حمیده صفائی |شهرآرانیوز؛ مؤسسه خانه تاریخ مشهد، مؤسسه‌ای تک‌منظوره و غیرتجاری است که درباره هویت شهر مشهد کار می‌کند. این مؤسسه یکی از پتانسیل‌های منطقه ماست که در محله بهشتی قرار دارد. ابتدای ورود به خانه تاریخ مشهد اتاقی را می‌بینید که دور تا دورش قفسه‌های کتاب با کتاب‌هایی مرتبط با تاریخ مشهد است. اتاقی ساده با یک میز جلسه و شش‌عدد صندلی در اطرافش که محل برگزاری کارگروه‌های تخصصی اعضاست.
تمام ماجرا از نامه‌ای آغاز شد که از تاجیکستان به دستشان رسیده بود. محمد آصفی یزدی یکی از اعضای این مجموعه که میزبان ماست، برایمان تعریف می‌کند: سال 1384در استانداری مشغول به کار بودم، خبری از دانشگاه دوشنبه تاجیکستان آمد که از محتوای آن متوجه شدیم در آنجا جلسه‌ای تشکیل شده و قرار است در آن دانشگاه «خانه تاریخ خراسان» راه‌اندازی شود. این خبر یک تلنگر جدی به اهالی تاریخ مشهد بود. همان سال رفقای تاریخی را از دانشگاه‌های مختلف مشهد و افراد علاقه‌مند به تاریخ را در فرهنگ‌سرای بهشت که فرهنگ‌سرای هویتی مشهد است جمع کردیم و طرح موضوع شد. در این جلسات ضرورت ایجاد خانه تاریخ خراسان مشخص و بر اساس آن اساسنامه شکل گرفت و خانه تاریخ خراسان راه‌اندازی شد. متأسفانه خیلی از آن حمایت نشد و در مدت کوتاهی مرکز تعطیل شد.
این عضو هیئت مؤسس ادامه می‌دهد: به این موضوع فکر کردیم خانه تاریخ خراسان بُعد مکانی را به ذهن تداعی می‌کند. ما باید کارمان را در جغرافیای معنوی تعریف کنیم. به همین دلیل پیشنهاد دادیم «خانه تاریخ مشهد مقدس» که محل شهادت امام رضا(ع) است راه‌اندازی شود. مجموعه‌ای که نگاه تاریخی با رویکردمعنوی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی داشته باشد.این مجموعه با حضور پژوهشگران تاریخ از جمله محمد آصفی یزدی، هادی وکیلی، علیرضا روحی، کبری صالح جاوید و خوش افتخار از دفتر سیاسی استانداری راه‌اندازی و در دو بخش دیده‌بانی حوزه‌های هویت تاریخ مشهد و تولید محتوا فعالیتش را از سال1386 آغاز کرد.
این عضو هیئت مدیره خانه تاریخ مشهد با اشاره به عضویت بیش از هزار دیده‌بان شهر بهشت در فضای مجازی این مؤسسه توضیح می‌دهد: شهر امام رضا(ع) معروف به شهر بهشت است و باید این نام در سیما، منظر و فعالیت‌های شهر دیده شود. بهشت اوج همه زیبایی‌هاست. حوزه رصد و دیده‌بانی ما بر این اساس تعریف شده است. دیده‌بانان ما از تمام اقشار جامعه هستند. در گروه‌های ما پزشک، مهندس، پاکبان، بازاری، راننده تاکسی، کارمند و مسئولان عضو هستند. آن‌ها با نگاه مشهد، شهر بهشت به مسائل شهری نگاه می‌کنند و حواسشان به همه چیز هست، اگر ببینند در جایی درختی خشک می‌شود حتما اطلاع می‌دهند تا مسئولان مربوط پیگیری کنند.
در این مؤسسه، هویت شهر مشهد از زمان ورود امام رضا(ع) به مشهد تا به امروز بررسی می‌شود. آصفی در این باره توضیح می‌دهد: ما این زمان را به سه بخش تقسیم کرده‌ایم. بخش اول امام رضا(ع) از ورود به مشهد تا به امروز، ما بر روی هر آنچه منسوب به امام رضا(ع) است حساس هستیم؛ به‌طور مثال سخنرانان در حرم مطهر رضوی چه باید بگویند که مناسب حال زائر امروز ما باشد. بخش دوم، تاریخ معاصر مشهد است. تاریخ معاصر از نگاه ما از دوره ایلخانان است که روابط دیپلماتیک با کشورهای دیگر به‌طور رسمی شکل گرفته و تا نهضت تنباکو ادامه داشت. بخش سوم تاریخ انقلاب اسلامی، از نهضت تنباکو تا به امروز است. هشت سال دفاع مقدس هم در دل تاریخ انقلاب اسلامی مشهد تعریف کرده‌ایم.
همان‌طور که آصفی صحبت می‌کند کتاب‌ها و جزوه‌هایی را نشانمان می‌دهد که توسط این مؤسسه تولید شده و برخی از آن‌ها به چاپ رسیده است و برخی نیز در نوبت ویرایش و چاپ هستند. آن‌طور که توضیح می‌دهد یکی دیگر از فعالیت‌های این مؤسسه تولید محتوای علمی در قالب محصولات چندرسانه‌ای و تولید کتاب در حوزه‌های تخصصی است.
او می‌گوید: سال گذشته برنامه‌ای برای قدردانی از پیش‌کسوتان انقلاب با حضور تولیت آستان قدس برگزار شد که در این برنامه پیش‌کسوتان انقلاب را مؤسسه ما معرفی کرد. یکی دیگر از کارهای ما اصلاح تاریخ‌های تقویم قدس و ارائه منابع این تاریخ‌ها بود که در سال 1398 اجرا شد.
آن‌طور که محمد آصفی می‌گوید: او و هادی وکیلی در بطن وقایع انقلاب بوده‌اند و انقلابیون آن‌زمان را می‌شناسند. آن‌ها به کمک دوستانشان فهرست کامل این افراد را تهیه کرده‌اند و علاوه بر معرفی شخصیت‌های انقلابی مؤثر مشهد به رسانه‌ها، فهرست زندانیان سیاسی مشهد در دوره قبل از انقلاب را نیز دارند.
این مجموعه هم‌زمان با دهه فجر کتاب‌هایی به چاپ رسانده است که در ایام‌ا... 1400 رونمایی خواهد شد. در حقیقت این مجموعه برای تولید محتوای علمی، به‌طور دانشگاهی و با تشکیل کارگروه‌های علمی پیش می‌رود. کار فردی در اینجا معنا ندارد، مهم کار گروهی است.یکی دیگر از کتاب‌های در دست چاپ این مجموعه «منافقان دهه 50 و 60 در مشهد» است. آصفی می‌گوید: مؤسسه خانه تاریخ مشهد با صدا و سیما نیز همکاری دارد و برنامه‌های رادیویی تولید می‌کند. کار اخیر این مجموعه از تولد تا سال 1357 زندگی حضرت آقا با رویکرد تاریخ شفاهی بود که ابعاد مختلف زندگی این خانواده را به تصویر سمعی رساندند. همچنین در رابطه با انقلاب اسلامی در مشهد، 22قسمت با موضوع مشهد از مقاومت تا پیروزی کار کرده‌ایم که در رادیو پخش شده و با نگاه رمان تاریخی چاپ خواهد شد.
این مجموعه به دنبال تولید منابع علمی برای تاریخ شهر مشهد است. هر چند اعضای این مجموعه در حوزه تاریخ تخصص دارند، اما درباره هر آنچه در این شهر ثبت و ضبط می‌شود حساس هستند و از آن فیش‌برداری می‌کنند. آصفی دفترهایی را مقابل ما می‌گذارد که فیش‌برداری از سه روزنامه خراسان، قدس و شهرآراست. آن‌ها را که ورق می‌زنیم تاریخ فیش‌برداری‌شان به سال‌ها قبل برمی‌گردد. سال‌های 1396، 1395، 1394، عناوین مرتبط با هویت و هر آنچه این شهر را به شهر بهشت نزدیک‌تر کند. او توضیح می‌دهد: ما روزنامه‌های شهر مشهد را رصد و فیش‌برداری می‌کنیم. هر کجا که لازم باشد از مدیران آن رسانه تشکر، تذکر و نظر کارشناسی می‌دهیم. بیشترین بهره را مجموعه ما از شهرآرامحله می‌برد که درباره هویت شهر کار می‌کند.