تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ «جهان شهر» شدن مشهدالرضا (ع) که این روز‌ها در گفتمان مدیریت شهری مشهد زیاد شنیده می‌شود، درواقع یکی از اهداف سند چشم انداز بیست ساله مشهد است که در سال ۱۳۸۳ تدوین شده است. در فاصله این ۱۷ سال تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا مشهد به شاخصه‌های «جهان شهر»ی نزدیک شود و دست کم با ورود به برخی سازمان‌های بین المللی، جایگاهش بین شهر‌های رقابت پذیر جهان ارتقا یابد. این نهاد‌ها و سازمان‌ها اگرچه به صورت مستقیم برای مردم مشهد کاری نمی‌کنند، اما از برایند فعالیت‌ها و تأثیر مثبتشان در عملکرد شهرداری است که شهروندان سود می‌برند.
برای نمونه تشکیل شورا‌های اجتماعی محلات که امروز در همه محلات شهر ما فعال است، در واقع برگرفته از ایده‌ها و مباحث غیرمستقیمی است که در تبادل همین تجارب جهانی طرح شده است. ازآنجاکه عضویت مشهد در این سازمان‌های جهانی، شهرمان را در سطح بین المللی مطرح و به جهان شهرشدن نزدیک می‌کند، در گزارش زیر با همراهی حمید رضا اصفهانی زاده، رئیس گروه همکاری‌های بین المللی علمی و تخصصی شهرداری مشهد نگاهی داشته ایم به انجمن‌ها و نهاد‌هایی که شهرداری شهرمان در آن‌ها عضو است. همچنین چند سازمان را نیز پیشنهاد داده ایم که عضویت در آن‌ها می‌تواند برای مشهد و مردمش سودمند باشد.
انجمن کلان شهر‌های جهان (Metropolis) در سال ۱۳۶۲ (۱۹۸۴ میلادی) به ابتکار شهرداری پاریس و با حضور ۱۴ شهر مهم از سراسر جهان بنیان گذاری شده است. متروپلیس تشکلی است که بیش از ۱۴۱ شهر و کلان شهر دنیا عضو فعال آن هستند و ۳۱ عضو وابسته و ۶ دفتر منطقه‌ای (داکار، سائوپائولو، برلین، گواگنجو، بارسلونا و مکزیکوسیتی) نیز دارد. از کشورمان، شهر‌های تهران، مشهد، شیراز، تبریز، اهواز، اصفهان و کرج از سال ۱۳۷۲ عضو این انجمن هستند.
حوزه اصلی فعالیت این انجمن که یک تشکل مردم نهاد بین المللی است و بدون وابستگی سیاسی کار می‌کند، مدیریت کلان شهری است و با هدف ایجاد همکاری میان شهرها درباره مشکلات کلان شهرها، معرفی و نمایندگی کلان شهر‌های مهم جهان در عرصه جهانی به عنوان صدایی واحد و تسهیل مبادله دانش و تجربه در میان شبکه اعضا فعالیت می‌کند.
شهرداری مشهد یکی از فعال‌ترین و باسابقه‌ترین اعضای انجمن کلان شهر‌های جهان متروپلیس است و با ارائه راهکار‌ها و پیشنهاد‌های بسیار، نه تنها باعث رشد این انجمن در جهان شده، بلکه مشهد را در این انجمن به عنوان عضو هیئت مدیره (متشکل از ۲۸ شهردار کلان شهر جهان)، عضو شورای استراتژیک انجمن متروپلیس و عضو کمیسیون هم افزایی شهرداران Policy Debate تبدیل به عنصری کلیدی کرده است. برای نمونه پیشنهاد‌های مشخص شهرداری مشهد به متروپلیس طی ۱۳ سال گذشته که بیشتر آن‌ها اجرائی شده به این شرح است:
بعد از تصویب این پیشنهاد در هیئت مدیره و افتتاح مرکز آموزش در مشهد، طی دو سال و با الگوبرداری از مشهد، مراکز آموزشی در سئول، قاهره، پاریس و مکزیکوسیتی برپا شدند. اکنون این مراکز با تمرکز بر مقوله تبادل تجارب شهری، دوره‌های آموزشی سالانه برگزار می‌کنند. ایجاد دفتر منطقه‌ای شبکه زنان در مشهد ۲۰۰۵ میلادی: شهرداری مشهد از ابتدای تشکیل شبکه زنان جزو شورای اصلی آن است.
دفتر مشهد این شبکه در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۱ از فعال‌ترین دفتر‌ها بوده و هنوز نیز دارای چنین جایگاهی در انجمن است. گرفتن دو کرسی در نشست‌های بین المللی بانوان از جمله دستاورد‌هایی است که کمتر شهری به آن رسیده است. دعوت از شهرداری مشهد برای اعزام دو نماینده از بانوان به نشست کمیسیون زنان سازمان ملل در سال ۲۰۱۴ در بین ۱۲ شهر منتخب در جهان از سوی UCLG، نشان از اهمیت و جایگاه مشهد در این سازمان‌ها دارد.
این پیشنهاد مصوب و اجرایی شده و شهر مشهد نه تنها عضو هیئت مؤسس و هیئت مدیره آن است که دفتر آسیایی آن را نیز در اختیار دارد. این صندوق اکنون از سوی سازمان ملل و سازمان اسکان بشر به عنوان «دبیرخانه ارائه کمک‌های مالی و فاینانس برای پروژه‌های محیط زیست COP۲۱ شهرها و دولت‌های محلی» انتخاب شده است.
در این سال و هم زمان با افتتاح دفتر آموزش متروپلیس در مشهد، پیشنهاد تشکیل شبکه جوانان از سوی مشهد ارائه شد و در دستورکار متروپلیس قرار گرفت. در نهایت در سال ۲۰۱۲ این پیشنهاد به تصویب هیئت مدیره متروپلیس رسید و شهر مشهد به عنوان دبیرخانه شبکه جوانان متروپلیس انتخاب شد.
سازمان پایتخت‌ها و شهر‌های اسلامی یک سازمان بین المللی غیردولتی است که در سال ۱۹۸۰ میلادی تأسیس شده است. پایتخت‌ها و شهر‌های مهم در کشور‌های اسلامی و غیراسلامی عضویت در سازمانی را پذیرفته اند که هیچ فعالیت سیاسی ندارد و در مسائل سیاسی هیچ کشوری دخالت نمی‌کند، اما امکان انتقال تجارب زیادی را فراهم می‌آورد. ۱۴۱ پایتخت و شهر از ۵۴ کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی و از چهار قاره آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکای جنوبی اعضای این سازمان را تشکیل می‌دهند. دفتر مرکزی این سازمان در شهر مکه و دبیرخانه آن در جده قرار دارد و مشهد نیز از سال ۱۳۹۱ عضو این سازمان است.
مجمع جهانی ریسک GRF داووس انجمنی است که تبادل دانش و تخصص در جهان را ترویج می‌کند، راه حل‌هایی ایجاد و شیوه‌های خوب را در مدیریت یکپارچه ریسک و سازگاری با تغییرات اقلیمی تقویت می‌کند. هدف آن بهبود درک، ارزیابی و مدیریت بلایا و خطراتی است که بر ایمنی، امنیت، سلامت، محیط زیست، زیرساخت‌های حیاتی، اقتصاد و جامعه به طورکلی تأثیر می‌گذارند. همراهی این اهداف با اهداف سازمان مدیریت بحران شهرداری مشهد سبب شده است که این سازمان با مجمع جهانی ریسک همکاری کند.
UCLG، چتری سازمانی برای شهرها، دولت‌های محلی و انجمن‌های شهری در سراسر جهان است که در سال ۲۰۰۴ تأسیس شده و مقر اصلی و دبیرخانه جهانی آن در بارسلوناست. UCLG درواقع بزرگ‌ترین سازمان مردم نهاد متشکل از دولت‌های محلی و شهرداری هاست و عملا نمایندگی بیش از ۵ میلیارد از جمعیت جهان (یا به عبارت دیگر ۷۰ درصد جمعیت جهانی) و دفاع از منافع دولت‌های محلی را در عرصه بین المللی بر عهده دارد. اعضای آن طیفی گسترده از شهر‌های کوچک تا دولت‌های محلی ملی و انجمن‌های منطقه‌ای را در بر می‌گیرند. بیش از ۱۴۰ کشور عضو سازمان ملل و بیش از هزار شهر از اعضای مستقیم این سازمان هستند.
مشهد عضو شورای اجرایی و سیاست گذاری UCLG است. شهر و شهرداری مشهد نه تنها به دلیل عضویت در متروپلیس به گونه‌ای خودکار از اعضای کلان شهری UCLG محسوب می‌شود بلکه از سال ۲۰۱۰ به عنوان عضو مجمع عمومی و هیئت اجرایی این نهاد بین المللی نیز فعالیت می‌کند. همچنین به دلیل موقعیت جغرافیایی مشهد، این شهر از اعضای منطقه‌ای UCLG-MEWA (Middle East & West Asia) است و در کمیته‌های آن نیز عضویت دارد؛ کمیته‌هایی مثل حکومت‌های محلی، شمول اجتماعی، فرهنگ، محیط زیست، شهر هوشمند، برابری جنسیتی، همکاری‌های توسعه و دیپلماسی شهری و جابه جایی شهری.
در سال ۲۰۰۸ میلادی به پیشنهاد نماینده شهرداری مشهد در نشست استراتژیک متروپلیس در پاریس، ایده ایجاد صندوق توسعه شهرها تأیید شد و شهرداری پاریس با اختصاص ۹۰۰ هزار یورو، مطالعات آن را آغاز کرد. این صندوق رسما توسط انجمن کلان شهر‌های جهان در سال ۲۰۱۰ میلادی در پاریس شروع به کار کرده و مشهد از اعضای مؤسس و هیئت مدیره آن است. مشهد در کنار پاریس، بارسلون اسپانیا، نیلوفر ترکیه و رباط مراکش در زمره اعضای هیئت مدیره صندوق است.
دفتر آسیایی این صندوق در سال ۲۰۱۲ در گروه همکاری‌های بین المللی علمی تخصصی معاونت برنامه ریزی و توسعه شهرداری مشهد افتتاح شد تا در کنار دو دفتر منطقه‌ای آمریکای شمالی و جنوبی و آفریقا فعالیت کند. این صندوق پیمان‌های همکاری متعددی را با سازمان ملل، اتحادیه اروپا، بانک جهانی و دیگر نهادی‌های بین المللی منعقد کرده است.
یک سازمان غیرانتفاعی مدافع برای مقامات و اپراتور‌های حمل ونقل عمومی، تصمیم گیرندگان سیاست، مؤسسات علمی و صنعت عرضه و خدمات حمل ونقل عمومی است. این انجمن در ۱۸۸۵ میلادی در بروکسل برای حمایت از صنایع تراموا و فولاد بلژیک تأسیس شد. UITP انجمنی است که از رویکرد جامع برای تحرک شهری و از توسعه حمل ونقل عمومی و تحرک پایدار حمایت می‌کند و شرکت قطارشهری مشهد در آن عضویت دارد و همکاری می‌کند.
پویش جهانی شهرها (WUC) پلتفرم مشارکتی برای افزایش آگاهی عمومی درباره تغییرات مثبت شهرها در زمینه دستیابی به شهر‌های سبز، مولد، ایمن، سالم، فراگیر و مدون است. هدف پویش تأکید بر جایگاه اهداف زندگی شهری در طرح‌ها و سیاست گذاری‌های توسعه است. این پویش توسط برنامه جامع سکونت بشر سازمان ملل متحد UN-Habitat طراحی شده و تاکنون با همکاری بیش از ۱۸۰ شهر و شبکه مردمی در سراسر جهان گسترش یافته است.
وب سایت: www.worldurbancampaign.org
کمیته مشورتی مقامات محلی سازمان ملل متحد (UNACLA) از سال ۱۹۹۹ و با مصوبه مجمع عمومی سازمان ملل فعالیت خود را به عنوان کمیته مشورتی آغاز کرد. این کمیته به منظور تقویت فرصت گفتگو میان سازمان ملل و مقامات محلی در سراسر جهان تشکیل شد تا شهر‌های حاضر در پروژه‌های برنامه جامع سکونت بشر بتوانند ارتباط مؤثرتری با سازمان برقرار کنند. در طی سال‌های اخیر این کمیته توانسته است نماینده شایسته‌ای از شبکه مدیران محلی شهر‌های مختلف باشد و به خوبی مطالبات و خواسته‌های آنان را در سازمان ملل مطرح و بر حسن اجرای آن‌ها در ابعاد محلی نظارت کنند.
وب سایت unhabitat.org
مجمع جهانی شهرها (World Urban Forum) از سال ۲۰۰۱ توسط سازمان ملل متحد باهدف یکی از موضوعات به سرعت در حال گسترش در جهان تشکیل شد: توسعه سریع شهرنشینی و آثار آن بر جوامع انسانی، اقتصاد، تغییرات اقلیمی و سیاست گذاری‌های مرتبط با آن ها. این مجمع به صورت سالیانه به میزبانی شهر‌های مختلف جهان برگزار می‌شود و در آن نمایندگانی از دولت‌های محلی، مدیران شهری، شخصیت‌های اقتصادی، دانشگاهی و طراحان شهری شرکت می‌کنند. هر مجمع با یک رویکرد و موضوع محوری برگزار می‌شود و شرکت کنندگان اقدام به اشتراک گذاری تجارب شهری و فردی خود برای استفاده در آینده و دیگر شهرها می‌کنند.
وب سایت unhabitat.org
انجمن جهانی طراحان و برنامه ریزان شهری (ISOCARP) به عنوان مرکز توسعه و بهبود زیست شهری به دنبال ارتقای دانش و ظرفیت افراد و نهاد‌هایی است که در طراحی و توسعه سکونتگاه‌های بشری نقش دارند. انجمن از طریق انجام پژوهش‌های تخصصی حوزه مشارکت جویی شهروندان و ارائه آموزش‌های گوناگون به دنبال تبدیل سکونتگاه‌های بشری به مکان‌های ایمن تر، تاب آورتر، پایدارتر و با شمولیت بیشتر برای آحاد بشر است.
وب سایت: isocarp-institute.org
شبکه جهانی فعالان برنامه ریزی شهری و سرزمینی فعالیت خود را از سال ۲۰۱۶ آغاز کرده است. این شبکه باهدف ارتقای دانش برنامه ریزان شهری، رساندن صدای متخصصان به تصمیم سازان بین المللی و توسعه همکاری‌های اعضا در سطح شهرها فعالیت می‌کند. شبکه فعالیت خود را پس از برگزاری نشست مسکن و توسعه پایدار شهری در قالب برنامه جامع سکونت بشری سازمان ملل متحد (UN Habitat III) در فرانسه آغاز کرد. شبکه باتوجه به مشابهت چالش‌های کلان شهرها در دنیای امروز از قبیل تغییرات اقلیم، تحولات حوزه حمل ونقل، مصرف انرژی و نظایر آن تلاش دارد با اشتراک گذاری تجربیات موفق اعضا به اهداف خود دست پیدا کند.
وب سایت www.mtpa-network.org
اتحادیه شهرها (Cities Alliance) یک پیمان مشارکت جهانی است که از شهرها در مسیر دستیابی به توسعه پایدار حمایت می‌کند. اتحادیه به بررسی و ارزیابی متغیر‌های جمعیت شناختی و اقتصاد شهری می‌پردازد و بر اساس آن‌ها نحوه مدیریت شهری و ارائه فرصت‌های برابر به همه شهروندان برای رشد و توسعه را ارزیابی می‌کند. اتحادیه بر این باور است که رشد و شکوفایی در سطح محلی می‌تواند به روند توسعه جهانی کمک کند تا در انتها همگان از ثبات و پایداری بهره‌مند شوند.
وب سایت: www.citiesalliance.org
ائتلاف شهر‌های حامی حقوق دیجیتال توسط شهر‌های آمستردام، نیویورک و بارسلونا در سال ۲۰۱۸ بنیان گذاری شد و اکنون با عضویت ۵۰ شهر از سراسر جهان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در این ائتلاف از شهرها به عنوان نهاد‌های دموکراتیکی که با چالش‌های مختلف حقوقی شهروندان دست وپنجه نرم می‌کنند خواسته می‌شود درباره حمایت از حقوق دیجیتال شهروندان نیز پویا باشند. افزایش آگاهی عمومی و مطالبه از مدیران شهری برای رعایت حقوق دیجیتال شهروندان از طریق برگزاری همایش‌های موضوعی و طراحی اقدامات مشترک انجام می‌پذیرد. گردآوری تجربیات محلی و بررسی آن‌ها برای ارائه الگو‌های مؤثر بر سیاست گذاران بین المللی، طراحی و توسعه اصول حقوقی و ایجاد کارگروه‌های تخصصی از میان شهر‌های عضو از جمله اقدامات ائتلاف است.
وب سایت citiesfordigitalrights.org
شبکه شهر‌های تاب آور در ادامه ابتکار عمل یک صد شهر تاب آور ایجاد شده است که اجرای هزاران برنامه برای ارتقای تاب آوری شهر‌های در معرض آسیب در سراسر جهان را در کارنامه خود دارد. برنامه ابتکار عمل یک صد شهر تاب آور توانست در مدت ۵ سال با همکاری مدیران شهری، شهروندان و فعالان بخش خصوصی تحولات زیادی را با حمایت از طرح‌های تاب آوری در شهر‌های مختلف جهان ایجاد کند. باتوجه به تجربیات کسب شده، شبکه شهر‌های تاب آور باهدف طراحی راهبرد‌های تاب آوری شهرها برای عرضه به عنوان برنامه‌های عملیاتی فعالیت خود را ادامه داد. این شبکه تلاش دارد با طراحی پروژه‌های شهر محور و با همکاری منطقه‌ای تحولات در زمینه تاب آوری شهر‌های آسیب پذیر را ادامه دهد.
وب سایت Home - Resilient Cities Network
مرکز امور بین الملل بارسلونا (CIDOB) به عنوان یک اندیشکده شهری در اسپانیا فعالیت می‌کند. این مرکز توان جمعی خود را صرف مطالعه، پژوهش و تحلیل رویداد‌های بین المللی می‌کند. مرکز CIDOB یافته‌های خود در حوزه‌های مختلف سیاسی را با شهروندان، نهاد‌ها و مؤسسات و مدیران شهری به اشتراک می‌گذارد. به طورکلی هدف این اندیشکده تولید و اشتراک گذاری اطلاعات و ایده‌هایی است که به سیاست گذاری‌های موفق برای جهانی امن‌تر و عادلانه‌تر برای همگان منجر می‌شود.
وب سایت www.cidob.org/en