علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز؛ «نوآوری» و «پژوهش» از زمره کلیدواژه‌هایی هستند که در دوره ششم مدیریت شهری مشهد، توجه ویژه‌ای به آن شده و بر اساس گفته‌های سیدعبدا... ارجائی، شهردار مشهد، در بودجه ۱۴۰۱ شهرمان وظیفه مهمی بر دوش این حوزه قرار داده شده است. تا امروز پروژه‌های مختلفی با هدف حرکت مشهد به سمت تبدیل شدن به یک شهر هوشمند به اجرا در آمده‌اند و چه در زمینه ارائه خدمات به مردم و چه در فرایند‌های درون‌سازمانی خود شهرداری، نوآوری از کلید‌های مهم تحول به شمار رفته است.
در روز‌های پایانی سال ۱۴۰۰ به سراغ آیدا مهربان، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد، رفتیم تا هم وضعیت فعلی چهار کلان‌پروژه نوآورانه اجراشده در شهر را جویا شویم و هم از برنامه‌های آینده شهرداری مشهد در مسیر توسعه نوآوری و تبدیل مشهد به قطب تولید فناوری در کشور بیشتر اطلاع یابیم.
هوشمندسازی یکی از اهداف اصلی مدیریت شهری مشهد در سال‌های گذشته بوده است. شهردار مشهد هم در بحث چرخش‌های تحول‌آفرین خود، به طور خاص به موضوع تبدیل مشهد به قطب ملی صنایع خلاق، نوآور و دانش‌بنیان اشاره کرده است.
به گفته معاون برنامه‌ریزی شهرداری مشهد، یکی از پروژه‌های آغازشده در این زمینه، اپلیکیشن شهروندی «شهرمن» است: هدف از راه‌اندازی این برنامه، ارائه همه خدمات مورد نیاز شهروندان در بستری در دسترس و روی تلفن‌های همراه آن‌هاست.
از زمان آغاز این پروژه و به طور خاص در یک سال گذشته، بیشتر به موضوع ایجاد زیرساخت‌ها و سخت‌افزار‌های موردنیاز چنین اپلیکیشنی پرداخته شد و در حوزه معرفی آن و جذب بیشتر شهروندان به استفاده از خدمات این برنامه، باید فعالیت بیشتری انجام شود. تا امروز این اپلیکیشن شهروندی حدود ۵۰ هزار کاربر فعال دارد. این تعداد در مقایسه با جمعیت سه‌میلیونی شهر مشهد عدد بزرگی نیست. تا امروز بیشترین انرژی ما صرف ایجاد زیرساخت‌های مناسب توسعه ین برنامه می‌شد و حالا که از این نظر در نقطه مطلوبی قرار داریم، سال آینده بیشترین هدف ما در این پروژه، معرفی بیشتر خدمات و کاربرد‌های آن به شهروندان و افزایش کاربران آن خواهد بود.
مهربان با بیان اینکه اپلیکیشن‌های شهروندی زمانی با اقبال مردم روبه‌رو خواهند شد که روی آن‌ها خدماتی ارزشمند و کاربردی ارائه شود افزود: تا امروز تلاش کرده‌ایم خدمات کاربردی مانند پرداخت الکترونیک هزینه پارک حاشیه‌ای، خرید بلیت مترو و دیگر مواردی را که شهروندان به طور روزانه با آن‌ها سروکار دارند در بستر این برنامه پیاده‌سازی کنیم. در سال آینده هم با برنامه‌هایی که برای تشویق مردم از این اپلیکیشن شهروندای در نظر گرفتیم، فکر می‌کنم استقبال بیشتری از «شهرمن» انجام شود و شاهد کاربران بسیار بیشتری در این برنامه باشیم.
از دیگر کلان‌پروژه‌های مدیریت شهری مشهد در مسیر تبدیل شدن شهر به مرکزی برای رشد نوآوری و خلاقیت، راه‌اندازی مجموعه کارخانه نوآوری است که دی‌ماه سال گذشته به طور رسمی افتتاح شد. از فروردین امسال هم امکان استفاده و استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی مشهدی در این فضا مهیا شد. تا امروز حدود ۲۰ شرکت در دفاتر این مجموعه مستقر هستند. در فضای اشتراکی این مجموعه هم با افزایش سی‌درصدی که به‌تازگی در آن رخ داده است، حدود ۱۳۰ نفر حضور دارند.
به گفته معاون برنامه‌ریزی شهرداری مشهد، در حدود یک سال گذشته، شاهد جا افتادن کارخانه نوآوری در اکوسیستم دانش‌بنیان و خلاق مشهد بودیم و امروز در حال نزدیک شدن به اهداف راه‌اندازی این مجموعه هستیم: مدیریت شهری با ایجاد چنین فضایی، به دنبال رسیدن به سه هدف اصلی است. اولین هدف ایجاد چرخه‌ای کامل از خلاقیت و نوآوری است که در آن همه بازیگران اکوسیستم نوآور، از شرکت‌های نوپا گرفته تا شتاب‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذاران خطرپذیر، بتوانند در کنار هم قرار بگیرند و با سرعت بیشتری رشد و هم‌افزایی داشته باشند. هدف بعدی، شبکه‌سازی و استفاده بخش‌های مختلف زیست‌بوم دانش‌بنیان مشهد از ظرفیت‌های یکدیگر است.
سومین هدف از راه‌اندازی مجموعه کارخانه نوآوری هم استفاده مدیریت شهری از توان نیرو‌های خلاق و فناور برای حل چالش‌های مشهد است. در واقع، شهرداری به نوعی بازاری از مسائل و چالش‌های مختلف است. این بهترین فرصت برای شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان است که بتوانند با کار روی چالش‌های مدیریت شهری و ارائه خدمات و محصولاتی برای حل این چالش‌ها، به شهرداری به عنوان مشتری این خدمات یا محصولات خود نگاه کنند. در واقع، اینجا یک بازی بردبرد بین مدیریت شهری و اکوسیستم خلاق و نوآور شهر شکل خواهد گرفت که در آن، هم استارت‌آپ‌ها می‌توانند ایده‌های خود را به درآمدزایی برسانند هم مدیریت شهری می‌تواند با کیفیت بهتر و استفاده از نوآوری، چالش‌های شهر را حل کند.
در همین زمینه، شهردار مشهد مدتی پیش اعلام کرد که هرکدام از شرکت‌های حاضر در کارخانه نوآوری باید به سمت حل یکی از چالش‌ها و مشکلات شهر مشهد حرکت، و در این زمینه، محصول یا خدمتی نوآورانه ایجاد کند.
مهربان به موضوع شکل‌گیری منطقه نوآوری هم پرداخت و دراین‌بار اعلام کرد: با توجه به محدودیت فضای کارخانه نوآوری، تلاش کردیم با همکاری دانشگاه فردوسی، فضا‌های اطراف این مجموعه را هم به منطقه نوآوری تبدیل کنیم. بر این اساس، شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با استقرار در این منطقه از همه مزایای شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری مثل معافیت‌های مالیاتی استفاده کنند.
مزیت ایجاد ناحیه نوآوری در اطراف کارخانه، گسترش اکوسیستم شکل گرفته حول کارخانه و هم‌افزایی بیشتر شرکت‌های فناور و خلاق با یکدیگر است. در مجموع، شکل‌گیری اکوسیستم فناور در قالب کارخانه نوآوری و ناحیه اطراف آن در آینده می‌تواند سمت و سوی حرکت شهر را هم دچار تغییر کند و مشهد را به سمت استفاده بیشتر از خلاقیت و نوآوری ببرد.
در کنار این موضوع، در نبود چنین اکوسیستمی، ممکن است بسیاری از جوان‌های متخصص مشهدی برای پیشرفت ناچار به مهاجرت به تهران یا خارج از کشور شوند، اما زمانی که فضایی خلاق و پویا پیرامون این پروژه برای پیشرفت آن‌ها ایجاد شود، میزان ماندگاری متخصصان و استعداد‌های جوان در مشهد به طرز چشمگیری افزایش پیدا خواهد کرد.
یکی از چالش‌های مهم کلان‌شهر‌ها جمع‌آوری زباله‌ها و تفکیک پسماند‌های خشک و بازیافت‌پذیر از دیگر زباله‌هاست. تا چند سال پیش این کار به صورت سنتی در سطح شهر صورت می‌گرفت، اما از حدود دو سال پیش، مدیریت شهری مشهد در پی استفاده از روش‌هایی نوآورانه برای سرعت بخشیدن در این موضوع برآمد. در این روش، جمع آوری پسماند‌های بازیافتی با استفاده از نرم‌افزار‌های موبایلی صورت می‌گیرد.
این نرم‌افزار‌ها امکان درخواست جمع‌آوری و خرید پسماند‌های بازیافتی شهروندان را به صورت آنلاین فراهم می‌آورند به این صورت که شهروند می‌تواند با تعیین زمان و مکان خود، خودرو درخواست بکند تا در سریع‌ترین زمان ممکن، نزدیک‌ترین خودرو به آدرس درخواستی اعزام شود و به تحویل و خرید پسماند‌های بازیافتی اقدام کند. شهروندان در این نرم‌افزار‌ها دارای حساب هستند و با تحویل پسماند‌های بازیافتی، به میزان ارزش ریالی آن حسابشان شارژ می‌شود و می‌توانند از امتیازات مختلف بهره‌مند شوند. امروز سه نرم‌افزار با نام‌های اکو، بهروب و بازیست در این زمینه فعالیت می‌کنند.
به گفته معان برنامه‌ریزی شهرداری مشهد، پس از اجرای این پروژه، میزان جمع‌آوری زباله‌های بازیافت‌پذیر در مشهد حدود ۱۱ درصد افزایش یافته است: با اجرای این پروژه، دیگر لازم نیست شهروندان منتظر بمانند در روزی خاص از هفته، خودرو جمع‌آوری پسماند خشک به محل آن‌ها آمده و زباله‌های آن‌ها را تحویل بگیرد. در کنار این موضوع، انجام این پروژه باعث شد مشهد در شاخص‌های جهانی هوشمندسازی در دنیا به رتبه‌های بهتری برسد و در کنار آن، شهرمان در شاخص‌های جهانی، شهر دوستدار محیط زیست شناخته شود.
البته این پروژه هنوز جای کار فراوانی دارد و نیازمندیم که شهروندان با اپلیکیشن‌های جمع‌آوری پسماند آشنایی بیشتری پیدا کنند. هنوز بسیاری از شهروندان مشهدی با این روش آشنایی ندارند و نیاز داریم که در سال آینده، تبلیغات و تسهیلات تشویقی بیشتری لحاظ کنیم تا شاهد رشد میزان جمع‌آوری پسماند‌های خشک و بازیافت آن‌ها باشیم.
بی‌گمان تا امروز در خبر‌ها یا تابلو‌های تبلیغاتی سطح شهر نام پروژه شهرداری الکترونیک را دیده‌اید. شهرداری روزانه خدمات مختلفی به شهروندان ارائه می‌کند. به همین دلیل، زمانی که از هوشمندسازی صحبت می‌شود، یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مفهوم برای چنین مجموعه‌ای، رفتن به سمت استفاده از فناوری‌های نوین در ارائه خدماتش است. پروژه شهرداری الکترونیک با همین هدف آغاز شد و حین اجرای آن، شاهد تغییر مسیر از الکترونیکی شدن خدمات به سمت هوشمند کردن و اصلاح فرایند‌های سنتی بودیم.
مهربان با بیان اینکه ابتدای راه الکترونیکی کردن خدمات شهرداری، همان فرایند‌های قبلی به شکل دیجیتالی درآمده بود، درباره مسیر تازه این پروژه گفت: زمانی که از هوشمندسازی حرف می‌زنیم، باید همه فرایند‌ها اصلاح و هوشمند شود. در این مسیر، به طور کلی باید نگاه به ارائه خیلی از خدمات را عوض کرد. زمانی که ارائه خدمات در چند منطقه شهرداری را به صورت آزمایشی به صورت الکترونیکی درآوردیم، شاهد بودیم که شهروندان هنوز نمی‌توانند همه درخواست‌های خود را به صورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه به مراکز مختلف انجام دهند.
به همین دلیل، با دستور شهردار مشهد، تصمیم گرفتیم همه فرایند‌ها را اصلاح و بهینه‌سازی کنیم تا به جای اینکه همان شیوه‌های گذشته را تنها به صورت الکترونیک به مردم ارائه کنیم، بتوانیم به طور اساسی خدمات شهرداری مشهد را اصلاح و هوشمند کنیم تا مردم بتوانند همه درخواست‌های خود از شهرداری را به صورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه حضوری انجام دهند. هم‌چنین شهردار مشهد دستور داده است روند اجرای این پروژه را در منطقه ۱۱ شهرداری به صورت آزمایشی زیر ذره‌بین قرار دهیم تا بتوانیم ضعف‌های احتمالی در فرایند‌ها را بهتر شناسایی کنیم و پروژه را به بهترین شکل پیش ببریم.
در این زمینه تلاش کرده‌ایم که با گرفتن ارتباط‌های وب‌سرویسی بین دستگاه‌ها و نهاد‌های مختلف، بتوانیم در مواردی که درخواست‌های شهروندان از شهرداری به گرفتن استعلام‌های مختلف از دیگر نهاد‌ها نیاز دارد، این استعلام‌ها را هم به صورت آنلاین انجام دهیم و شهروند برای گرفتن استعلام درخواست خود، نیازی به حضور در آن اداره‌ها نداشته باشد. اکنون نگاه کلی ما به اجرای این پروژه تسریع، تسهیل و شفاف شدن امور و درخواست‌های شهروندان از شهرداری است. امیدواریم بتوانیم تا انتهای بهار یا اوایل تابستان سال آینده، پروژه شهرداری هوشمند را در منطقه ۱۱ به طور کامل اجرایی و به دنبال آن، سایر مناطق را هم به‌سرعت به این پروژه اضافه کنیم.
معاون برنامه‌ریزی شهرداری مشهد با بیان اینکه در زمینه هوشمندسازی، مشهد با توجه به شاخص‌های اتحادیه جهانی ارتباطات، جایگاه خوبی در منطقه دارد، اظهار کرد: در مقایسه با دیگر شهر‌های کشور، در خیلی از موارد، مشهد پیشرو است. حتی در برخی موضوعات در مقایسه با تهران هم در وضعیت بهتری قرار داریم. با وجود این، هنوز با نقطه مطلوب فاصله داریم و در بسیاری از بخش‌ها نیازمند پیشرفت و توسعه بیشتر هستیم.
نوآوری و فناوری در دنیا با سرعت در حال پیشرفت است و نیاز داریم همواره خودمان را به‌روز کنیم تا بتوانیم خدمات مناسبی به مردم ارائه کنیم. با وجود همه برنامه‌ها و پروژه‌های مختلف و خوبی که تا امروز در مدیریت شهری انجام شده است، زمانی می‌توانیم مشهد را یک شهر کاملا هوشمند بنامیم که مردم بتوانند همه درخواست‌ها و کار‌های خود را به صورت آنلاین و با استفاده از بستر‌هایی مانند تلفن‌های همراه خود انجام دهند.
امروز در حال تدوین برنامه میان‌مدت ۱۴۰۴-۱۴۰۱ مشهد هستیم که در آن، به موضوع شهر نوآور آینده هم پرداخته شده است. در این طرح می‌خواهیم که مشهد را به یکی از قطب‌های مهم فناوری تبدیل کنیم و بتوانیم فناوری‌های مختلف را به دیگر کشور‌ها صادر کنیم. در کنار این موضوع، قصد داریم بخشی از درآمد‌های پایدار شهرداری را به کمک شرکت‌های نوآور حاضر در کارخانه نوآوری تأمین کنیم.
به طور کلی، موضوع نوآوری و هوشمندسازی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تدوین برنامه میان‌مدت شهر مشهد است که در آن، قصد داریم به توسعه پایدار برسیم و مشهد را مرکزی برای توسعه فناوری‌های مختلف معرفی کنیم.