها را صادر می‌کنند. مواد دیگری مانند سنگ لاشه، آهک، گچ و... مصرف زیادی دارند و در حد صادرات و خام فروشی نیستند و در داخل مصرف می‌شوند.
نبود نقشه راه یا همان راهبرد مشخص برای برنامه ریزی، سطحی بودن اکتشافات در حد شناسایی اولیه و نیاز به افزایش عمق اکتشاف برای مشخص شدن ظرفیت دقیق معادن، فرسودگی شدید ماشین آلات معدنی که باعث افزایش هزینه و کاهش بازدهی می‌شود و بروکراسی پیچیده اداری برای ثبت اکتشاف و بهره برداری که موجب سردرگمی معدن کاران در اداره‌ها به جای تولید شده است، ازجمله مشکلاتی است که حسین زاده آن‌ها را دلیل ترمز توسعه در بخش معدن می‌داند.
معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز در گفتگو با شهرآرا، درباره وضعیت صنایع معدنی استان می‌گوید: در خراسان رضوی ۹۶۵ معدن دارای پروانه بهره برداری وجود دارد که از این تعداد، ۵۰ درصد غیرفعال هستند و البته نرخ معادن راکد در کشور نیز همین رقم است. محمد توکلی می‌افزاید: با این حال از ابتدای امسال تاکنون، تلاش کرده ایم با کمک به واحد‌های معدنی امکان احیای آن‌ها را فراهم کنیم. در همین راستا از ابتدای امسال تا پایان مرداد، بیش از ۵۰ واحد معدنی در خراسان رضوی احیا شدند.
وی با بیان اینکه خراسان رضوی ۸/۲ میلیارد تن ظرفیت در بخش معادن دارد، می‌گوید: برای حمایت از بخش معدن تاکنون ۲۰ هزار میلیارد تومان در استان سرمایه گذاری انجام گرفته است. همین اقدام سبب شده است در سال‌های اخیر شاهد رشد و بهره برداری از صنایع تبدیلی در مناطق معدنی استان مانند سنگان خواف باشیم.
او همچنین با تاکید بر ضرورت نوسازی تجهیزات معدنی به منظور بهره برداری بهینه از ذخایر معدنی در خراسان رضوی، درباره مشکلات بخش معدن نیز اظهار می‌کند: تجهیزات روز دنیا می‌تواند به کاهش هزینه تمام شده تولید منجر شود و توسعه صنایع تبدیلی را توجیه پذیر کند. توکلی ادامه می‌دهد: درکنار این مسئله، هزینه سنگین حمل ونقل نیز اکنون به یکی از مشکلات واحد‌های معدنی تبدیل شده است.
گاهی دیده می‌شود هزینه انتقال مواد معدنی به کارخانه‌های فرآوری، از خود ارزش بار درحال انتقال بیشتر است. همین مسئله انگیزه بهره برداری و توسعه معادن را کاهش می‌دهد. البته ما سعی کرده ایم با توسعه انتقال ریلی مواد معدنی و گسترش واحد‌های تبدیلی در استان، این مشکل را تاحدودی برطرف کنیم.
او درباره اقدامات انجام گرفته برای توسعه صنایع تبدیلی در استان نیز می‌گوید: تلاش می‌کنیم بستر‌های لازم برای حضور پررنگ بخش خصوصی و شرکت‌های بزرگ را در صنایع معدنی خراسان رضوی فراهم کنیم. باتوجه به اینکه توسعه صنایع تبدیلی نیازمند حجم انبوه نقدینگی است، حضور شرکت‌های بزرگ و خصوصی در استان، می‌تواند این دغدغه را برطرف و به توسعه صنایع معدنی کمک زیادی کند.