مرتضی اسماعیلی | شهرآرانیوز؛ بیش از ۱۳سال است که هم‌زمان با فرارسیدن نوروز و بهار طبیعت، شهرداری مشهد با برگزاری جشنواره هنرهای شهری، این شهر را برای زائران و مجاوران امام مهربانی‌ها زیباسازی می‌کند تا روز‌های خاطره‌انگیزی برایشان رقم بخورد. یکی از رویکرد‌های این جشنواره، توجه به نسبت هویت شهر و زیباسازی و آذین‌بندی آن است. برای بررسی این موضوع به سراغ سیدمحمدرضا میری، یکی از داوران بخش آذین‌بندی رفتیم و درباره تأثیرات آثار هنری شهری بر هویت بصری شهر به گفتگو پرداختیم.
در وضعیتی به سر می‌بریم که زندگی روزمره همه ما با چالش‌های زیادی روبه‌رو شده است؛ چالش‌هایی که گاهی متخصصان و مدیران به‌دلیل سوءمدیریت‌ها در سال‌های دور و نزدیک، توان حل آن را ندارند. می‌خواهم بگویم این چالش‌ها سبب گره‌های کوری در عرصه زندگی اجتماعی شده است که دست‌اندرکاران با مسیر پرپیچ‌وخمی برای رفع آن روبه‌رو شده‌اند. در این فضا هنرمند به میدان می‌آید و با خلق آثارش به آن‌ها اشاره می‌کند و ذهن‌ها را به آن‌ها متوجه می‌سازد و بدین‌ترتیب به سهم خود در حل مسائل اثرگذار است.
همین‌طور است. آثار هنری و تزیینات شهری حال‌وهوای بانشاطی برای شهر و مردمش به ارمغان می‌آورد، اما به این معنا نیست که این آثار فقط جنبه موقتی و مُسکن دارد. اگر با نگاهی ژرف و عمیق‌تر به قضیه نگاه کنیم، درمی‌یابیم که آن حس نشاط و تازگی و زیباسازی به مردم کمک می‌کند تا با امید و انگیزه بیشتری به سمت اهداف والای اجتماعی‌شان حرکت کنند، موانع و سختی‌ها را کوتاه‌تر و کوچک‌تر ببینند و نوعی اعتمادبه‌نفس همگانی در خودشان حس کنند.
من معتقدم وظیفه اصلی تزیینات شهری، زیباسازی و آرایه‌نمایی در شهر است، اما این حرکت در لایه‌های زیرینش می‌تواند و باید پیام‌هایی مثل امید، نشاط، انگیزه و... را به مردم منتقل کند. من فکر می‌کنم این چیزی است که همه ما برگزارکننده‌ها، عوامل، داوران و هنرمندان دنبالش هستیم و امیدوارم بتوانیم به این نقطه ایدئال نزدیک بشویم.
مشهد به‌مثابه پایتخت معنوی ایران، آمیزه‌ای از هویت ملی و دینی ایرانیان است. اتفاق مبارکی که امسال افتاده، این است که زیباسازی برای عید نوروز و عید نیمه شعبان مقارن شده و باعث شده است امسال جشنواره جالب‌تر و دوست‌داشتنی‌تر بشود. این تقارن باید باتوجه به همان هویت ایرانی‌اسلامی مدنظر قرار بگیرد. این هویت باید در آثار هنری با همان ذوق و سلیقه متنوع هر هنرمند بازدمیده شود.
منظور این نیست که مثلا ما همه معماری و سبک هنری حرم را در شهر تکرار کنیم، اما وقتی از مفاهیم هنری به‌کاررفته در حرم، رنگ‌ها، فرم‌ها و پرداخت‌ها آگاهی و تحلیل داشته باشیم، این تحلیل در بهره‌مندکردن تزیینات شهری از آن هویت اسلامی‌ایرانی بسیار به کار خواهد آمد. در پیرامون شهر مشهد مفاهیم و نماد‌های هنری منحصربه‌فرد و بسیار دوست‌داشتنی و صمیمی از معماری‌ها، نقش‌های هنری، در‌های چوبی، آهن‌کاری‌ها، تصاویر روی درب منازل، کاشی سردرها، خطوط کوپالی صمیمی و... به کار رفته است که همگی نماینده آن هویت مطرح شهر هستند.
می‌خواهم بگویم هویت شهر به این‌هاست؛ به کاسب‌های قدیمی که با خطوط و اشکال و ادبیات صمیمانه در قالب اطلاعیه و آگهی نصب‌شده پشت در مغازه با مشتری ارتباط می‌گیرند؛ به مردمی که طی ۸ سال دفاع‌مقدس و نیز سال‌های بعد در دفاع از حرم، جوان تقدیم اسلام کردند و یادمان‌های آن‌ها را از طاقچه خانه و سردر منازلشان تا سر مزار با سلیقه‌های متنوع و زیبا آذین‌بندی کردند. البته بگذریم که متأسفانه بخش مهمی از این هویت در گلزار شهدا تخریب شده است. هویت شهر به این‌هاست؛ بنابراین یک اثر هنری مشهدی اثری است که با مردمش و با پیشینه این‌ها ارتباط داشته باشد و از آن‌ها منقطع نباشد. هنرمندی موفق است که با مردمش زندگی کند، با آن‌ها بجوشد و رفت‌وآمد کند و این‌ها را با اعماق وجودش
درک کند.
من به‌عنوان عضو کوچکی از شورای محترم داوران در خدمت دوستان هستم و آنچه عرض می‌کنم، نظرات شخصی‌ام است. من فکر می‌کنم اثری امتیاز برتر می‌آورد که چند ویژگی داشته باشد؛ اول اینکه به مسئله و دغدغه برگزارکننده توجه کرده باشد. در این جشنواره برگزارکننده که شهرداری مشهد است، مسئله‌اش این بوده است که در شهر برخی نازیبایی‌ها و عناصر نامطلوب بصری وجود دارد که باید برطرف شود. پس اولین مسئله این است که هنرمند بتواند این‌ها را بیابد و این معضل را حل کند. یعنی نازیبایی را به زیبایی تبدیل کند. در اینجا تبدیل تهدید به فرصت بزرگ‌ترین امتیاز را دارد.
یعنی به‌جای اینکه آرایه‌ها و نماد‌هایی جدید به شهر سنجاق کنیم، ببینیم از عناصر نازیبا و ناهنجار شهر چطور می‌توانیم استفاده کنیم و آن را به یک عنصر زیبا تبدیل کنیم. مثلا چطور می‌توان با عناصری مثل پایه‌های پل‌ها، فنس‌ها، لوله‌ها و تأسیسات، ساختمان نیمه‌مخروبه و... یک اثر هنری زیبا خلق کرد. موضوع بعدی بحث خلاقیت است و نکته بعدی که مهم‌ترین مزیت را دارد، مسئله هویت است که پیش‌تر درباره آن صحبت شد. سادگی، تکثیرپذیری، رعایت اصول زیباشناسی و... نکات دیگری است که در داوری مدنظر قرار می‌گیرد و امتیاز‌های خود را دارد.