ملیحه فلاح | شهرآرانیوز، جالب اینجاست بخش مهمی از درآمد‌های مشهد به واسطه وجود بارگاه منور رضوی که حالا به دلیل دهه‌ها توسعه نامتوازن از کانون به شرق کشیده شده است، به دست می‌آید، اما بیش از همه در غرب شهر هزینه می‌شود. از طرفی تراکم جمعیت شرق مشهد در پیک زمانی حضور زائران به صورت چشمگیری بالا می‌رود و توسعه نیافتن شهر در این قسمت و نبود زیرساخت‌های مناسب با جمعیت، میزبانی از زائران را با چالش‌های جدی روبه رو می‌کند. در سلسله گزارش‌های تحلیلی «توسعه متوازن شهر» مولفه‌های مهم و اثرگذار در رشد زیر ساخت‌های اقتصادی محدوده شرقی مشهد را بررسی می‌کنیم.
در دهه‌های گذشته علاوه بر رشد جمعیتی، توسعه اقتصادی شهر نیز به سمت غرب و محور مواصلاتی مشهد- چناران خیز برداشته است. به نقشه مشهد نگاه کنید، اگر بارگاه منور رضوی را به عنوان نقطه آغاز شکل گیری شهر در نظر بگیریم می‌بینید که توسعه فضای شهر به سمت چپ نقشه کشیده شده و به دنبال رشد یک سویه شهر، امکانات شهری، فرهنگی و تفریحی نیز بیش از همه نصیب غرب نشینان شده است. پدیدار شدن نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، تخریب اراضی سبز و کشاورزی، بورس بازی زمین و رانت خواری، آسیب‌های بوم شناسی و ... بخشی از پیامد‌های توسعه یک جانبه در محور غرب است.
با این روند عملا شرق مشهد از توسعه عقب مانده و به حاشیه کشیده شده است. حالا باز گرداندن حرم مطهر رضوی به نقطه کانونی شهر و ایجاد تعادل فضایی به یکی از دغدغه‌های مدیران شهری در یک سال و چند ماه گذشته تبدیل شده است. در این مدت شهردار مشهد بار‌ها توسعه یک جانبه شهر را چالشی مزمن دانسته و تأکید کرده است که توسعه به شرق و جلوگیری از ادامه توسعه در غرب مشهد یک راهکار برای باز گرداندن حرم مطهر رضوی به مرکز شهر و همچنین حل معضل رشد حاشیه نشینی در این منطقه خواهد بود.
بدیهی است که رشد فعالیت‌های صنعتی در غرب مشهد نیز به افزایش قطب بندی و جـذب بخش بزرگی از سرمایه‌ها در این منطقه و به خصوص در کریدور مشهد چناران کمک کرده است. یکی از پیامد‌های تراکم شدید جمعیت در این منطقه به واسطه شکل گیری فعالیت‌های صنعتی و اقدامات مرتبط با آن فشار بر شبکه‌های زیرساختی مانند آب، گاز، برق و از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و حذف روستا‌ها خواهد بود. در ادامه این روند شرق مشهد بیش از پیش به حاشیه رانده خواهد شد. در این راستا برای جلوگیری از رشد نامتوازن توجه به زیرساخت‌های اقتصادی، افزایش سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در شرق یکی از راه‌های توسعه در این منطقه خواهد بود.
رئیس دبیرخانه شورای گفت وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی اقتصاد و اشتغال را یک راهکار اساسی برای توسعه در شرق مشهد می‌داند و البته تأکید می‌کند که لازمه توسعه در کلان شهری مانند مشهد وجود نگاه ملی است.
علی اکبر لبافی می‌گوید: به طور نمونه می‌توان ۵ شهرک صنفی صنعتی جعبه سازان، آجیل پزان، پروفیل سازان، پلاستیک سازان و فرش بافان را با سرمایه گذاری ۳ هزار میلیارد تومانی در حاشیه شهر مشهد مستقر کرد. همین اقدام ۷ هزار فرصت شغلی ایجاد می‌کند، تصور کنید این میزان تردد به خودی خود باعث آبادی منطقه خواهد شد. همچنین بزرگ‌ترین شهرک صنعتی استان، شهرک صنعتی شماره ۵ در شرق است که همه این‌ها به توسعه این ناحیه کمک خواهد کرد.
البته او به مشکلی اساسی در توسعه این منطقه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: رده‌های زیست محیطی برای استقرار واحد‌های تولیدی در این منطقه یکی از سرعت گیر‌های اجرای این پروژه هاست. البته دولت در دوماه گذشته مشکل سامان دهی استقرار شهرک‌ها و واحد‌های صنعتی در محدوده ۱۲۰ کیلومتری تهران را حل کرده است. ما تلاش می‌کنیم که این موضوع در مشهد نیز روی دهد و استقرار رده‌های زیست محیطی در شعاع ۳۰ کیلومتری مشهد برطرف شود. در این صورت سرمایه هنگفت (زمین) و فضای خوب ایجاد می‌شود و مدیریت شهری می‌تواند، برای انتقال کسب وکار‌های آلاینده از درون شهر و انتقال آن‌ها به شهرک‌های صنفی و صنعتی اقدام کند که علاوه بر ایجاد کسب وکار بر توسعه متوازن شهر به سمت شرق نیز اثر گذار خواهد بود.
رئیس کمیسیون حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد نیز با تأکید براینکه توسعه مشهد در ۴۰ سال گذشته به سمت غرب بوده است می‌گوید: غرب مشهد در دهه‌های گذشته به آپارتمان‌های مرتفع ختم می‌شد و بعد از آن اثری از سکونت نبود. بیشتر افرادی که به مشهد مهاجرت کردند در این نواحی ساکن شدند و با توجه به برنامه ریزی مدیریت شهری در آن سال‌ها برای این مناطق حاشیه شکل نگرفت، اما در منطقه شمال شرق سکونت‌های غیر رسمی ایجاد شد، چون برای جذب جمعیتی که در این منطقه اتفاق افتاده بود هیچ برنامه‌ای وجود نداشت.
غلامحسین صاحبی، وجود اراضی بزرگ مقیاس در مالکیت آستان قدس و اوقاف، توسعه بافت ریزدانگی در این منطقه و بی توجهی مدیریت شهری در دهه‌های گذشته به توسعه در این نواحی را از دلایل عدم توسعه شرق و شمال شرق می‌داند و می‌افزاید: مدیریت شهری در دهه‌های گذشته برنامه ریزی توسعه شهر را در غرب دیده. به عنوان مثال شکل گیری منطقه ۱۲ شهری ۲۰ سال قبل برنامه ریزی شده و پیش از ورود جمعیت، منطقه و تخصیصات زیربنایی به وجود آمده، اما در شمال شرق سیاست این نبوده است.
او می‌افزاید: به گفته کارشناسان یک خط گسل در منطقه شمال شرق مشهد وجود دارد که شاید همین موضوع موجب کنترل ساخت وساز‌ها در این منطقه بوده است. البته این یک بحث تخصصی است و با توجه به اینکه در منطقه شمال شرق کشاورزی فعالی وجود ندارد، توسعه در این بخش را مورد بررسی قرار داده ایم و با آستان قدس نیز تعاملاتی برقرار کرده ایم.
به گفته کارشناسان، توسعه اقتصادی یک نقطه عطف در توسعه یک منطقه است. برای جلوگیری از رشد نامتوازن و گسترش شرق مشهد باید در این حوزه برنامه ریزی جدی صورت گیرد؛ بنابراین توجه به زیرساخت‌ها و امکانات اقتصادی، افزایش سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در شرق یکی از راه‌های توسعه در این منطقه خواهد بود.