هانیه فیاض | شهرآرانیوز؛ فرزندش در پایه ششم ابتدایی مشغول تحصیل است که تا قبل از شیوع کرونا و غیرحضوری‌شدن آموزش مدارس حتی برای بازی‌کردن حق استفاده از گوشی تلفن همراه را نداشت. اکنون دغدغه اش این است که آیا می‌تواند میزان وابستگی دخترش را به فضای مجازی کنترل کند یا خیر.
او با وجود اینکه برای تهیه گوشی فرزندش تمکن مالی کافی داشت، به‌گفته خودش نیاز به فراهم‌کردن آن را حس نمی‌کرد. او این‌گونه می‌گوید: قبل از غیرحضوری‌شدن کلاس‌های درس همواره سعی می‌کردم دخترم را قانع کنم که استفاده از فضای مجازی شرایط سنی و پختگی دارد، اما امروز استفاده از تلفن همراه حتی برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی در هر خانه‌ای مجاز شده است.
رحمتی تأکید می‌کند: اکنون به‌دلیل اجباری که در بخش آموزش‌ها از طریق فضای مجازی وجود دارد، دیگر نشانی از گذراندن دوران کودکی با بازی‌های کودکانه نیست یا بسیار کم‌رنگ شده است. از طرفی، متأسفانه بیشتر وقت‌ها شبکه آموزشی شاد قطع است و دانش‌آموزان از پیام‌رسان‌های دیگری مانند ایتا، تلگرام یا واتس‌اپ برای حضور در کلاس درس معلم استفاده می‌کنند که بلافاصله با وصل‌شدن به اینترنت با تصاویر یا مطالبی روبه‌رو می‌شوند که به‌نظرم برای گروه سنی آن‌ها بسیار زود است.
او فضای مجازی را برای کودکان و نوجوانان امن نمی‌داند و توضیح می‌دهد: این ناامن‌بودن به‌دلیل به بلوغ فکری نرسیدن آن‌ها بسیار خطرناک به‌نظر می‌رسد و این موضوع به یکی از دغدغه‌های ما در کنار دیگر مشکلات تبدیل شده است. همه ساعات روز فرزندم در تبلت می‌گذرد؛ یا درس می‌خواند یا بازی می‌کند. مدام گوشه‌ای نشسته و سرش توی تبلت است و این موضوع نگران‌کننده است.
آقای توکلیان از دیگر اولیای دغدغه‌مند مشهدی است که می‌گوید: اصلا نمی‌دانم این روزها فرزندانم چگونه درس می‌خوانند و وضعیت درسی‌شان در چه سطحی است. تنها چیزی که در این مدت متوجه شده‌ام، این موضوع خطرناک است که بیشتر وقت آن‌ها در گوشی یا تبلت سپری می‌شود و حتی غذایشان را هنگام دردست‌داشتن این وسایل آسیب‌زا مصرف می‌کنند و زمانی هم که اعتراض می‌کنم، می‌گویند کلاس یا امتحان داریم و معلم ما کلاس را در این ساعت برگزار می‌کند.
او در ادامه با نگرانی می‌افزاید: اکنون بسیاری از والدین مانند من، نه متوجه می‌شویم که بچه‌ها کدام سایت را باز می‌کنند و نه از ساعت کلاس‌های درس مطلع هستیم، زیرا هر معلمی در هر ساعتی که دلش می‌خواهد کلاس را برگزار می‌کند یا ساعتی را که اعلام کرده است، تغییر می‌دهد. این موضوع نظارت ما را در زمان حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی بسیار سخت کرده است.
این شهروند مشهدی که کوچک‌ترین فرزندش در پایه اول ابتدایی درس می‌خواند، افزود: چندروزی است که حضور دانش‌آموزان در مدارس الزامی شده است، اما پسرم به‌دلیل ندیدن معلمش از ابتدای سال (به‌صورت حضوری) نمی‌تواند با او انس بگیرد. بنابراین آموزش او هنوز به‌شکل مجازی و با دیدن فیلم انجام می‌شود. ما هنوز مجبوریم به او تبلت بدهیم. چطور باید وسیله‌ای در اختیار فرزندم باشد که من به‌عنوان پدرش نمی‌توانم آن را رصد کنم، درحالی‌که این روزها نگرانی ما والدین از حضور فرزندانمان در این فضای مخرب بسیار بیشتر شده است.
«آن‌قدر در فضاهای مجازی غرق می‌شود که گاهی حتی صدای ما را هم نمی‌شنود.» این‌ها بخشی از صحبت‌‌های خانم عباسی است؛ مادری که نگران آینده دختر نوجوانش است و می‌گوید: فریبا ساعت‌های زیادی در اتاقش می‌ماند و هروقت به او سر می‌زنم، مشغول رصدکردن فضاهای تلگرام و اینستاگرام است. اوایل بهانه‌اش برای استفاده از تلفن همراه، کلاس‌های درس بود، اما به‌مرور زمان فعالیتش در فضاهای مجازی به‌گونه‌ای زیاد شده که کنترلش از دست ما خارج شده است. نگران اثرات مخرب این فضاها بر روح و روان دخترم هستم، زیرا احساس می‌کنم گوشه‌گیر و منزوی شده است. فریبا دختری آرام، مؤدب و شوخ‌طبع بود، اما مدتی است که حتی برای بیان خواسته‌های معمولی‌اش سرکشی می‌کند و گویا سر ناسازگاری دارد.
او ادامه می‌دهد: به پیشنهاد یکی از معلم‌هایش او را نزد مشاور می‌بریم، اما گمان نمی‌کنم به این زودی پاسخ مثبتی دریافت کنیم، زیرا فریبا از مشاوره حضوری امتناع می‌کند.
امروزه وسایل ارتباطی بر زندگی انسان‌ها سایه افکنده است. این وسایل مانند چاقوی دولبه‌ای هستند که می‌توانند نقاط مثبت و منفی داشته باشند. یکی از مشکلات فضای مجازی، آسیب‌پذیربودن سلامت روانی کودکان و نوجوانان است و تأثیر این فضا بر آن‌هاست.
از طرفی، تعطیلی مدارس به‌علت شیوع ویروس کرونا، زمینه استفاده زودهنگام دانش‌آموزان را از فضای مجازی به وجود آورد که این موضوع مهم امروز به یکی از دغدغه‌های والدین تبدیل شده است. هم‌زمان با روز جهانی سلامت، در این گزارش قصد داریم از تأثیر فضاهای مجازی بر سلامت روان کودکان و نوجوانان بگوییم و شما را با راهکارهای کاهش آسیب‌های استفاده از شبکه‌های اجتماعی آشنا کنیم.
دکتر علی مکاری، مشاور و روان‌شناس حوزه کودکان و نوجوانان، در این زمینه توضیح می‌دهد: در سال‌های گذشته اطلاعات جدید و فناوری‌های ارتباطی با رشد بسیار زیادی همراه بوده است. در این راستا، فضاهای مجازی فرصت‌های زیادی را در امر آموزش، به‌اشتراک‌گذاری و ارتباط ارائه می‌دهند که تا قبل از آن به این سادگی ممکن نبود. اما با وجود فواید بسیار، آثار مخرب و زیان‌های وقت‌گذرانی در فضاهای مجازی را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیان‌هایی که این روزها گروه کودکان و نوجوانان را بسیار درگیر کرده است.
او به تأثیر آموزش‌های مجازی بر استفاده کودکان و نوجوانان از تلفن همراه و تبلت‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: البته قبل از شیوع کرونا و گسترش فضاهای آنلاین آموزشی، میزان استفاده کودکان و نوجوانان از تلفن همراه و وقت‌گذرانی در محیط‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی کم نبود، اما این امر بستری برای استفاده بیش از حد و بدون کنترل فراهم کرد، به‌طوری‌که اکنون بسیاری از والدینی که به ما مراجعه می‌کنند، از کنترل فرزندانشان در این فضاها ناتوان و درمانده‌اند.
باتوجه‌به اینکه شبکه‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان پرتحرک را از جمع‌های دوستانه‌شان جدا کرده‌اند، کم‌کم سروکله افسردگی، اضطراب و نبود عزت نفس نیز در آن‌ها پیدا می‌شود. کودکان و نوجوانان به‌دلیل موقعیت سنی‌شان تمایل بیشتری به فناوری‌های مدرن و فضای مجازی دارند و میزان تأثیرپذیری آن‌ها نیز در این سنین از پدیده‌های اطرافشان بیشتر است.
این روان‌شناس می‌گوید: کودکان و نوجوانان مبتلا به اعتیاد اینترنتی در طول زمان دچار تغییرات ساختاری به‌ویژه در قشر خاکستری مغز خواهند شد که می‌تواند کیفیت یادگیری و روند تحصیلات آن‌ها را مختل کند. از طرفی، برخورد با محتوای جنسی که رفتارهای خطرناک یا غیرواقعی را به تصویر می‌کشد، اثرات منفی بر نوجوانانی می‌گذارد که در آغاز تکامل هویت جنسی‌شان هستند. همین امر سبب می‌شود که آن‌ها انتظاران غیرمعقولی از هنجارهای جنسی داشته باشند و در برقراری ارتباط سالم با دیگران به مشکل بخورند.
مکاری در توضیح ارائه راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بیان می‌کند: بهترین کمک خانواده این است که ابتدا سلامت خودش را حفظ کند. یعنی خانواده درگیر رفتارهای هنجارشکن و پرخطر نشود و گرفتار بحران جهان‌بینی نباشد. چنان‌که کودکان و نوجوانان به مرحله‌ای رسیده‌اند که اینترنت را به خواب و غذا ترجیح می‌دهند و کار و مسؤلیت‌های روزمره‌شان را به‌دلیل آن عقب می‌اندازند، متأسفانه باید بدانید که مشکل جدی است و لازم است با پزشک مشورت کنید.
عده‌ای برای جلوگیری از آسیب‌هایی که فضای مجازی بر جوانان و نوجوانان می‌گذارد، منع استفاده از اینترنت را توصیه می‌کنند؛ اما به‌نظر می‌رسد این روش اشتباه‌ترین گزینه است و ممکن است به عاملی تحریک‌کننده در گرایش بیشتر فرزندان به استفاده از اینترنت تبدیل شود. یادتان نرود ایجاد محدودیت باعث حساسیت بیشتر جوان و نوجوان می‌شود.
برای کاهش آثار مخرب فضای مجازی باید شیوه استفاده درست از این ابزار را به آنان نشان داد. بنابراین، رفتار صحیح والدین و ارائه راهکارهایی که بهترین گزینه برای تصحیح رفتار کودکان، نوجوانان و جوانان است، بیشتر از آنکه لجبازی فرزند را تحریک کند، موجب راهنمایی و همراهی آگاهانه آن‌ها می‌شود.
مجله «موفقیت ایلیاد» در مطلبی با عنوان «تأثیر فضای مجازی بر سلامت روان» راهکارهای پیشنهادی پلیس فتا را این‌گونه دسته‌بندی می‌کند:
– زمان استفاده از اینترنت را محدود کنید.
– به نوجوان بیاموزید هر چیزی که در اینترنت می‌بیند یا می‌خواند، حتما درست و واقعی نیست.
– حتما بر سایت‌هایی که مراجعه می‌کند، نظارت کنید.
– با اطلاعات و فناوری‌های جدید آشنا شوید. دورماندن والدین از پیشرفت‌های جدید باعث ایجاد شکاف نسلی بین آن‌ها با فرزندانشان می‌شود.
– زمان‌هایی را اختصاص دهید تا همراه فرزندتان از سایت‌های مختلف دیدن کنید، درباره محتوای آن‌ها صحبت کنید و بازی و فعالیت‌هایی داشته باشید. در این صورت امکان نظارت شما بر فرزندتان فراهم می‌شود.
– به فرزندتان بیاموزید که ارتباط برقرار کردن در اتاق گفت‌وگو درست مانند صحبت‌کردن با یک غریبه است و باید همان احتیاط‌هایی که در این زمینه به کار می‌رود، بازهم رعایت شود.
– به او بگویید که هیچ‌گاه نباید اطلاعات شخصی و خانوادگی را در اینترنت در اختیار دیگران قرار دهد.
– هرگز با کسی که در اتاق گفت‌وگو آشنا شده است، ملاقات واقعی ترتیب ندهد.
– به بچه‌ها آموزش دهید همان قوانینی که در ارتباطات واقعی رعایت می‌کنیم، مانند فحش‌ندادن، استفاده‌نکردن از کلمات رکیک و طنزها و مطالب مبتذل و... باید در فضای اینترنت نیز عملی شود.