تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ با همه تعاریف و نظریات متعدد، خانواده همان گروهی است که با ازدواج یک زن و مرد به رسمیت می‌رسد و با ارتباط خونی اعضای آن ادامه پیدا می‌کند. هنگامی که خانواده را یک واحد اجتماعی و بنیادی می‌دانیم مسلم است که استحکام یا گسیختگی در آن تأثیر مستقیمی بر جامعه خواهد گذاشت. «باوجوداینکه عوامل مختلف دیگری همچون رسانه‌ها در جریان جامعه اثرگذارند در همه کشور‌های دیگر، حتی پیشرفته‌ترین آن‌ها، هنوز بنیان خانواده حرف اول را می‌زند.»
دکتر غلامرضا حسنی، استادیار گروه آموزشی علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، را درباره اهمیت و جایگاه خانواده در روزی به این نام به سخن گرفته‌ایم تا به بخشی از مسائل آن بپردازیم. وی در ادامه جمله ابتدایی خود توضیح می‌دهد: براساس سرشماری سال۹۵ بیش از ۸۵۰ هزارخانوار در مشهد ساکن هستند و این تعداد بار سنگینی دارد. اگر خانواده به دلایل مختلف دچار ازهم‌گسیختگی شود، جامعه را با بحران‌های متعددی روبه‌رو خواهد کرد که جبران آن نیازمند تلاش‌های متعدد در همه سازمان‌ها و بخش‌هاست.
وی از نمونه‌های فراوان این فروپاشی هم یاد می‌کند: فقدان یکی از نقش‌های والدینی -به‌هر‌دلیلی مثل فوت، طلاق، زندانی‌شدن یا قطع ارتباط میان نسلی یا مشکلات اقتصادی- می‌تواند ظرفیت‌های خانواده و تک‌تک فرزندان را سرکوب کند و به فضای جامعه انتقال دهد.
به عقیده این جمعیت‌شناس بسیاری از مشکلات خانواده میان نسل‌ها به ارث می‌رسد و ماندگار خواهد شد: فقر بین‌نسلی هم ماندگار است. خانواده‌ای که از نظر اقتصادی در محرومیت است توانایی حمایت‌های لازم از فرزندان را ندارند و این کم‌سوادی، خشونت، اعتیاد و دیگر موارد به نسل‌های بعدی و به سطح جامعه کشیده خواهد شد. یعنی مشکلات و نقص‌های خانواده خود را به شکل آسیب در جامعه نشان می‌دهد.
حسنی وظیفه‌ای را هم بر دوش جامعه می‌گذارد تا از چنین خانواده‌هایی حمایت و مراقبت کند: نهاد‌های دولتی و غیردولتی که به هر نوع با اعضای خانواده مرتبط هستند باید با شناسایی این موارد آسیب، حمایت‌های اجتماعی دولتی و غیررسمی را آغاز و کمبود‌ها را جبران کنند.
به گفته او بروز آسیب در هر مرحله از زندگی خانواده از زمان تشکیل گرفته تا دوران سالمندی ممکن است اتفاق بیفتد و مدیریت اجتماعی نباید به این آسیب اجازه پیشرفت بدهد پیش از اینکه سیلاب شود. آن وقت میلیارد‌ها ریال هزینه و صرف زمان هم گاهی کافی نیست.
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد در بخش دیگری به چهار ویژگی اصلی خانواده اشاره می‌کند که هم‌اکنون نواقص بزرگی در میان خانواده‌های مشهدی است: در حوزه خانواده سالم پرداختن به تشکیل، تحکیم، توسعه و تعالی دارای اهمیت است که هرکدام به ترتیب در مقابل آسیب‌های تجرد، طلاق، تمایل نداشتن به فرزندآوری و مشکلات بین‌نسلی قرار می‌گیرد.
حسنی مشهد را به عنوان شهر امام‌رئوف (ع) دارای اهمیت ویژه‌ای می‌داند که باید به تثبیت جایگاه خانواده در آن توجه بیشتری شود و ادامه می‌دهد: الگو‌های رفتاری در شهر امام‌رضا (ع) باید برمبنای الگو‌های رفتاری و اخلاقی شهر رأفت باشد، اما وقتی چنین نیست، یعنی اختلالی در سیستم خانواده‌ها وجود دارد. اکنون هم آمار تجرد قطعی و سن ازدواج در مشهد بالاست، هم جدایی و هم مشکلات بین‌نسلی، در‌حالی‌که هم دانش و هم امکانات آموزش و مراقبت از خانواده را در اختیار داریم. سازمان‌هایی مانند آموزش‌و‌پرورش، حوزه، دانشگاه، آستان‌قدس و همچنین خیریه‌ها نمونه‌های خوبی از نهاد‌های هستند که می‌توانند برای استحکام خانواده چاره‌جویی کنند.
وی مشکلات خانواده‌ها را متعدد می‌داند و اضافه می‌کند: نگاه محدود به خانواده‌های طبقه پایین جامعه و دوقطبی کردن مسائل کار درستی نیست. خانواده‌های متمول و ثروتمند هم دچار مشکلاتی در حوزه مدیریت ثروت یا انتقال ارزش‌های میان‌نسلی هستند، پس آموزش‌ها در سازمان‌ها باید شامل همه خانواده‌های جامعه بشود.
وی درعین‌حال از مراسم مذهبی و ملی به عنوان گلوگاه فرصت و همبستگی میان خانواده‌ها یاد می‌کند و می‌گوید: شرکت در مراسم و جشن‌های مذهبی و ملی می‌تواند باعث تقویت و هم‌گرایی در خانواده‌ها شود که اثر خوب آن را به جامعه منتقل می‌کند و حذف این ویژگی نیز مهم است.
این جامعه‌شناس همچنین توصیه دیگری برای بهبود کیفیت خانواده‌ها دارد: کار مؤثری که می‌شود در‌این باره انجام داد نمایش دادن الگوی خانواده‌های موفق است که آن هم چگونگی خودش را دارد. باید خانواده‌های موفق را به‌صورتی انتخاب کرد که در همه ابعاد تربیت دینی، مدیریت اقتصادی یا پرورشی و دیگر موارد موفق باشند و البته مهم‌تر از همه این است که همه طبقات جامعه در نظر گرفته شود.
وی می‌افزاید: برنامه‌های زیادی برای معرفی خانواده موفق ساخته شده، اما اثرگذاری چندانی نداشته است، زیرا همه خانواده‌های جامعه را در کنار هم ندیده بودند. یافته‌ها نشان می‌دهد میزان ارتباط والدین با جوانانشان در طول روز کمتر از ۱۰ دقیقه است. یعنی والدین و فرزندان کمتر با هم غذا می‌خورند، سلیقه‌های تفریحی و علایق جدا دارند و همه این‌ها به جامعه کشیده خواهد شد، اگر درمان و چاره‌ای برای اصلاح آن اندیشده نشود.
حسنی یادآور می‌شود: جامعه ما اخلاق‌مدار است و خانواده کارخانه انسان‌سازی و ساحل آرامش دریاست، پس برنامه را باید برای آسایش و آرامش در این محیط امن بچینیم. البته گاهی نیز خانواده در مقابل مشکلات بیرونی خلع‌سلاح است و نمونه‌اش همین مشکلات اقتصادی است که باز مدیریت آن را باید از طریق همان سازمان‌ها برعهده بگیریم.