معصومه متین نژاد| «دوسکه ۵۰۰ تومانی را دوطرف تخم مرغ با انگشت نگه داشته است و با تکه زغالی، شبه دایره‌هایی روی پوسته سفید تخم مرغ می‌کشد و اسم همه افرادی که طرف در چند روز گذشته دیده و ندیده را ردیف می‌کند. بعد سیاهه کردن، نوبت به بازخوانی تمامی اسامی می‌رسد تا بالاخره قرعه به اسم یکی از بستگان نزدیک می‌افتد و تخم مرغ می‌شکند و درون ظرف آبی می‌ریزد که زیر دستش دارد. در آخر هم با انگشت تخم مرغی اش پیشانی طرف را نشانه دار می‌کند.»؛ این یک روش درمانی تقریبا شناخته شده در بین ما ایرانی هاست که برای درمان درد‌های ناشی از چشم زخم مانند سردرد استفاده می‌شده و هنوز هم می‌شود.
این روزها، کاربرد چنین روش‌های درمانی دیگر مانند گذشته اقبال چندانی در بین مردم ندارد، با این حال، عده‌ای که تعدادشان کم هم نیست همچنان به استفاده از آن‌ها راغب اند. کاربرد برخی از این روش‌های درمانی مانند همین تخم مرغ شکستن یا
نظر گرفتن خطر چندانی ندارد و در بیشتر وقت‌ها فقط هدررفت وقت و سرمایه است، ولی برخی از این شیوه‌های درمانی مانند چهل تیغ کردن کودک یا خوراندن ماهی زنده به فردی که زردی دارد و زنبور درمانی می‌تواند مشکلات سلامتی جدی را ایجاد کند. نزدیکی این روش‌ها به شیوه‌های درمانی طب سنتی موضوعی است که در بیشتر مواقع زمینه سوءاستفاده و ناآگاهی برخی را برای مراجعه به افراد غیرمتخصص فراهم می‌کند. موضوعی که ما هم قصد داریم آن را در این پرونده به کمک دکتر سیدجواد مجتبوی،
مدیرطب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بررسی و مرز بین روش‌های علمی و شبه علمی را مشخص کنیم.
منشأ ظهور روش‌های درمانی خرافه
تا سه چهار دهه پیش روش‌های درمانی عجیب و غریبی در بین ما ایرانی‌ها رواج داشت که همه آن‌ها به اسم طب سنتی به کار برده می‌شد، درحالی که در متون طب کهن خبری از چنین روش‌های درمانی نبود. رواج طب نوین درجامعه و تقابل آن با روش‌های درمانی موجود، مردم را آرام آرام به سمت حذف این شیوه‌های درمانی پرکاربرد سوق داد تا آن اندازه که طب سنتی هم تمام و کمال به گوشه‌ای رانده شد. اما ناتوانی طب نوین در درمان برخی بیماری‌ها مانند سرطان‌ها و عوارضی که برخی از روش‌های درمانی مانند جراحی‌ها یا مصرف دارو‌ها داشت، دوباره زمینه ظهور و بروز این روش‌ها را درجامعه فراهم کرد. روش‌هایی که همه آن‌ها به اسم طب سنتی به خورد مردم داده می‌شود و مرز بین علم و شبه علم در آن‌ها مشخص نیست.
در این میان هم، برخی افراد سودجو به دلیل شرایط اضطراری -بیماری- که مردم درگیر آن هستند، روش‌های درمانی من درآوردی را تجویز می‌کنند که نتیجه‌ای جز صدمه زدن به سلامت افراد و ضایع شدن وقت و سرمایه‌های مالی آن‌ها ندارد مانند زنبوردرمانی یا حلزون درمانی که معلوم نیست از کجا آمده اند و چه پایه علمی دارند؟ هرچند می‌توان حدس زد که این افراد خواسته اند مشابه زالودرمانی که یک روش درمانی سنتی و تأیید شده است، روشی را ابداع و از این طریق مردم را سرکیسه کنند. استفاده از روش‌های درمانی سنتی مانند همین زالودرمانی هم وقتی به وسیله افراد غیرمتخصص برای درمان هربیماری استفاده شود، نتیجه‌ای جز زیان و ضرر جسمی و روانی برای مردم ندارد و نمی‌توان صرف موجه بودن آن روش –مانند آنچه درجامعه‌ی امروز اتفاق می‌افتد- از آن استفاده غیراصولی کرد.
مرز بین روش‌های علمی و شبه علمی
بیشتر مواقع افراد نمی‌توانند مرز بین دعا، توصیه بهداشتی یا روش‌های درمانی را به خوبی تشخیص دهند و درگیر افراد سودجو یا جهل درمانی خود می‌شوند. برای نمونه دعا
اثر روانی قوی بر شخص بیمار می‌گذارد. منظورمان دعا و راز و نیاز واقعی است که کانال ارتباطی بین انسان با خداست، نه خط خطی‌ها و جادو جنبل‌هایی که رمال‌ها به آن متوسل می‌شوند یا چشم زخم که وجود دارد و تأیید شده است، ولی پادتن آن شکستن تخم مرغ و دودکردن اسپند نیست. طرح این مسائل درجامعه و آمیخته شدن آن با روش‌های درمانی که بیشتر مردم به آن جهل دارند، زمینه بروز و ظهور روش‌های درمانی حتی از نوع شبه علمی را به وجود آورده است که نمی‌توان در حوزه سلامتی به آن‌ها اتکا کرد.
درواقع، ما تنها به روش‌های درمانی می‌توانیم تکیه کنیم که بتوان آن‌ها را با روش‌های علمی آزمایش و بررسی کرد. تصور اینکه طب سنتی، چون برپایه گیاهی یا روش‌های طبیعی است و مانند طب نوین عارضه ندارد هم اشتباه است. ازآنجایی که طب نوین برخلاف طب سنتی از روش‌های درمانی متنوعی مانند بیهوشی و جراحی استفاده می‌کند، پس طبیعی است که عارضه بیشتری هم به همراه داشته باشد. درهرصورت وقتی ما از یک شیوه درمانی علمی استفاده می‌کنیم و عارضه‌ای ایجاد می‌شود پزشک به دلیل اشرافی که به موضوع دارد می‌تواند آن را برطرف کند، ولی وقتی روش غیرعلمی باشد و عارضه بدهد، پزشک هم نمی‌تواند برای رفع آن کار زیادی بکند.
مشورت فقط با پزشک متخصص
دانستن این نکته شاید برایتان جالب باشد که پایه و اساس بیشتر روش‌های درمانی که در طب نوین استفاده می‌شود بر دانسته‌های طب سنتی استوار است که بعد از آزمایش و بررسی در قالب امروزی آن تعریف و به کار برده شده است. به عبارت ساده‌تر روش‌های درمانی طب سنتی هم پایه علمی دارند و می‌توان آن‌ها را بررسی و تایید کرد، بنابراین اگر متخصص طب سنتی، روش درمانی خاصی مانند چهل تیغ کردن نوزادان برای درمان بیماری زردی را تایید و استفاده نمی‌کند، نباید به استفاده از آن اصرار داشت و سراغ افراد غیرمتخصص در این زمینه رفت.
از آنجایی هم که روش‌های درمانی مختلفی با سابقه طولانی درجامعه وجود دارد و نزدیکی آن‌ها با طب سنتی، کار تشخیصی را برای مردم سخت کرده است، توصیه اکید ما این است که از پزشکان متخصص طب سنتی در این زمینه کمک بگیرید. برای این کار هم کافی است به یکی از سلامتکده‌های موجود در شهر مراجعه کنید یا تلفنی مشورت بخواهید. این کار درست مانند خرید یک وسیله یا خانه می‌ماند که حتما قبل از خرید باید با چند نفر خبره کار صحبت کرد و از درست بودن آن تصمیم مطمئن شد.
برخی روش‌های درمانی غیراصولی
شیوه‌های درمانی که در طب سنتی استفاده می‌شود برخلاف طب نوین، کاملا شخص محور است، یعنی برای هیچ کس نمی‌توان مشابه فرد دیگری نسخه پیچید، چون مزاج و طبع هر فرد و شرایط جسمی و روحی‌ای که دارد متفاوت از دیگری است. اینکه چطور برخی باوجود غیراصولی بودن یک روش درمانی، آن را برای همه تجویز می‌کنند هم نکته تأمل برانگیز دیگری است که گاهی افزون بر آسیب‌های جسمی جبران ناپذیر به مرگ فرد هم منجر شود. در ادامه به برخی از این روش‌های درمانی شایع که در چند سال اخیر باعث بستری شدن یا مرگ تعدادی از همشهریان عزیزمان هم شده است اشاره‌ای می‌کنیم.
۱- شستن پوست سر با آفت کش‌ها یا بنزین برای درمان شپش
شپش یک معضل بهداشتی رایج در بین بچه هاست که با چندبار شست وشو با شامپو مخصوص ازبین خواهد رفت. استفاده از مواد خطرناکی مانند آفت کش‌ها که باعث مسمومیت شدید تنفسی و پوستی می‌شوند و بنزین که بسیار اشتعال زاست برای رفع شپش سر، آن هم در کودکان، گاهی افزون بر آسیب‌های جسمی جبران ناپذیر به مرگ آن‌ها نیز ختم می‌شود
۲- مالیدن تخم مرغ، خمیردندان و امثال آن روی سوختگی
استفاده از این مواد برروی سوختگی‌های سطحی فقط حکم خنک کنندگی دارد و درصورتی که سوختگی شدید باشد، افزون بر ایجاد عفونت، باعث چسبندگی به موضع سوخته هم می‌شود.
۳- چهل تیغ کردن نوزاد برای درمان زردی
در شرایط خاصی از تیغ زدن یا همان حجامت موضعی برای درمان زردی استفاده می‌شود که آن هم شرایط خاصی دارد و حتما باید یک متخصص آن را انجام بدهد. چهل تیغ کردن بدن نوزاد که سیستم ایمنی ضعیفی دارد، افزون بر احتمال خون ریزی، احتمال عفونت را هم ایجاد می‌کند.
۴- استفاده از تریاک برای آرام کردن نوزاد
خوراندن تریاک به نوزادان برای آرام کردن دل درد یا دل پیچه آن ها، منشأ درد را ازبین نمی‌برد، بلکه نوزاد را به حالت خلسه فرو می‌برد که درمواردی به مسمومیت شدید هم منجر می‌شود.
۵- خوراندن ماهی‌های ریز زنده برای درمان زردی
مصرف گوشت خام در هیچ شرایطی توصیه نمی‌شود، چون می‌تواند منتقل کننده مواد مضر زیادی به بدن باشد. برای نمونه ماهی تن خام که زیاد هم مصرف می‌شود دارای مقادیر زیادی جیوه است. ماده‌ای که بر سیستم قلبی-عروقی و عصب مرکزی تأثیر منفی می‌گذارد. درحالی که با پختن ماهی ۴۰ تا ۶۰ درصد از میزان جیوه موجود در ماهی ازبین می‌رود.