علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز - فیلم‌های علمی و تخیلی زیادی را می‌توان نام برد که در آن‌ها فناوری و علم پزشکی به قدری پیشرفت کرده است که می‌توان مشکلات جسمی و معلولیت‌های انسان را به کمک روبات‌ها و اعضای مصنوعی بدن، به طور کامل برطرف کرد. این رؤیا حتی به بازی‌های ویدئویی هم راه پیدا کرده است و شاید دست روباتیک شخصیت سالیداسنیک در نسخه «فانتوم‌پین» بازی «متال گیر سالید» را بتوان معروف‌ترین نمونه از آن نامید. درست است که در دنیای واقعی هنوز تا رسیدن به چنین سطحی از فناوری‌های پزشکی راه زیادی داریم، اما همین امروز هم فناوری‌های مختلف به سمت محقق کردن ایده بهبود سلامت بیماران یا افراد دارای معلولیت در حرکت است و هرروز خبر تازه‌ای از نوآوری‌های محققان در این حوزه‌ها می‌شنویم. در همین زمینه یک شرکت دانش‌بنیان مشهدی از مدتی پیش به دنبال این بوده است که با استفاده از فناوری روباتیک، بتواند بخشی از مشکلات بیماران دارای آسیب‌های نخاعی و ناتوانی حرکتی را برطرف کند و سرعت بیشتری به روند درمان آن‌ها ببخشد.
با اینکه اعضای این گروه دانش‌بنیان مشهدی از سال ۸۵ فعالیت‌هایی در زمینه ساخت تجهیزات پزشکی داشته‌اند، محمد لطفی، مدیر شرکت دانش‌بنیان «پیام آوران هنر و فناوری شرق»، شروع جدی فعالیت در زمینه کمک به توان‌یابان و ساخت دست تعلیق‌کننده وزن دینامیکی را سال ۹۷ می‌داند: هسته اولیه شرکت ما از سال ۹۷ شکل گرفت و کار‌های اولیه آن در سال ۹۸ ادامه پیدا کرد. ایده محوری ما تجهیزات توان‌بخشی و به طور کلی ساخت محصولاتی با هدف کمک به بیماران توان‌یاب بود. اعضای تیم ما در این حوزه پیش‌زمینه‌هایی فناورانه داشتند و در گذشته هم دستگاه‌هایی در این زمینه ساخته بودند. ایده ساخت دستگاهی که امروز تولید کرده‌ایم به بازدید دکتر لطفی، رئیس هیئت مدیره شرکتمان از نمایشگاه مدیکال آلمان، برمی‌گردد. در آن نمایشگاه، دستگاهی مشابه ارائه شده بود و پس از مشاهده آن، با توجه به تجربه‌هایی که در ساخت دستگاه‌های قبلی داشتیم، امکان ساخت آن را در داخل کشور بررسی کردیم و در نهایت، به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم آن را در داخل کشور تولید کنیم. پس از آن، تحلیل بازار برای محصول انجام دادیم. با مشاهده نیاز موجود برای آن، اقدام به تولیدش کردیم. در ابتدا کار را با تیمی سه‌نفره آغاز کردیم و تا امروز اعضای ما به ۱۸ نفر افزایش پیدا کرده‌اند. خیلی از اعضای گروه ما از دانشجویان دکتر لطفی در دانشگاه فردوسی هستند و به طور کلی، هسته اولیه شرکت از فضای دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی شکل گرفت.
فلج مغزی یا CP به مجموعه‌ای از اختلالات گفته می‌شود که مغز و دستگاه عصبی را درگیر می‌کند و باعث اختلال در مهارت‌های حرکتی، یادگیری، شنیداری و دیداری می‌شود. این بیماری شایع‌ترین ناتوانی جسمی و حرکتی در دوران کودکی است که احتمال وقوع آن در نوزادانی که با وزن کمتر از طبیعی به دنیا می‌آیند بیشتر است. لطفی تعداد این بیماران در کشور را درخور توجه می‌داند و از نیاز آن‌ها به انجام تمرین‌های مختلف برای بهبود قابلیت‌ها و توانایی‌های حرکتی‌شان می‌گوید: بیمارانی با مشکل نورولوژیک، بیماران سکته مغزی و افراد دارای ضایعه‌های نخاعی افرادی هستند که این دستگاه می‌تواند به آن‌ها کمک کند. تنها بیماران دارای مشکلات نورولوژیک در کشورمان حدود ۶۰۰ هزار نفر هستند. در مجموع، این دستگاه می‌تواند به بیش از ۲ میلیون نفر در کشور خدمات دهد و به آن‌ها در روند بهبودشان کمک کند. البته خیلی از قشر توان‌یابان از نظر مالی ضعیف هستند. به همین دلیل، تلاش می‌کنیم از نظر مالی سهم خود را برای رسیدن ارزان‌تر خدمات این دستگاه برای آن‌ها فراهم آوریم. از نیکوکاران هم می‌خواهیم اگر می‌توانند، بخش دیگری از هزینه‌های درمان بیماران نیازمند را تأمین کنند تا این افراد بتوانند دوباره توان حرکتی و سلامت خود را به دست آورند.
در بسیاری از توان‌یاب‌ها اگر تمرین‌های فیزیوتراپی و کاردرمانی به صورت مرتب انجام شود، این افراد می‌توانند تا حد زیادی توانایی حرکتی خود را دوباره به دست بیاورند. اما به گفته لطفی، چالش‌هایی برای این کار وجود دارد: اول اینکه انجام خیلی از تمرین‌ها به‌تن‌هایی دشوار است و اطرافیان باید برای انجام آن کمک کنند. این کار فشار زیادی را چه به خانواده چه به کادر درمان وارد می‌کند. در سیستم سنتی باید زیر بغل فرد توان‌یاب را گرفت تا بتواند تمرین‌هایی مثل راه رفتن و بالا رفتن از موانعی مانند پله را انجام دهد. همین تمرین‌ها در طول زمان باعث ایجاد مشکل‌هایی مانند کمردرد و دیسک کمر برای اطرافیان توان‌یاب می‌شود. این در حالی است که با کمک دستگاه «تعلیق‌کننده وزن دینامیکی» می‌توان همه این موارد را برطرف کرد. این دستگاه هر میزان از وزن بیمار را که به تشخیص درمانگر لازم باشد، هنگام انجام تمرین‌ها کم می‌کند. در واقع، توان‌یاب با پوشیدن لباسی مخصوص متصل به دستگاه، می‌تواند تمرین‌های مختلفی را که لازم دارد به‌تن‌هایی انجام دهد. از مزایای دستگاه ما در مقایسه با نمونه‌های مشابه تولیدشده در دنیا، دینامیکی بودن آن است. به این معنی که می‌توان به کم این دستگاه تمرین‌های مختلف را در هر ارتفاعی انجام داد. مثلا شما به دستگاه برنامه می‌دهید که ۳۰ کیلوگرم از وزن بیمار را در طول تمرین‌ها کاهش دهد. دستگاه به صورت خودکار این کم کردن وزن را چه در سطح زمین و چه در هنگام انجام تمرین‌هایی مانند بالا رفتن از پله‌ها که با تغییر ارتفاع همراه است، انجام می‌دهد. این ویژگی باعث می‌شود توان‌یاب بتواند تمرین‌های مختلفی را به کمک این دستگاه انجام دهد. در آزمایش بالینی که سال گذشته در یک کلینیک روی ۲۰ کودک توان‌یاب دارای مشکل فلج مغزی انجام دادیم، بعد از حدود ۲۰ جلسه تمرین این کودکان با دستگاه، پیشرفت ملموسی در توانایی‌های حرکتی آن‌ها ایجاد شد. برای نمونه، یکی از این کودکان که تا قبل از تمرین‌ها تنها به کمک واکر و همراه با کمک می‌توانست به صورت خیلی محدود راه برود، بعد از ۲۰ جلسه تمرین، برای اولین بار در زندگی خود توانست بدون هیچ کمکی راه برود. این اتفاق دقیقا شب عید ۱۴۰۰ اتفاق افتاد و باخبر شدن من از این موضوع بهترین عیدی‌ای بود که در سال‌های گذشته گرفته بودم.
ساخت دستگاه‌های مرتبط با حوزه توان‌بخشی چه در کشور ما چه در سراسر دنیا هنوز جای کار زیادی دارد و در اصطلاح دنیای کارآفرینی، اقیانوسی آبی است. به گفته مدیر این شرکت دانش‌بنیان مشهدی، آن‌ها می‌خواهند علاوه بر پاسخ به نیاز کشور به چنین محصولاتی، به سمت حضور در بازار‌های جهانی هم حرکت کنند: با توجه به نوآوری‌هایی که دستگاه ما در مقایسه با نمونه‌های جهانی دارد، در حال انجام کار‌های گرفتن گواهی ثبت اختراع بین‌المللی هستیم که بتوانیم فروش بین‌المللی و صادرات داشته باشیم. تا امروز تنها ۳ شرکت آمریکایی در حال ساخت چنین دستگاه‌هایی هستند و قیمت محصول آن‌ها در مقایسه با ما بسیار گران‌تر است. قیمت فعلی دستگاه‌های آن‌ها ۲۵۰ هزار دلار است که با قیمت امروز دلار، برای کشور ما چیزی نزدیک به ۷ میلیارد تومان خواهد بود. این در حالی است که قیمت فروش دستگاه کلینیکی ما حدود ۳۰۰ میلیون تومان است. هم‌چنین ۳ شرکت آمریکایی یادشده هنوز نتوانسته‌اند نیاز دیگر کشور‌ها به این محصول را تأمین کنند و تا امروز تنها ۳ دستگاه از محصولاتشان را به اروپا صادر کرده‌اند. به همین دلیل، ما قصد داریم در کنار تأمین نیاز کشور خودمان به این دستگاه، اروپا را نیز بازار هدف صادراتی خود قرار دهیم. در واقع، شرکت دانش‌بنیان ما هنوز بازاری آبی و دست نخورده در آسیا و اروپا در پیش دارد. بنابراین، برنامه‌ریزی‌هایی برای صادرات و تأمین نیاز کشور‌های آسیایی و اروپایی در آینده داریم.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های ما برای توسعه، کمبود نیروی انسانی متخصص و به‌اصطلاح دست‌به‌آچار است. متأسفانه بیشتر دانش‌آموخته‌های رشته‌های مهندسی ما علاقه زیادی به انجام کار‌های فنی ندارند و می‌خواهند تنها در مشاغل پشت‌میزنشینی فعال شوند. به طور کلی، خروجی دانشگاه‌های ما چندان مناسب نیاز‌های صنعت نیست و دانش‌آموختگان معمولا باید چند سال به صورت تجربی فعالیت کنند تا بتوانند به کار صنعت بیایند. ما برای توسعه بیشتر کارمان هر تعداد نیروی انسانی متخصص که بتوانیم جذب می‌کنیم.
با اینکه تأمین سرمایه یکی از چالش‌های مهم شرکت‌های دانش‌بنیان به شمار می‌رود، لطفی این موضوع را در بین مشکلات اصلی کسب‌وکارشان به شمار نمی‌آورد: سرمایه ما به صورت تدریجی و با کمک سرمایه‌گذاران خطرپذیر به شرکت وارد شده است و تا امروز حتی یک ریال وام یا کمک دولتی دریافت نکرده‌ایم. تا الان مجموع این سرمایه‌ها به حدود ۲ میلیارد تومان رسیده است و هنوز در مسیر رشد هستیم و در حال صحبت با سرمایه گذاران خطرپذیریم. در کنار این موضوع، بوروکراسی‌های اداری برای گرفتن مجوز‌های مختلف هم برای ما مثل همه استارت‌آپ‌ها وجود داشته است و کاغذبازی‌های طولانی و فرایند‌های پیچیده گرفتن مجوز‌ها روند فعالیت شرکت‌های دانش بنیان را کمی کند می‌کند.
در حوزه حمایت‌های دولتی به طور معمول مسئولان شعار‌های زیادی می‌دهند، اما به گفته مدیر این شرکت دانش‌بنیان مشهدی، گرفتن حمایت‌های وعده‌داده‌شده معمولا مسیر دشواری را پیش پای کارآفرین‌ها قرار می‌دهد: متأسفانه برای گرفتن یک حمایت مالی ساده، باید زمان و انرژی فراوانی بگذارید. در خیلی از موارد مسیر مشخصی هم برای گرفتن این حمایت‌ها وجود ندارد و با چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌شوید. تا امروز بهترین مجموعه‌ای که از نظر حمایتی با ما تعامل داشته است پارک علم و فناوری است. البته که تعامل با همین مجموعه هم سختی‌های خاص خود را دارد.
یکی از مهم‌ترین پیش‌نیاز‌ها برای ایجاد هر کسب‌وکاری، رسیدن به پاسخ این پرسش است که خدمات یا محصول شما قرار است چه مسئله یا نیازی را از مردم را برطرف کند. از نظر مدیر این شرکت دانش‌بنیان مشهدی، مسئله‌محور نبودن یکی از مهم‌ترین دلایل شکست کسب‌وکار‌های نوپاست: در خیلی از کسب‌وکار‌های ناموفق، به طور معمول ایده‌ای به ذهن فرد می‌رسد، اما قبل از اجرایی کردنش، درباره اینکه آیا این ایده مورد نیاز مردم است یا نه تحقیق نمی‌کنند. یکی از کارآفرین‌های بزرگ دنیا گفته است بعد از ۳۰ سال کارآفرینی، به این نتیجه رسیده است که ایده به‌تن‌هایی هیچ ارزشی ندارد، بلکه مسئله‌ای که ایده ما قصد حل کردن آن را دارد مهم‌ترین بخش کار است. پس توصیه‌ام به همه افرادی که قصد ورود به دنیای کارآفرینی دارند، توجه به مسئله‌های موجود در جامعه و تلاش برای ایجاد کارشان بر مبنای حل همین مسئله‌هاست. در کنار این نکته، گاهی ممکن است یک ایده در ابتدا مناسب به نظر برسد، اما در مسیر متوجه شوید که کسب‌وکاری که بر مبنای آن شکل داده‌اید بازدهی مناسبی ندارد. در این نقطه کارآفرین موفق باید بتواند به‌موقع تغییر مسیر دهد یا به طور کلی در زمینه دیگری مشغول فعالیت شود. در دنیای تازه کارآفرینی، گفته می‌شود اگر قرار است شکست بخورید، سعی کنید با کمترین هزینه شکست بخورید. یعنی جایی که متوجه شدید کسب‌وکارتان در حال افول است، باید توان این را داشته باشید که به‌سرعت شکست را بپذیرید و سراغ ایده تازه‌ای برای موفقیت بروید.
در ادامه بخوانید
از فرفره تا واقعیت افزوده / گفتگو با بنیان گذار استارت آپ آراموز