حسین برادران فر|شهرآرانیوز؛ همه کشاورزان ساکن در جاده قدیم (بولوارتوس) اوستا صفرعلی آهنگر را می‌شناسند. او متولد سال ۱۳۲۵ و ساکن محله مشهد قلی است. به قول خودش آهنگری نسل اندر نسل در خانواده‌اش رواج داشته و به‌طور موروثی به او رسیده است. ۶۰ سال از سن ۷۵ ساله‌اش را با شغل آهنگری گذرانده است. مغازه‌اش هنوز هم به همان صورت سنتی و قدیمی باقی‌مانده است. سقف سیاه و دودگرفته و کوره قدیمی که با زغال سنگ کار می‌کند گواه این مدعاست. اوستا صفرعلی آرشیا از شغلش برایمان می‌گوید.
اوستا صفرعلی می‌گوید: این روز‌ها آهنگری رونق چندانی ندارد، اما در گذشته‌های نه چندان دور این شغل خیلی به کار مردم می‌آمد.
او در ادامه می‌گوید: برخلاف این روز‌ها و سال‌های خشک و بی‌باران که نفس کشاورزی را گرفته است در ۵۰ و ۶۰ سال قبل با وجود برف و باران فراوانی که در مشهد می‌بارید قنات‌ها و جویبار‌ها پرآب بود و کشاورزی رونق فراوانی داشت. شغل آهنگری هم که ارتباط مستقیمی با ساخت و تولید ابزارآلات کشاورزی داشت پررونق بود.
اوستا می‌گوید: آن سال‌ها شغل آهنگری به‌دلیل همین رونق، جایگاه خاصی داشت. آهنگر‌ها به‌دلیل پتک‌های محکمی که می‌زدند از قوای بدنی خوبی برخوردار بودند و قوی هیکل بودند برای همین این شغل در بین مردم خاص بود.
این آهنگر اضافه می‌کند: دهه ۵۰ بخشی از محله خواجه‌ربیع مشهد که خارج از شهر قرار داشت مرکز صنف آهنگران بود و بیشترین مغازه‌های آهنگری در آنجا قرار داشت. آهنگران به همراه خانواده‌هایشان در این محدوده ساکن بودند. ساخت ابزار کشاورزی مانند داس، بیل، خیش و خرخره و دوکارد و چاقو کار مهم آهنگر‌ها بود.
این اوستای آهنگر می‌گوید: «از وسایلی که آهنگر‌ها می‌سازند کاملا مشخص است که کار آن‌ها ارتباط زیادی با کشاورزان دارد. یعنی تا وقتی کار و بار کشاورزی رونق داشته باشد آهنگری هم رونق دارد و برعکس. حالا با کم شدن بارندگی‌ها، کشاورزی از سکه افتاده کار آهنگری هم به همین اندازه کساد شده است. تا ۲۰ سال پیش در هر آهنگری لااقل ۴ یا ۵ نفر نان می‌خوردند الان آهنگر‌ها به تنهایی در مغازه کار کنند نان خودشان را هم به زور در می‌آورند.
مدت‌هاست که دیگر خبری از ازدحام و مراجعه کشاورزان برای ساخت و خرید ابزارآلات کشاورزی نیست. مغازه‌های آهنگری هم مشتری ندارد و آرام آرام آهنگر‌ها مجبور به تغییر شغل می‌شوند.
اوستا صفرعلی که سعی دارد با لبخندی مصنوعی ناراحتی خودش را از کسادی کار پنهان کند می‌گوید: «تا چندسال قبل وضعیت به این بدی و کسادی نبود و برخی مشتری‌های قدیمی به مغازه می‌آمدند و ما هم مشغول بودیم. اما از زمانی که کشاورزان زمین‌های خود را قطعه‌بندی و به قیمت‌های میلیاردی فروختند کشاورزی هم کم کم از رونق افتاد. نسل امروز که فرزندان همان کشاورزان قدیمی هستند تاب و توان بیل زدن و دروکردن در زیر آفتاب سوزان تابستان را ندارند. حاضر هستند سرگذر بروند و کارگری کنند، اما کشاورزی نکنند.»
اما چیزی که در واقع تیر خلاص شغل آهنگری بود تولیدات کارخانه‌ای ابزارآلات صنعتی بود. اوستا صفرعلی می‌گوید: «آهنگر برای ساخت یک بیل باید ۲ روز کنار کوره بنشیند و پتک بر سندان بکوبد تا یک بیل ساخته شود. اما حالا شما یک ورق آهن را به دستگاه می‌دهی ظرف مدت چند دقیقه یک بیل صاف و صیقلی تحویلت می‌دهد. البته این را هم بگویم تفاوت این بیل کارخانه‌ای با بیلی که ۲ شبانه‌روز پتک می‌خورد تا ساخته شود مثل تفاوت فرش ماشینی با فرش دستبافت است. آهنگر‌ها بیلی می‌سازند که ۳۰ سال کار می‌کند و به قول معروف آخ هم نمی‌گوید. اما شما یک بیل کارخانه‌ای را اگر کمی محکم‌تر به زمین فرو ببرید، ترک برداشته و می‌شکند.»
با از رونق افتادن شغل آهنگری خیلی از همکاران من رنگی به در و دیوار مغازه‌هایشان می‌زنند و آن را اجاره می‌دهند. برای همین فکر می‌کنم بساط آهنگر‌ها در حال برچیدن است و شاید تا چند سال آینده هیچ مغازه آهنگری‌ای در شهر پیدا نکنید که فعال باشد.
وقتی برای گرفتن عکس از آهنگرمان رفتیم باخبر شدیم به کرونا مبتلاشده و در بستر بیماری است.
کوره آهنگری، محلی اجاق مانند، مثل شومینه است که در گذشته با زغال سنگ کار می‌کرد و با دمنده دستی حرارت آن کم و زیاد می‌شد. آهنگر‌ها آهن را ابتدا در داخل کوره آهنگری می‌گذاشتند و زمانی که سرخ و خمیری می‌شد بیرون آورده و با پتک‌کاری به شکل دلخواه درمی‌آوردند. کوره آهنگری اوستا صفرعلی یکی از نمونه‌های قدیمی و سنتی کوره‌های آهنگری است که با زغال سنگ و دمنده دستی کار می‌کرد. این روز‌ها دیگر کوره آهنگری سنتی وجود ندارد و با استفاده از هوا برش (گاز و هوا) آهن سرخ شده و بعد از آن به شکل دلخواه درمی‌آید. امروز آهنگران قطعات مختلف آهن را با دستگاه جوش به هم جوش می‌دهند. اما درگذشته دستگاه جوش نبود و ۲ قطعه آهن را ابتدا در کوره سرخ و بعد از آن روی هم گذاشته و آن‌قدر پتک می‌زدند تا جوش بخورد. اوستا صفرعلی جزو معدود آهنگرانی است که از این روش قدیمی استفاده می‌کرده است.
سندان و پتک آهنگری ۲ وسیله مهم در کار آهنگری است. سندان وسیله‌ای از جنس چدن است که با وجود برخی تغییرات در ظاهر و وزن تقریبا به همان شکل قدیمی خود باقی مانده است. با مهار و محکم کردن این قطعه زین‌مانند در زمین، قطعات آهن گداخته را روی آن قرار داده و با پتک می‌کوبند. پتک دیگر وسیله آهنگری قطعه آهنی مربع شکل است که با دسته‌ای آهنی و چوبی مهارشده است. پتک در انواع مختلف از یک‌کیلو تا ۸ و ۱۰ کیلوگرم وجود دارد. از انواع پتک متناسب با آهنی که روی سندان قرارگرفته استفاده می‌شود.
البته این روز‌ها در آهنگری‌های صنعتی و بزرگ دیگر خبری از سندان و پتک دستی نیست دستگاه‌های کوبنده برقی قطعات آهن چند کیلو تا صد کیلو را به شکل دلخواه درمی‌آورند. در کوره‌های آهنگری سنتی نحوه سندان و پتک زدن در سفتی و شکنندگی آهن تأثیر زیادی داشته است.