عروجی | شهرآرانیوز؛ از طرف رسانه‌های نزدیک به دولت هم مدتی است بحث راه اندازی کارخانه کاغذسازی در ایران جدی شده است، اما معلوم نیست این کارخانه در چه بازه زمانی و در چندسال می‌تواند نیاز کاغذ کشور را دست کم تسهیل کند. گفته می‌شود کارخانه کاغذسازی به جنگل‌های ایران آسیب وارد نخواهد کرد و از راه جنگل‌های دست کاشت یا بازیافت کاغذ، به تولید کاغذ داخلی اقدام خواهد شد. ناشران مشهدی و خصوصی هم سال هاست با مکافات تأمین پول کاغذ از بازار آزاد دست وپنجه نرم می‌کنند.
کاغذی که تقریبا هیچ وقت قیمت ثابت و نزول نداشته و اغلب درحال افزایش بوده است. با این حساب چگونه می‌شد از ناشران انتظار داشت هرسال کتاب‌های متنوعی منتشر کنند یا برای ادامه کار رمقی داشته باشند. از آن طرف، چندروز پیش معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبری مسرت بخش را به رسانه داده و گفته است طی سال گذشته در ایران ۱۱۱ هزار عنوان کتاب منتشر شده و میانگین شمارگان ۱۰۲۰ نسخه بوده است و ایران در این حوزه در جایگاه پنجم دنیا قرار دارد، البته یاسر احمدوند به این موضوع اشاره نکرده است که آیا تیراژ کتاب‌ها در کشور واقعی است یا نه؟
خلیل حسینی، مدیر انتشارات «محقق» و از ناشران پرکار این سال‌های مشهد، می‌گوید ناشران دیگر مثل قبل رغبتی به انتشار کتاب ندارند: «یکی از جنبه‌های مهم افزایش قیمت کاغذ را می‌توانید روی قیمت پشت جلد کتاب‌ها و به همان میزان روی فروش ببینید. از ما می‌پرسید کاغذ هست؟ بله هست. می‌روی چاپخانه و برای یک دوره هزارنسخه‌ای یا کمتر قیمت می‌گیری و می‌بینی کتابی حدود دویست صفحه‌ای که در روزگاری نه چندان دور بین سی وپنج تا چهل هزار تومان قیمت داشت حالا باید نودوپنج هزار تومان قیمت بخورد. برای همین ناشر‌ها راغب نیستند. طبیعی است که مخاطب پا پس می‌کشد. بله! کاغذ هست، ولی قیمتش گران است.»
۹۰ درصد کاغذ موردنیاز کشور از طریق واردات تأمین می‌شود و این یعنی نرخ ارز و مسائل خارجی از عوامل تأثیرگذار بر قیمت کاغذ است. در نتیجه، نمی‌توان تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز را نادیده گرفت. عابس قدسی، مدیر انتشارات «سپیده باوران» و «تگ»، معتقد است قیمت تولید یک اثر طوری بالا رفته است که دیگر چاپ کتاب بسیار سخت شده است و توجیه اقتصادی ندارد: «راستش باید بگویم خبری از کاغذ دولتی نیست، اما کاغذ آزاد همیشه هست، ولی قیمتش به طور غیر باوری بالا رفته است. مثل هر جنس دیگری شما در بازار آزاد شاید به راحتی آن را پیدا کنید، باید چندبرابر بابتش پول بدهید. درواقع، برای تهیه کاغذ آزاد هیچ مشکلی به جز پول نداشته ام.»
قدسی در ادامه به اخبار احتکار کاغذ و دستگیری یکی از محتکران در این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید: «یادم است چند ماه پیش خبر کشف محموله چندهزار تُنی کاغذ منتشر شد، ولی نفهمیدم بعدش چه اتفاقی برای آن کاغذ‌ها افتاده است. راستش امیدوار بودیم با کشف آن محموله کمی از مشکلات بازار نشر رفع شود، ولی به امثال ما چیزی نرسید.»
این ناشر اظهار می‌کند: «ما هربار که می‌خواهیم کاغذ بخریم نگاه می‌کنیم و می‌بینیم شاید قیمت دلار تغییری نکرده، ولی قیمت کاغذ افزایش پیدا کرده است! طوری که انگار دیگر تولید خیلی از کتاب‌ها برای ناشر بخش خصوصی توجیهی ندارد. از طرفی، این موضوع فقط به قیمت کاغذ برنمی گردد، به عنوان مثال ما هربار که کتابی را صحافی می‌کنیم متوجه می‌شویم قیمت چسب صحافی با شیب تندی بالاتر می‌رود. طوری که می‌توانم بگویم این شیب افزایش قیمت کاغذ از شیب افزایش دلار هم بیشتر شده است. این باعث می‌شود منِ ناشر قدرت ریسک پذیری ام کم شود و دیگر مثل سابق نتوانم هرسال با دست پر کتاب منتشرکنم.»
مهدی نصیرزاده، مدیرعامل شرکت تعاونی اتحادیه ناشران خراسان رضوی، هم می‌گوید نه فقط کاغذ که همه ارکان نشر گران شده است: «کاغذ به نسبت پارسال گران‌تر شده است. چاپ و زینگ و مقوا هم گران شده؛ جلد کتاب که خودش افزایش زیادی داشته است. باید بگوییم تمام ارکان نشر گران‌تر از قبل به حیاتشان ادامه می‌دهند و گرانی‌ها متعلق به کاغذ است نه همه اش.»
او در پاسخ به اینکه ناشران خصوصی با این وضعیت چگونه می‌توانند کتاب منتشر کنند و به فعالیتشان ادامه بدهند می‌گوید: «انتشار کتاب کسب وکار ماست. من نهاد دولتی که نیستم تا هرماه و هرسال بودجه‌ای داشته باشم و با خیال راحت کارم را بکنم. بالاخره باید کتاب منتشر کنم و هرطور شده آن را بفروشم، ولی وقتی بازار نحیف است و تقاضا نسبت به گذشته خیلی کمتر شده است، زیاد نمی‌توانند کتاب چاپ کنند به هر حال سرمایه ما هم باید برگردد.
اخبار کارخانه کاغذسازی و این‌ها هم خودش فرایند زمان بری است تا دولت بتواند مسیر تولید کاغذ را تسهیل کند. بالاخره این کارخانه به مواد اولیه و خیلی چیز‌های دیگر احتیاج دارد، اما اینکه خیال کنیم قرار است با این کارخانه در سه چهارماه در تولید و نشر کتاب و محصولات فرهنگی اتفاق عجیبی بیفتد توقع زیادی است. این جوری نیست که انتظار داشته باشیم کاغذ با چند کارخانه‌ای که دولت می‌سازد قیمتش یکهو کمتر شود. بالاخره کاغذ یکی از اقلام است. قیمت کارگر و کار‌های حاشیه نشر و خیلی چیز‌های دیگر چه می‌شود؟»
نصیرزاده می‌گوید تعداد هزار ناشر در استان خراسان رضوی پروانه نشر دارند: «طبیعتا آمار‌های جزئی‌تر و دقیق‌تر درباره فعالیت ناشران را باید از اداره کل ارشاد بگیرید، اما تاجایی که من می‌دانم از این تعداد تقریبا چهل درصد فعال بودند که درحال حاضر بین پانزده تا بیست درصد از آن‌ها فعالیت می‌کنند، البته ما در حوزه انتشار کتاب‌های کمک درسی ناشرانی خوبی در سطح استانی داریم.
علاوه بر حوزه ناشران دفاع مقدس نشر «ستاره ها» در کشور شناخته شده است. در حوزه کتاب‌های تخصصی نشر «جهاد دانشگاهی» یا ناشر دولتی مثل «به نشر» و نشر خصوصی مثل «مؤسسه مطالعات راهبردی» از ناشران تراز اول ما محسوب می‌شوند. به هرحال طبق قانون وزارت ارشاد هر نشر برای تمدید فعالیتش باید در سال چهار عنوان کتاب منتشر کند، هرچند برخی از ناشران اگر یک کتاب هم منتشر کنیم باز هم مشغول به فعالیت هستند.