حسین بیات | شهرآرانیوز - اینجا رسم این است که پس‌از چند سال و فرسوده‌شدن ساختمان سینما، به‌جای مرمت و احیای آن، مالکان فقط ارزش مکانی آن را می‌بینند و بی‌اعتنا به خاطرات چندین نسل از مردم این شهر، حکم به تخریبش می‌دهند. روز ملی سینما بهانه‌ای شد تا این تخریب‌ها را که خاطرات بسیاری را از ما گرفته‌اند، مرور کنیم.
تالار موسی‌خان اعتبارالسلطنه در کوچه حمام ارگ واقع بوده و هرازچندگاهی در آن، برنامه‌ای برای اعیان و اشراف شهر برگزار می‌شده است. از‌جمله این برنامه‌ها نمایش فیلم‌هایی بوده است که به‌واسطه یک آپارات هندلی، روی یک پرده گچی نمایش می‌داده‌اند. دوسالی طول می‌کشد و پای دیگران نیز به‌واسطه پرداخت ۵شاهی به برنامه نمایش فیلم «تالار اعتبارالسطنه» باز می‌شود و به‌این‌ترتیب نخستین سینمای مشهد شکل می‌گیرد. گویا استقبال خوب است، آن‌قدر‌که در سال۱۲۹۲ تالار، سینمایی دائمی می‌شود. سال۱۳۰۶، اما با ساخت سینماهای تازه، تالار از رونق می‌افتد و تنها با نام کلوب اعتبارالسلطنه به حیات خود ادامه می‌دهد تا اینکه تخریب می‌شود و در محلش، اداره کل ثبت اسناد و املاک خراسان رضوی سر برمی‌آورد.
«سینما‌ملی» اولین سینمای دائمی مشهد است که با عنوان سینما در انتهای باغ ملی در نیمه اول سال۱۳۰۵ و قبل از خیابان جنت دایر می‌شود. سال۱۳۰۷ با تجهیز سینما نامش به «هما» تغییر می‌یابد تا سال۵۹ که به‌واسطه مصادره تعطیل می‌شود. این سینما در سال۱۳۶۶ با نام «سینما استقلال» بازگشایی می‌شود. چندی بعد هم با نام «سینما جام‌جم» به اجاره بخش خصوص در‌می‌آید؛ اما چند سال بعد به‌دلیل نداشتن ایمنی ابتدا تعطیل، سپس تخریب می‌شود و زمینش هم در سال۱۳۹۲ به حوزه هنری واگذار می‌شود.
سینما‌مایاک در محل سالن اپرای «مادام روزیک توماس» که به نام «مایاک» درست روبه‌روی عمارت چهارطبقه قرار داشته است، در سال۱۳۰۵ دایر می‌شود. ظرفیت سالن مایاک، هزارو ۳۲۰ نفر بوده است و پس از یکی از بازسازی‌هایش به «سینما‌فردوسی» تغییر نام می‌دهد. سینما‌فردوسی سال۵۹ مصادره می‌شود و سال ۶۵ نیز بر‌اثر آتش‌سوزی مختصری، «ناایمن» معرفی و تعطیل و بنایش تخریب می‌شود. البته ورودی و زمین آن همچنان موجود است.
یک سال پس‌از پاگیری دو سینما در مشهد، حبیبی که اداره‌کننده سالن بیلیارد بالای مغازه‌های حاشیه خیابان ارگ (جنب سینما‌ملی) است، با مشارکت یکی از مهاجران روسیه به نام «علی‌اف» از فضای بزرگ خانه‌های متروکه پشت سینما‌ملی استفاده می‌کند و «سینما دیده‌بان» را می‌سازد که ورودی‌اش در کوچه عدلیه و خروجی آن در خیابان جنت فعلی بوده است. این سینما در سال۱۳۰۸ با تغییر مدیریت، به «ایران» تغییر نام می‌دهد. «ایران» اگرچه مصادره نمی‌شود، چند سال بعد با ساخت مجتمع تجاری جنت و هتل پردیس به‌کلی از بین می‌رود.
بالاخانه مغازه‌های فلکه آب در سال۱۳۱۰ به‌عنوان مسافرخانه توس در‌اختیار زاخار ماگسارانی است که با برداشتن دیوار‌ها و جانمایی ۲۰۰ صندلی، نخستین سینما در جوار حرم شکل می‌گیرد. این سینما نهایتا در سال ۲۲ تعطیل و تخریب می‌شود تا در زمینش هتل سپید ساخته شود.
«سینما متروپل» محل «سینما جهان» در سه‌راه دارایی ساخته می‌شود و ۸ دی‌ماه ۱۳۳۰ با فیلم «مستی عشق» افتتاح می‌شود. خود متروپل پس از تعطیلی، تخلیه می‌شود و در‌اختیار نیروی انتظامی قرار می‌گیرد.
کریستال در ضلع شمالی متروپل (محل شهرداری سابق مشهد) به‌عنوان مدرن‌ترین و لوکس‌ترین سینمای شهر ساخته می‌شود. این سینما نیز پس‌از مصادره تغییر نام و مدتی با نام «سینما ارشاد» به کار خود ادامه می‌دهد، اما رونقی نمی‌گیرد. چاره بعدی تغییر نام و کارکرد است؛ «سینما شهر تماشا» ویژه کودکان و نوجوانان.
این سینما در‌نهایت در دهه۷۰ به‌دلیل ایمن‌نبودن تعطیل و تخریب می‌شود. هتل نرگس در محل ساختمان قدیمی این سینما و سینمای متروپل و سالن تابستانی مشترک این دو سینما ساخته شده است.
«سینما‌آسیا» در زمینی ششصد‌مترمربعی در کوچه ارگ نزدیک خیابان خاکی ساخته می‌شود. آسیا هم در سال۵۹ مصادره می‌شود و ابتدا با نام «آزادی» و چند سال بعد با نام «فلسطین» به میدان می‌آید تا اینکه در سال۶۴ قسمتی از اتاق‌های طبقه اولش که مشرف به کوچه هستند، تخریب و سینما در‌نهایت به‌دلیل نداشتن پروانه از کمیسیون ایمنی تعطیل می‌شود تا اینکه ۲۸ خرداد۱۴۰۰ به‌طور کامل تخریب می‌شود.
درباره تخریب «سینما قدس» و «سینما آسیا» در گفتگو با رئیس حوزه هنری خراسان رضوی
«سینما مولن‌روژ» که جمعه ۵ آبان۱۳۴۰، با فیلم «جنگ در فضا» و ۷۰۰صندلی در کوچه استانداری افتتاح شده بود، پس از مدت‌ها دست‌به‌دست‌شدن، چند ماه قبل‌از پیروزی انقلاب برای همیشه تعطیل می‌شود و مشمول مصادره‌های سال۵۹ نمی‌شود. در همین سال‌ها با جمع‌شدن صندلی‌های سینما و تغییر کاربری به تجاری به‌عنوان انبار مورد استفاده قرار می‌گیرد تا اینکه ۳۰اردیبهشت ۱۳۹۹ برای ساخت یک مجتمع تجاری به‌طور کامل تخریب می‌شود.
«سینما سعدی» آخرین سینمایی است که در خیابان ارگ (روبه‌روی ساختمان هلال‌احمر) احداث می‌شود. این سینمای هفتصدنفره در ۱۱بهمن۱۳۴۳ کارش را شروع می‌کند. سعدی سال۵۸ توسط شیخ‌زاده که شخصی مذهبی بوده است، واگذار می‌شود و از این طریق به حزب جمهوری اسلامی مشهد می‌رسد و در‌نهایت ساختمان کمیته امداد در محل آن ساخته می‌شود.
«سینما آریا» ۴اسفند۴۸ با ظرفیت هزارو ۲۰۰ صندلی در خیابان جم افتتاح می‌شود. این سینما یک‌بار ۲۹ آذر سال۵۰ در حادثه آتش‌سوزی به‌کلی ویران می‌شود و یک‌بار هم در ۲۶مرداد۱۳۵۷، زمانی‌که فیلم عملیات «رعدوبرق» را بر پرده داشته است، قربانی بیست‌ونهمین حریق سریالی سینماهای ایران به‌دست خرابکاران می‌شود که سه‌نفر (نظافتچی و دوچرخه‌نگهدار سینما) در آن جان باختند.
این سینما مجددا بازسازی شد، اما همچون سینماهای دیگر مصادره می‌شود و با نام «قدس» فعالیتش را ادامه می‌دهد تا اینکه ۳۱خرداد۱۴۰۰ به‌طور‌کامل تخریب می‌شود.
به جمع این سینما‌ها باید سینماهای تابستانی باغ ملی (۱۲۹۹ تا ۱۳۱۸) و تماشاخانه باغ نادری (۱۳۰۰ تا حدود ۱۳۱۰)، شاهرضا (۱۳۰۹ تا ۱۳۱۸)، خیام (۱۳۱۵ تا حدود ۱۳۲۳) و جهان (۱۳۲۶ تا ۱۳۳۰) را نیز باید اضافه کرد.