محمد کاملان | شهرآرانیوز؛ نقل مشهور این است که پیش از بلژیکی‌ها و زمانی که هنوز اسب و قاطر و درشکه وسایل حمل ونقل مردم بود، معین التجار در سال ۱۲۸۴ خورشیدی یک دستگاه اتوبوس به شهر رشت آورد و حمل ونقل عمومی را رسما آغاز کرد و چندسال بعد هم همان اتوبوس را وارد تهران کرد و در مسیر میدان توپخانه تا بازار با کرایه هر نفر سه‌شاهی مشغول به کار شد.
پس از توقفی چندساله، تا دهه بیست خورشیدی همه شهر‌های بزرگ ایران ازجمله مشهد و تهران به شکل خصوصی و با تعداد اتوبوس کم، صاحب ناوگان اتوبوس شهری شدند.
در دهه چهل خورشیدی و با گسترده ترشدن استفاده از این ناوگان، اولین شرکت‌های اتوبوس رانی شهرداری‌ها تأسیس شد. تهران پیش گام این ماجرا شد و بعد به ترتیب نوبت به مشهد، رشت، اصفهان و ارومیه رسید تا صاحب سازمان اتوبوس رانی زیرنظر شهرداری شوند.
اکنون با گذشت حدود شصت سال از نظم و نسق پیداکردن اتوبوس‌های درون شهری، این روش از حمل ونقل عمومی همچنان پرطرف دارترین و پراستفاده‌ترین است، تا آنجا که در شهر‌هایی مثل تهران و مشهد نیمی از جمعیت با اتوبوس جابه جا می‌شوند.
با این همه، چهارپنج سالی می‌شود که با بالارفتن قیمت اتوبوس و خلف وعده دولت‌ها برای کمک به شهرداری‌ها در تأمین اتوبوس، نوسازی ناوگان شهری با مشکلات زیادی روبه رو و در عمل متوقف شده و همین موضوع خدمت رسانی به مردم را دچار چالش کرده است. به همین بهانه در این گزارش به وضعیت ناوگان اتوبوس رانی در برخی کلان شهر‌های ایران و مشکلاتی که با آن دست وپنجه نرم می‌کنند، نگاهی کوتاه انداخته ایم.
اتوبوس رانی مشهد سال ۱۳۱۸ خورشیدی کارش را با دو دستگاه اتوبوس شروع کرد و تقریبا ۲۶ سال بعد و در سال ۱۳۴۴ خورشیدی سازمان اتوبوس رانی مشهد با سیزده دستگاه اتوبوس به صورت رسمی آغازبه کار کرد و حالا پس از ۵۷ سال و آن طور که مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی شهرداری مشهد اعلام کرده است، در این شهر بیش از ۱۷۷۰ اتوبوس و مینی بوس فعال مشغول خدمت جابه جایی مسافران در مشهد هستند و براساس آخرین آمارها، این ناوگان ۸۳۰ هزارنفر را روزانه در شهر جابه جا می‌کنند.
قیمت اتوبوس در دوسه سال گذشته چهاربرابر شده و از یک میلیارد به ۴ میلیارد تومان رسیده و از طرف دیگر دولت در سال‌های گذشته به تعهداتش در قبال خرید ناوگان شهری عمل نکرده است. به همین علت درحالی که عمر استاندارد ناوگان شهری مشهد باید بین ۵/۶ تا ۷ سال باشد، اکنون میانگین سن این ناوگان نزدیک ۱۰ سال است. با وجود همه مشکلات پارسال ۱۱۰ دستگاه اتوبوس جدید و بازسازی شده به ناوگان شهر اضافه شد و اردیبهشت امسال هم شورای اسلامی شهر، مجوز خرید دویست دستگاه اتوبوس را صادر کرد.
با این همه و براساس گفته‌های ایمان فرهمندی، معاون عمران، حمل ونقل و ترافیک شهرداری، مشهد در سال جدید به ۷۳۸ دستگاه اتوبوس نو نیاز دارد و علی اصغر نیشابوری، مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی هم در گفتگو با شهرآرا گفته است طبق برنامه ریزی‌ها مقرر شده است تا در قالب طرح نوسازی و توسعه تا سال ۱۴۰۳ نزدیک به هزار دستگاه اتوبوس به ناوگان شهر اضافه شود تا سن اتوبوس‌های مشهد کم شود.
نزدیک به دوسه سال است که بسیاری کلان شهر‌های ایران به فکر برقی سازی ناوگان اتوبوس رانی شان افتاده اند و در یک سال گذشته نیز شهر‌هایی مانند تهران، اصفهان، شیراز و تبریز یکی پس از دیگری و بعد از رونمایی از اولین اتوبوس برقی تولید داخل در مشهد، به صورت جدی تری وارد گود شدند و پای اتوبوس برقی و رونمایی از آن به این شهرها هم رسید.
پس بی راه نیست اگر بگوییم که مشهد اولین کلان شهری بود که به شکل جدی به فکر تولید و استفاده از اتوبوس برقی افتاد. دی ماه سال ۱۳۹۸ تفاهم نامه و قرارداد تولید و برقی سازی یک دستگاه اتوبوس دیزلی و مطالعات برقی سازی خط یک بی آرتی مشهد میان شهرداری مشهد و گروه مپنا بسته شد و خرداد دو سال بعد، اولین اتوبوس برقی داخلی که مپنا آن را ساخته بود، در مشهد رونمایی و هم زمان قرارداد خرید ۱۰ دستگاه از این اتوبوس هم میان شهردار وقت مشهد و مدیرعامل مپنا امضا شد تا برقی سازی خط یک بی آرتی مشهد وارد مرحله تازه‌ای شود.
چندی پیش هم مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی مشهد در گفتگو با شهرآرا گفت که پس از دریافت تأییدیه‌های استاندارد و شماره گذاری این اتوبوس برقی، قرارداد خرید ۱۰۰ دستگاه از آن به جریان خواهد افتاد تا خط یک بی آرتی مشهد به مرور کاملا برقی شود.
اما پس از مشهد، نوبت به اصفهان رسید که از اتوبوس برقی تولید داخل رونمایی کند و ۱۴ اسفند پارسال این اتوبوس در این شهر به صورت آزمایشی کارش را آغاز کرد و محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان، از تصویب بودجه ۵۰۰ میلیاردتومانی ویژه خرید اتوبوس برقی خبر داد.
۲۵ فروردین امسال هم اتوبوس تمام برقی ایرانی در خط میدان بهارستان تا میدان جمهوری به صورت آزمایشی آغازبه کار کرد و ۱۵۰۰ مسافر با آن جابه جا شدند تا تهرانی‌ها هم سفارش خرید ۵۰۰ دستگاه از این اتوبوس را ثبت و کار برقی کردن بخشی از ناوگانشان را آغاز کنند. البته مجتبی شفیعی، معاون حمل ونقل و ترافیک شهرداری تهران، گفت که بخش خصوصی هم ۵۰۰ دستگاه اتوبوس برقی دیگر برای تهران تأمین می‌کند تا تعداد اتوبوس‌های پاک این شهر به هزار عدد برسد. دو روز بعد هم این اتوبوس در تبریز رونمایی شد و رئیس شورای اسلامی شهر تبریز اعلام کرد پس از اینکه شرکت تولیدکننده تأییدیه‌ها را دریافت کرد، آن‌ها هم به صف خریداران اتوبوس برقی اضافه می‌شوند.
اتوبوس برقی دوم خرداد امسال به شیراز هم رسید و هم زمان با تردد این اتوبوس در خیابان‌های شیراز، تفاهم نامه خرید اتوبوس برقی با شرکت تولیدکننده امضا شد و سیداحسان اصنافی، شهردار شیراز، وعده داد تا پایان سال چهل اتوبوس برقی در این شهر در خطوط گوناگون مستقر می‌شوند.
در میان همه کلان شهر‌هایی که ذکرشان رفت، فقط مشهد است که توجه ویژه‌ای به حاشیه شهر دارد و با اعمال تخفیف ۹۰ درصدی بر بهای استفاده از خدمات اتوبوس رانی، شانزده خط را برای بخش زیادی از مناطق کم برخوردار تقریبا رایگان کرد. سیدعبدا... ارجائی، شهردار مشهد، ۸ دی ۱۴۰۰ و در جلسه تودیع و معارفه مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی، از مدیران این سازمان خواست تا قیمت بلیت برخی خطوط در مناطق حاشیه‌ای و کم برخوردار مشهد کاهش پیدا کند و استفاده از برخی خطوط دیگر رایگان شود.
خرداد امسال علی اصغر نیشابوری، مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی شهرداری مشهد، از آغاز این اقدام کم نظیر در شهر خبر داد و گفت: برابر تأکید شهردار مشهد درباره ارائه خدمات با نرخ کمتر و با هدف حمایت از شهروندان به ویژه در مناطق کم برخوردار و حاشیه شهر، پنج خط جدید راه اندازی شد. در گام اول پنج خط در محدوده رسالت و توس به این موضوع اختصاص یافته است که با تخفیف ۹۰درصدی از امروز به شهروندان خدمت می‌کنند. نرخ استفاده از خدمات آن‌ها نیز فقط ۱۰۰ تومان است. همچنین به زودی گام دوم طرح با فعالیت یازده خط جدید شروع به کار خواهد کرد.
«وضعیت اتوبوس رانی تهران به هیچ وجه خوب نیست.» این را سیدجعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون عمران، حمل ونقل و ترافیک شورای اسلامی شهر تهران، حدود یک ماه پیش گفت و البته چندی بعد هم مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی تهران به نوعی آن را تأیید کرد. براساس گفته‌های بهرام نکاحی، ناوگان اتوبوسی تهران به شدت دچار عقب ماندگی است و در پایتخت ایران فقط ۲ هزار اتوبوس فعال موجود است که حدود ۷۲ درصد از آن‌ها فرسوده شده، درحالی که نیاز کنونی این شهر دست کم ۷ هزارو ۵۰۰ دستگاه اتوبوس است و این عدد باید در یکی دو سال آینده به ۱۰ هزار دستگاه برسد.
نوسازی ناوگان پایتخت از پارسال آغاز شد و از ۱۷۵ دستگاه اتوبوسی که قرارداد آن‌ها بسته شده بود، ۱۱۰ دستگاه تحویل شهرداری این شهر شد و آن طور که علیرضا زاکانی، شهردار تهران، وعده داده، قرار است تحولات زیادی در تأمین اتوبوس برای شهر تهران اتفاق بیفتد.
آن‌ها در گام اول می‌خواهند ۱۴۰۰ دستگاه اتوبوس را بازسازی و روانه خیابان‌های تهران کنند. در گام دوم نیز ۹۰۰ دستگاه اتوبوس نو از محل ۲ هزار اتوبوسی که وزارت کشور برای شهر‌های ایران تأمین خواهد کرد، به ناوگان شهر تهران اضافه می‌شود.
همچنین معاون حمل ونقل و ترافیک شهرداری تهران اردیبهشت امسال خبر داد که ۱۶۰۰ اتوبوس از محل تهاتر نفت برای این شهر تأمین می‌شود و به دنبال خرید هزار دستگاه اتوبوس کم کارکرد از کشور‌های دیگر برای کاهش کسری اتوبوس تهران هستند که حدود ۲ هزارمیلیارد تومان برای مدیریت شهری تهران هزینه دارد. شهرداری تهران همچنین ۲۰ هزار میلیارد تومان هزینه برای نوسازی اتوبوس‌های شهری در چهارسال آینده کنار گذاشته است.
اوضاع و احوال اتوبوس رانی کلان شهر شیراز هم که عمری شصت ساله دارد و درحال جابه جایی روزانه بیش از ۶۰۰ هزار مسافر با ۱۲۰۰ اتوبوس است، چندان مناسب نیست و مسعود طهماسبی، معاون حمل ونقل و ترافیک شهرداری این شهر، چندی پیش اعلام کرد که عمر ناوگان آن‌ها حدود ۹ سال است و به مرز فرسودگی رسیده و با اینکه حدود ۲۵۶ اتوبوس فرسوده دارند، هنوز در مقایسه با دیگر شهرها جوان محسوب می‌شوند. آبان پارسال ۵۰ اتوبوس جدید به ظرفیت شهر شیراز اضافه شد و مدیران شهری شیراز قول دادند که ۷۴ اتوبوس دیگر نیز تا آخر سال خریده و در اختیار مردم گذاشته شود. طهماسبی گفته است که اگر سازمان مدیریت و برنامه ریزی موافقت کند و مشکلاتشان با این سازمان حل شود، کار بازسازی ۵۰۰ دستگاه اتوبوس را شروع می‌کنند.
اصفهان هم جزو کلان شهر‌هایی است که عمر ناوگان اتوبوس رانی اش مدت هاست به ۱۰ سال رسیده و سیدعباس روحانی، مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی این شهر، پیش از این اعلام کرده بود که بیش از نیمی از اتوبوس‌های فعال در اصفهان فرسوده هستند. اکنون در این شهر ۷۵۰ اتوبوس روزانه حدود ۳۰۰ هزار مسافر را جابه جا می‌کنند، اما مدیرعامل سازمان اتوبوس رانی اصفهان می‌گوید که نیاز این شهر دست کم ۱۲۰۰ دستگاه اتوبوس است و با این حساب نزدیک به ۵۰۰ اتوبوس کم دارند که قرار است تا پایان امسال ۱۷۳ اتوبوس جدید به ناوگان این شهر اضافه شود.
البته آن طور که مدیران شهری اصفهان گفته اند، برای نوسازی ناوگان این شهر و تأمین نیاز‌ها باید سالانه ۱۵۰ دستگاه اتوبوس به ظرفیت اصفهان اضافه شود.
اما افزایش قیمت اتوبوس‌ها و هموارنبودن مسیر تأمین اتوبوس، اصفهان را هم مانند دیگر کلان شهرها وارد مسیر بازسازی ناوگان فرسوده کرده و شورای اسلامی این شهر ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه برای بهسازی و نوسازی ناوگان اتوبوس رانی اصفهان تصویب کرده است.
در میان کلان شهر‌های ایران شاید بتوان تبریز را پرچم دار نوسازی ناوگان اتوبوس رانی بدانیم. مدیران شهری تبریز در ابتدای سال ۱۴۰۱ تفاهم نامه خرید ۹۰۰ دستگاه اتوبوس را با یکی از شرکت‌های خودروسازی امضا کردند و در گام اول هم قرارداد خرید ۱۰۰ دستگاه اتوبوس دوازده متری برای این شهر به جریان افتاد و پیش از این هم شهردار تبریز اعلام کرده بود که ۲۰۰ میلیارد تومان برای نوسازی ناوگان بودجه اختصاص داده است.
آن طور که مدیران سازمان اتوبوس رانی تبریز اعلام کرده بودند، این شهر فقط ۷۵۰ دستگاه اتوبوس دارد که عمر آن‌ها بیش از یازده سال است و تقریبا ۶۰۰ اتوبوس از این تعداد فرسوده است. ۶۶ خط فعال اتوبوس در تبریز روزانه حدود ۸۰۰ هزار مسافر جابه جا می‌کنند که به گفته مدیران شهری تبریز، این تعداد و خط برای این شهر کافی نیست و تعداد ناوگان تبریز باید ۱۸۰۰ دستگاه اتوبوس باشد.