محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز - بهمن و بهرام ارک، سازندگان فیلم سینمایی «پوست» که کار خود در سینما را با تولید فیلم کوتاه آغاز کرده بودند، با اولین فیلم بلند سینمایی خود، در گیشه سرد سینمای این روزها، موفق ظاهر شده‌اند. «پوست» اثری متفاوت در سینمای ایران است که به لحاظ ژانری شاخصه‌های گونه وحشت را در خود دارد؛ با این حال، فیلم به دلایل مختلفی مورد توجه مردم قرار گرفته و در روز‌های اول اکرانش فروش بسیار خوبی را ثبت کرده است.
جمله مهمی که در تیزر‌های منتشر شده از فیلم «پوست» و حتی تیتراژ آن به چشم می‌آید، این است: «بر اساس افسانه‌های محلی». این جمله در «پوست» یک ترفند تبلیغاتی ساده نیست؛ بلکه برگ برنده اثر به شمار می‌رود و وجه تمایز آن از آثار مشابه واقع می‌شود. قصه این فیلم در خطه آذربایجان می‌گذرد و مناسبات محلی در آن به خوبی فرم سینمایی گرفته است. شاخصه‌های فرهنگی در این اثر به‌اندازه و باورپذیر ظاهر شده‌اند و این درست همان چیزی است که سینمای ایران سال‌هاست به دنبال آن می‌گردد. مدیران سینمایی در دهه‌های اخیر بار‌ها سعی کرده‌اند، با بخشنامه و حمایت مالی، فیلم‌سازان جوان را به تولید آثار فاخر درباره خرده‌فرهنگ‌های بومی ایران ترغیب کنند. این هدف اما، در «پوست» به خوبی محقق شده و ما با اثری کاملا بومی طرفیم.
امروز کمتر کسی اعتقاد دارد که باید ساختار هنر سینما را از نو اختراع کرد، اما عموم مدیران و دل‌سوزان سینما برآن هستند که خلق فرم سینمایی ملی و انداختن امضای فیلم‌ساز ایرانی پای اثر هنری رسالتی است که در دهه‌های اخیر به خوبی تحقق نیافته است. فیلم‌سازان جوان ایرانی اغلب فقط در محتوا و زبان دیالوگ‌ها ایرانی عمل می‌کنند و در اغلب آثار فیلم‌سازان جوان، فیلم ایرانی گام‌به‌گام از سینمای هالیوود یا اروپا پیروی می‌کند. به‌طوری‌که اگر زبان و پوشش بازیگران را حذف کنیم، ایرانی بودن فیلم از پیرنگ و پلان‌ها مشخص نخواهد شد.
با این توضیح، مدیران سینمای ایران باید امثال بهمن و بهرام ارک را مورد حمایت جدی قرار دهند. «پوست» فیلمی است که در موارد زیادی از شاخصه‌های ژانر وحشت پیروی می‌کند و برای قواعد سینمای بین‌المللی احترام قائل است؛ اما این فیلم آن‌قدر خوب ایرانی شده که مخاطب به سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند. برادران ارک با هوشمندی مفهوم روح در مجموعه‌های متأثر از «احضار» را به مفهوم سنتی جن در فرهنگ و جامعه ایرانی تبدیل کرده و شخصیت‌های خود را با نشانه‌های بومی خلق کرده‌اند.
هوشمندی و شجاعت مهم برادران ارک به استفاده مناسب از موضوعات دینی در پرداختن به گونه وحشت نمایان می‌شود. در نگاه سازندگان «پوست»، عشق به امام حسین (ع) آن‌قدر مقدس است که نباید به مثابه قطب خیر در برابر نیرو‌های شیطانی تنزل یابد. در عوض، ایده مهم و ستایش‌برانگیز فیلم حاکی از قدرت بیشتر عشق نسبت به سحر و جادو است که عشق به ائمه اطهار (ع) و عشق به مادر مراتب مختلف این قدرت بی‌پایان هستند. بدین ترتیب، برادران ارک توانسته‌اند فیلمی یکسره ایرانی و بومی در ژانر وحشت بسازند که در مورد هیچ ابهامی خودش را به نشنیدن نمی‌زند. اثری باشکوه که با تصاویر زیبایی از مرمت شیر تعزیه آغاز می‌شود و با قاب‌های جذاب مراسم عزاداری امام حسین (ع) پایان می‌یابد.
ورود به یک گونه متفاوت و بدیع سینمایی ایجاب می‌کند که ذهن سازندگان فیلم سرشار از ایده‌های ناب باشد و فیلم بتواند هر چند دقیقه یک برگ برنده تازه برای مخاطبش رو کند. «پوست» از منظر روایت و ایده‌های متفاوتش چنین وضعیتی دارد و تا پایان فیلم اجازه نمی‌دهد که بیننده به ترک سالن سینما فکر کند. پیرنگ اصلی فیلم بر مبنای دوگانه معشوق – مادر شکل می‌گیرد و روایت به مرور کامل و کامل‌تر می‌شود. شاخصه‌های مختلف فیلم‌نامه، از انتخاب اسم‌های مارال و آراز گرفته تا روایت قصه از سوی پیرمرد نوازنده و ماجرای فرعی برادر آراز، همگی آبرومند و باوقار به نظر می‌رسند.
ایده‌های کوچک و ماورایی اما، مهم‌ترین عناصر روایی «پوست» هستند که نشان می‌دهند سازندگان فیلم درک درستی از شاخصه‌های آیینی و تاریخی جهان پیرامون خود و جامعه ایرانی داشته‌اند. طلسم آیینه که همه چیز را برعکس می‌کند، پوست شیر، ماجرای گیر کردن شانه در ریش، گم شدن گوشواره، سنجاق فراق، بریده شدن بند ناف و موارد ریز و درشت دیگر که آگاهی دقیق نویسنده و کارگردان از نگاه مردم به مقوله جن را نشان می‌دهد، به خوبی در «پوست» کار می‌کنند و عناصر صرفا تزیینی به شمار نمی‌روند. تطبیق ماجرای فیلم با قصه‌ای که در قهوه‌خانه از سوی پیرمرد نقل می‌شود هم به تازه جلوه کردن روایت کمک کرده است. به این‌ها زبان ترکی فیلم را هم اضافه کنید که نویسنده دیالوگ‌هایش را به اندازه و به‌موقع نوشته تا فرصت لذت بردن از پلان‌ها در اختیار مخاطب قرار گیرد.
در فیلمی مثل «پوست» که همه تخم‌مرغ‌هایش را در سبد قصه نمی‌گذارد، کارگردانی نقش بسیار پررنگی دارد. بهمن و بهرام ارک بخش عمده‌ای از توجه خود در هنگام تولید این فیلم را صرف قاب‌بندی کرده‌اند و نما‌هایی گرفته‌اند که چشم‌نواز و متفاوت به نظر می‌رسد. بحث درباره کیفیت فنی و سینمایی قاب‌ها در فیلم «پوست» بسیار مفصل و پرمناقشه خواهد بود، اما تردیدی وجود ندارد که سازندگان این فیلم، در به تصویر کشیدن یک اثر سینمایی ایرانی در گونه وحشت، طرح منحصربه‌فرد و تازه‌ای درانداخته‌اند. حرکات دوربین در این فیلم شباهتی با الگو‌های مندرس سینمای سنتی ژانر وحشت در هالیوود ندارد بلکه اندازه نما‌ها و حتی چینش میزانسن کاملا در فضای فرهنگی جامعه ایرانی طراحی شده است.
بهمن و بهرام ارک با رونمایی از «پوست» فیلم‌سازانی آینده‌دار و خوش‌فکر نشان داده‌اند که به قدر کافی شجاع هم هستند. با این حال، استفاده ایشان از چند شاخصه ترسناک در فیلم چیزی نیست که انتظارش را داشته باشیم. شمایل کلی جن که چیزی شبیه به یک عروسک زشت ساخته شده، یکی از نقاط ضعف بصری این فیلم است. دوربین بیشتر از حد لزوم به این عروسک نزدیک می‌شود و دست قطب اهریمنی فیلم در ایجاد ترس و تعلیق را میبندد. عناصر تکراری دیگری همچون سوختن لامپ، باز و بسته شدن در، جن‌زدگی‌های متعدد و ... هم می‌توانستند با خودداری بیشتری در اثر ظهور کنند تا لحن جادویی فیلم حفظ شود.
جدای از تمام این نقاط قوت و ضعف، موسیقی «پوست» یکی از درخشان‌ترین صدا‌های سینمای ایران در سال‌های اخیر است. بامداد افشار، آهنگ‌ساز جوانی که توانست برای این فیلم سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را هم به خود اختصاص دهد، شکل تازه‌ای از موسیقی را به سینمای ایران آورده و با «پوست» نشان می‌دهد که به انواع موسیقی ایرانی تسلط دارد. موسیقی آذری این فیلم به زیبایی روی اثر نشسته و رنگ ویژه‌ای به روایت فیلم می‌بخشد.
ببینید