محمد کاملان | شهرآرانیوز؛ تقریبا از ۲۰۰ سال پیش که ولادیمیر خانیکوف، مردم شناس روس، کلنل سی ام مک گرگور، وابسته نظامی کنسولگری انگلیس در مشهد، از ایوان طرق بازدید کرده اند تا امروز «ویرانی» وجه مشترک این بنای ششصدساله بوده است و در این سال‌ها نه تنها قدمی برای مرمت این ایوان برداشته نشد بلکه ناهماهنگی میان آستان قدس رضوی به عنوان مالک و اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی باعث شد هیچ اتفاق مثبتی برای بنای تاریخی عهد تیموری نیفتد و سال به سال بر ویرانی آن افزوده شود.
تصویب سند توسعه محله طرق که در آن سامان دهی اراضی اطراف ایوان طرق به عنوان یکی از برنامه‌های توسعه‌ای این محله پیش بینی شده بود، بالاخره توانست این دو سازمان را برای رایزنی درباره مرمت ایوان ششصدساله طرق بر سر یک میز بنشاند که ثمره آن خروج این بنا از بلاتکلیفی و دور شدن سایه ویرانی از سر آن است. آن طور که مسئولان میراث فرهنگی استان خبر داده اند حریم ایوان طرق تصویب و ابلاغ شده است و حالا آستان قدس رضوی یا باید خودش برای مرمت وارد گود شود، یا با طرح میراث فرهنگی مشهد و شهرداری برای بازپیرایی و مرمت این بنا موافقت کند.
«اداره عتیقات» دولت وقت ایران در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی ایوان طرق را به عنوان اثری واجد ارزش معرفی کرد و این بنا را فقط در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساند و هیچ کاری برای مرمت ویرانی‌های این بنا انجام نداد. سال ۱۳۶۴ درست زمانی که خرابی‌های این بنا رو به افزایش گذاشت و در معرض تخریب قرار گرفت، میراث فرهنگی با اعتباری ۲۵ میلیون تومانی آن را مرمت کرد و سال ۱۳۹۰ هم با ظهور خرابی‌های جدید، میراث فرهنگی دوباره دست به کار شد و با مرمت‌هایی از تخریب کامل بنا جلوگیری کرد. حسین عباس زاده، معاون وقت اداره کل میراث فرهنگی استان، همان زمان در گفت وگویی اعلام کرد که قرار گرفتن ایوان طرق در اراضی موقوفه آستان قدس رضوی و هماهنگی با این سازمان برای اجرای اقدامات و بازسازی بنیادی کار را دشوار می‌کند.
این اختلاف تا زمان تصویب سند توسعه محله طرق که در آن به صراحت به بازسازی و احیای ایوان طرق و سامان دهی فضای اطراف آن اشاره شده بود ادامه داشت. بعد از ابلاغ رسمی این سند و صحبت‌های فرماندار سابق مشهد مبنی بر اینکه همه سازمان‌ها و دستگاه‌های استان ملزم به رعایت اجرای بند بند این سند هستند، بالاخره میراث فرهنگی، آستان قدس رضوی و شهرداری در جلسه‌ای مشترک برای رتق و فتق امور ایوان طرق تصمیم گیری کردند، جلسه‌ای که مرتضی حقیقی، معاون بهره وری املاک و اراضی آستان قدس رضوی ۴ خردادماه درباره آن اعلام کرد که برای موضوع ایوان طرق کارگروه مشترکی تشکیل شده که یک جلسه از این کارگروه هم برگزار شده است و در عین حال اعلام کرده ایم که هر گونه تعهدی را که قبلا آستان قدس رضوی در این زمینه داشته است انجام می‌دهد.
ابوالفضل مکرمی فر، مدیرکل پیشین میراث فرهنگی خراسان رضوی، هم از توافق با آستان قدس رضوی برسر مرمت ایوان طرق و آغاز زودهنگام مرمت این بنای ارزشمند خبر داد.
۲۷ خردادماه امسال، مرجان اکبری، معاون سابق اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، در گفتگو با شهرآرا گفت که برای مرمت بنای ایوان طرق با آستان قدس رضوی رایزنی‌های زیادی انجام شده است و از نظر میراث فرهنگی برنامه‌ای قابلیت اجرا دارد که به حفاظت از اثر کمک کند و اگر نظرات مشاور آستان قدس به میراث نزدیک باشد، قطعا مورد حمایت میراث خواهد بود.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی نیز در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه جلسه‌ای میان میراث و آستان قدس رضوی برای تعیین تکلیف ایوان طرق برگزار شده است، گفت: آستان قدس مشکل ضابطه حریم این بنای تاریخی را داشت که این ضابطه تهیه و به آن‌ها ابلاغ شد. تعیین وضعیت حریم کمک می‌کند تا فضای سبز و ساخت و ساز‌های اطراف آن تعیین تکلیف شود.
احسان زهره وندی ادامه داد: بنای ایوان طرق ثبت میراث فرهنگی است و باید وارد آن شویم. حتی اگر سازمانی غیر از میراث قصد مرمت ایوان طرق را داشته باشد، ما باید طرح را تأیید کنیم و برای نظارت در آنجا حضور داشته باشیم. امیدواریم که بتوانیم براساس تفاهمات هرچه زودتر مرمت این بنا را آغاز کنیم.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهر مشهد نیز با اشاره به جزئیات حریم ابلاغ شده برای ایوان طرق بیان کرد: یکی از مهم‌ترین اقدامات و اولویت‌های میراث فرهنگی در بنا‌های تاریخی، تعیین حریم است. این تعیین حریم هم از بنا حفاظت می‌کند و هم باعث می‌شود شفافیت قانونی ایجاد شود که در مسئله ساخت و ساز‌ها سلیقه‌ای کار نشود.
تعیین حریم ایوان طرق هم به همین منظور صورت گرفته است و براساس این سند، بخشی از ساخت و ساز‌های غیرقانونی در نزدیکی این بنای تاریخی باید برچیده شود، هرگونه ساخت وساز در محوطه ایوان طرق که قبرستان تاریخی است ممنوع شده و در حریم درجه یک بنا هم ساخت وساز تا ۷.۵ متر مجاز است و این بنا فقط یک حریم بیشتر ندارد. این حریم به همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها چند ماه است که ابلاغ شده و لازم الاجراست.
حمیدرضا محمودی با تأکید بر اینکه در جلسات هماهنگی مرمت این بنا شهرداری مشهد و آستان قدس رضوی، هردو، برای مرمت بنا اعلام آمادگی کرده اند، افزود: در جلسه‌ای که داشتیم، شهرداری اعلام آمادگی کرد که در آن منطقه هزینه و حتی بنا را مرمت کند؛ البته به این شرط که زمین‌های آن محدوده را در اختیارش قرار دهند تا بخشی از آن به فضای سبز تبدیل شود و سایر قسمت‌ها هم در اختیار مردم قرار بگیرد. وی ادامه داد: آستان قدس رضوی هم با توجه به پروژه زائرشهری که در آنجا دارد، پیش از این اعلام کرده بود که حاضر است مرمت ایوان طرق را انجام دهد و ما در میراث مشهد هم به همین دلیل پیگیر تهیه حریم این بنای تاریخی و ابلاغ آن شدیم.
وی با بیان اینکه منتظر اعلام نظر آستان قدس رضوی برای آغاز پروژه هستیم افزود: منتظر هستیم تا ببینیم که آستان قدس رضوی با پیشنهاد شهرداری موافقت خواهد کرد یا اینکه خودش وارد عمل می‌شود و فعلا جلسه‌های هماهنگی برای این موضوع در حال برگزاری است. البته فرقی نمی‌کند که شهرداری، میراث فرهنگی یا آستان قدس رضوی پروژه مرمت ایوان طرق را انجام دهند. هدف این است که فضای این بنای تاریخی تغییر کند و در اختیار مردم قرار بگیرد. درعین حال چه آستان قدس رضوی و چه شهرداری مشهد وارد عمل شوند، وظیفه نظارت با میراث فرهنگی است و حتی در توان خودمان هم به این پروژه کمک می‌کنیم.