شهر با قانون پاکیزه می‌شود یا با مشارکت شهروندان؟

عادل نجفی | شهرآرانیوز؛ بدون تردید، تعریف پاکیزگی و معیار‌های شهر پاک می‌تواند در سراسر جهان متفاوت باشد. ممکن است در شهر‌های اروپایی افرادی را ببینید که در خیابان آب دهان پرتاب می‌کنند یا در شرق آسیا بطری‌های شکسته را در کنار پیاده‌رو‌ها ببینید، اما باز هم آن شهر‌ها بهداشتی و پاک تلقی شوند.

نهاد‌ها و مؤسسات مختلفی سعی کرده‌اند رده‌بندی‌ای از «پاکیزه‌ترین شهر‌های جهان» ارائه دهند، اما چون بیشتر این رده‌بندی‌ها از سوی نهاد‌های خصوصی و با انگیزه‌های مختلف انجام می‌گیرند، نمی‌توان چندان به آن‌ها اعتماد کرد.

به طور میانگین، به نظر می‌رسد شهر کبه در ژاپن یا هلسینکی در فنلاند یا بریزبن در استرالیا از جمله اسامی مشترک این فهرست‌ها در سال‌های مختلف باشند. اگر بازه شهر‌های پاکیزه را از ۱۰ شهر به سه شهر برتر در این حوزه محدود کنیم، با نکته متفاوتی مواجه می‌شویم که نتیجه آن ریزش اسامی بسیاری از شهر‌ها مشهور است.

برای نمونه، زوریخ جایی در فهرست‌های اعلامی ندارد. دلیل این امر را می‌توان در معیار‌های انتخاب شهر‌های پاکیزه جست‌وجو کرد. مؤسسات و نهاد‌های تهیه چنین فهرست‌هایی به صورت عمومی روی پنج معیار دسترسی به آب شرب شهری، مدیریت پسماند، کیفیت سیستم فاضلاب، آلودگی هوا و ترافیک تأکید دارند.

شهر بدون قانون پاکیزه نمی‌شود؟

قوانین سخت‌گیرانه مانند وضع جریمه‌های سنگین تا مشارکت عمومی شهروندان در امور شهری گزینه‌ها و راه‌های مختلفی را برای رسیدگی به مسئله پاکیزگی و نظافت شهری در پیش‌روی مدیران شهری قرار می‌دهد، اما در واقعیت، کدام رویکرد مؤثرتر است؟ قوانین سخت‌گیرانه شهری یا مشارکت شهروندان به شهری پاک‌تر و دوست‌داشتنی‌تر منجر می‌شود؟ بررسی میدانی و تجربه‌نگاری شهر‌های مختلف نشان می‌دهد حفظ پاکیزگی یک محله، منطقه و در نهایت یک شهر نیازمند تلاش جمعی است و هرکس تجربه انجام کار‌های گروهی را داشته باشد به‌خوبی می‌داند که ایجاد هماهنگی در سطح یک جامعه کار بسیار دشواری است. اما با ایجاد مشوق‌های مختلف، می‌توان رویکرد‌های مختلف شهروندان را به فضا‌های عمومی تغییر داد و احساس مسئولیت‌پذیری آنان را برانگیخت.

تصور اینکه همه شهروندان یک جامعه رویکرد و دیدگاه یکسانی به محیط اطراف خود دارند اشتباه است، ولی شما به تعداد نفرات یک جامعه نیز نمی‌توانید سیاست‌های متفاوتی در پیش بگیرید. در اینجا مدیران شهری با استفاده از ابزار‌های قانونی و از طریق پویش‌های شهری تلاش می‌کنند پاکیزگی و بهداشت را به شهر حاکم کنند. برای نمونه در شهر کالگری در کانادا از سال ۲۰۱۴ به این سو و با آغاز پویش «شهر‌های عاری از زباله» جریمه‌های هزار دلاری برای کسانی که ته سیگار خود را در خیابان رها کنند یا پرتاب زباله از درون خودرو در نظر گرفته‌اند. جزیره شهری کوچک سنگاپور نیز ابزار جریمه‌های قانونی را از دهه ۶۰ میلادی به کار گرفته است. افرادی که زباله‌های خود را در سطح شهر رها کنند در اولین مرتبه تا هزار دلار سنگاپور و در صورت تکرار تا پنج هزار دلار سنگاپور جریمه می‌شوند. ارائه خدمات اجتماعی و کمک به پاکبانان از دیگر تنبیهاتی است که علاوه بر جریمه نقدی، برای پرتاب آدامس در خیابان‌ها در نظر گرفته شده است.

انقلاب سبز در شهر‌های هوشمند

تجربه نگاری شهر‌های مختلف جهان نشان می‌دهد توسعه‌یافتگی یا در حال توسعه بودن و وضع قوانین مؤلفه‌های چندان مؤثری بر وضعیت پاکیزگی نیستند. آنچه اهمیت دارد میزان مشارکت شهروندان در پاکیزگی و آمادگی برای حفظ آن است.

مدیران شهری پس از سال‌ها قانون‌گذاری و تجربه جرائم مختلف به‌خوبی متوجه شدند که به خلاقیت در رویکرد‌ها نیازمند هستند. همان‌طور که شهروندان برای دریافت خدمات مالی یا تفریحی دیگر الزاما به شعب بانک‌ها مراجعه نمی‌کنند، آن‌ها باید در نحوه ارتباط خود با خدمات شهری نیز تحول را احساس کنند، فرصتی که در بستر شهر هوشمند و استارت‌آپ‌های آن به‌خوبی قابل پیاده‌سازی است.

استارت‌آپ‌های بسیاری برای تشویق شهروندان به مشارکت در پاکیزگی شهر‌ها طراحی شده‌اند،

اپلیکیشن‌هایی که واسطه میان شهروند و مدیریت شهری می‌شوند و از طریق جمع‌آوری و تفکیک زباله به آن‌ها امتیازات و تخفیف‌های مالی ارائه می‌دهند، اما همه‌چیز صرفا مشوق‌های مالی نیست. برای نمونه، استارت‌آپ ایتالیایی کارلو رتی به مخاطبان خود مسیر جمع‌آوری تا بازیافت و استفاده دوباره پسماند‌های الکترونیکی را نشان می‌دهد، مسیری که به مدیران شهری و شهروندان نه‌تن‌ها انگیزه مشارکت بیشتر بلکه مشارکت داوطلبانه بیشتر برای جلوگیری از اتلاف منابع را می‌دهد. به طور کلی، همه ما تا حد زیادی درباره زنجیره تأمین کالا‌ها و مواد مصرفی خود از مزرعه یا کارخانجات تا منازل خود اطلاع داریم، اما از سرنوشت پسماند‌های آن بی‌اطلاعیم. بدون تردید، رفع همین خلأ اطلاعاتی تا حدود زیادی به نقش‌آفرینی بیشتر شهروندان در حفظ پاکیزگی شهر‌ها کمک می‌کند.

https://www.intechopen.com/chapters/۷۳۹۷۲
https://blogs.worldbank.org/sustainablecities/five-ways-increase-citizen-participation-local-waste-services
https://www.ecomasteryproject.com/۱۶-cleanest-cities-in-the-world/
https://www.theguardian.com/sustainable-business/smart-cities-clean-technology
http://senseable.mit.edu/trashtrack/index.php
https://www.theguardian.com/cities/۲۰۱۵/jun/۱۵/cleanest-city-world-calgary-singapore
https://junkit.ca/blog/۵-ways-to-keep-your-neighbourhood-clean/