ملیحه فلاح | شهرآرانیوز، از این رو یکی از شعار‌های اساسی مدیریت شهری ششم و شهردار مشهد از آغاز کار خود افزایش سهم درآمد‌های پایدار شهری بوده است. دو هفته قبل سید عبدا... ارجائی در جلسه علنی شورا، افزایش سهم درآمد‌های پایدار شهری از ۴۵ به ۵۵ درصد را از جمله اهداف برنامه میان مدت شهرداری دانست. رقمی که پیش از ورود او به شهرداری ۳۸ درصد بوده است. حالا باتوجه به اهمیت موضوع در این گزارش به سراغ افرادی رفتیم تا چند نسخه عملی برای افزایش سهم درآمد‌های پایدار شهری در جهان شهر برکت و کرامت برایمان بپیچند.
دکـتـر عـلـی عـقیـلی، تـحلــیـلـگـر مــسائـل اقتصادی و کارشناس حوزه کسب وکار است. او ابتدا به تعریف دو خصیصه از درآمد پایدار می‌پردازد و می‌گوید: درآمد‌های پایدار باید دارای دو ویژگی باشند؛ تداوم پذیری و حفظ کیفی محیط شهری. تداوم پذیری یعنی اینکه اقلام درآمدی باید در طول زمان اتکا پذیر و برنامه ریزی شدنی باشند، حالا اگر این درآمد‌ها به هر دلیلی تحت تأثیر شوک، بحران، تغییر قوانین و... قرار بگیرند جزو درآمد‌های پایدار نیستند. همچنین از آنجایی که شهر موجود زنده است، پس کسب درآمد باید به نوعی تعریف شود که دستیابی به آن موجب تخریب و تهدید شهر نشود. یعنی؛ کاری نکنیم که باوجود درآمدزایی کالبد شهر از بین برود.
عقیلی در ادامه تعریف درآمد‌های پایدار می‌افزاید: تأمین مالی پایدار زمانی اتفاق می‌افتد که توانایی دولت برای مدیریت منابع مالی به اندازه‌ای باشد که با وقوع تغییرات برنامه ریزی نشده در مالیات‌ها بتواند تعهدات حال و آینده خود برای ارائه خدمات را برآورد کند. حالا منظور از دولت اینجا دولت‌های محلی مثل شهرداری است.
همچنین شهرداری‌ها باید این اطمینان را به عوارض دهندگان بدهند که نسل آینده با صورت حساب مدیریت نشده نسل امروز روبه رو نخواهد شد و از سوی دیگر نسل امروز نیز بار مالی پروژه‌هایی که سود آن را آیندگان می‌برند متحمل نشود و این تنها از طریق کسب درآمد‌های پایدار امکان پذیر خواهد بود.
او با اشاره به افزایش سه برابری عوارض نوسازی در سال جدید می‌گوید: مگر ساخت وساز در شهر‌های توسعه یافته قرار است تا کجا ادامه پیدا کند که بتوان هزینه‌های شهری را از این طریق تأمین کرد؛ بنابراین شهرداری‌ها باید بر اساس اقلیمی که در آن قرار دارند و مزیت‌های رقابتی خود دنبال ایجاد درآمد پایدار باشند.
کارشناس حوزه کسب وکار با تأکید بر مزیت رقابتی زائر پذیری در مشهد می‌گوید: ما یک سوم مقاصد بزرگ گردشگری دنیا در مشهد گردشگر داریم، اما نگاه ما در پذیرایی از زائران بارگاه امام رضا (ع) باید یک نگرش توأم با کسب درآمد باشد. مشکل ما در مشهد این است که نمی‌توانیم از این مزیت رقابتی به اندازه کافی کسب درآمد کنیم.
ورود ۳۰ میلیون زائر در سال به زیرساخت‌های خدمات شهری فشار می‌آورد، اما هزینه اش را مردم پرداخت می‌کنند. تأمین سوغات، دریافت عوارض از گردشگران، تلاش برای دریافت ردیف بودجه‌های ملی، افزایش زمان حضور گردشگر در شهر از طریق مواردی به جز زیارت و... از جمله مواردی است که می‌تواند به شهرداری برای جذب درآمد پایدار کمک کند.
ســراغ دکــتر جـــعفر خیرخواهان، پژوهشگر حوزه اقتصاد می‌رویم. کتاب «ثروت عمومی شهرها» یکی از عنوان کتاب‌های ترجمه شده اوست. این کتاب به موضوع تقویت رشد و شکوفایی اقتصادی با بهره برداری از دارایی‌های پنهان شهرها پرداخته و در آن راهکار‌هایی برای مدیران شهری در راستای تأمین سرمایه مورد نیاز برای تراز کردن بودجه شهرداری، پر کردن چاله چوله‌های معابر و تقویت بازسازی شهر بیان شده است. ترجمه این کتاب در کنار دیگر فعالیت‌های پژوهشی خیرخواهان باعث شد تا بخواهیم که نظر او درباره راهکار‌های عملی برای رسیدن به درآمد پایدار شهری را بدانیم.
او پیشنهادهایش را با «توجه بیشتر به استفاده بهینه از فضای شهری» و تأکید بر دو واژه «استفاده بهینه» آغاز می‌کند و می‌گوید: مثلا ترافیک شهری، طرح‌های کنترلی آن و نیاز به جای پارک برای خودرو همیشه وجود دارد. هرچند شهرداری‌ها همین حالا نیز از این محل کسب درآمد دارند، اما این موارد باید هوشمندتر شود تا هم شاهد مدیریت ترافیک و کاهش شلوغی‌ها باشیم و هم با قیمت گذاری مناسب از این محل درآمد کسب کنیم. مثلا در شهر‌هایی که تونل و یا پل مهم و پرترددی دارند می‌توان در ساعت ترافیک و شلوغی از خودرو عوارض گرفت که این روش در تهران در حال انجام است یا پارکینگ کنار خیابان و ... از جمله مواردی است که می‌توان با استفاده بهینه از فضای شهری از آن درآمد پایدار کسب کرد.
استفاده از روش (TTP) یعنی مشارکت خصوصی و عمومی برای اجرای پروژه‌ها پیشنهاد دیگر خیرخواهان برای اجرای پروژه‌ها و کسب درآمد است. این پژوهشگر اقتصادی می‌گوید: سال هاست که این روش مطرح شده است. شهرداری‌ها مزیت‌ها و امکاناتی دارند و بخش خصوصی هم دانش، تخصص و مهارت که این‌ها در کنار هم می‌توانند پروژه‌های عمومی مورد نیاز شهر که شهرداری به تنهایی توان اجرای آن را ندارد انجام دهند و بعد از مزایا و درآمد‌های حاصل از آن هم مردم و هم شهرداری‌ها استفاده کنند.
خیرخواهان، وجود زمین‌های بزرگ مقیاس بدون کاربری را یکی از مشکلات شهر مشهد می‌داند و می‌افزاید: شهرداری در مواردی برای احداث یک پروژه شهری مجبور به خرید خانه‌های آن ناحیه می‌شود در حالی که زمین‌های بدون استفاده‌ای وجود دارد که می‌تواند از آن‌ها استفاده بهینه داشته باشد.
باید عوارض سنگین برای این زمین‌ها در نظر گرفته شود تا شاید صاحبان زمین مجبور به استفاده از آن شوند. استفاده از این زمین‌ها باعث کاهش پراکندگی و گسترش بیهوده شهر می‌شود. هرچه پراکندگی کمتر و شهر فشرده‌تر باشد از هزینه‌هایی مانند بنزین، ساخت خیابان، هزینه حمل ونقل و... نیز کاسته خواهد شد.
او با اشاره به اینکه کاربری برخی از زمین‌های مربوط به شهرداری نیز با ارزش آن هم خوانی ندارد و با وجود ارزش بالا درآمد کمی از آن حاصل می‌شود می‌گوید: از تغییر و تحول در کاربری زمین‌های بدون استفاده و یا آن‌هایی که کاربری مناسبی ندارد هم شهرداری و هم مردم منتفع خواهند شد.
به گفته این پژوهشگر حوزه اقتصاد، با توجه به تورم بالا در کشور طلب‌های شهرداری از مردم پس از مدتی ارزش خود را از دست می‌دهد بنابراین مدیریت شهری باید با راه‌های انگیزشی هرچه سریع‌تر طلب‌های خود را وصول کند.
او بر بازدهی بهینه از طریق مولدسازی امکانات تأکید می‌کند و می‌افزاید: شهرداری باید از مولدسازی امکانات با بهترین بازدهی به جای تراکم فروشی و به حراج گذاشتن دارایی‌های شهر استفاده کند. همچنین شهرداری می‌تواند از ایده‌های طرح مولد سازی دارایی‌های دولت استفاده و با دیگر نهاد‌ها و وزارتخانه‌هایی که در آن نقش دارند هم فکری کند.
«به جای پروژه‌های نمایشی و پاره کردن روبان شهرداری باید دل سوز شهر باشد» خیرخواهان، در ادامه این جملات نیز می‌گوید: شهرداری‌ها باید پروژه‌هایی تعریف کنند که اکنون هزینه ایجاد می‌کند و در آینده فایده آن عاید شهر و شهروندان شود نه اینکه برای تأمین نیاز‌های روزانه شهر به دنبال روش‌های بروند که هزینه آن بر روی دست آیندگان بماند و هیچ نفعی نصیبشان نشود.
ســراغ نایــب رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه گذاری و مشارکت‌های شورای اسلامی شهر می‌رویم تا در دوره‌ای که کسب درآمد‌های پایدار یکی از اولویت‌های مدیریت شهری است، نظر او را دراین باره سؤال کنیم.
مجید دبیریان می‌گوید: از ابتدای شورای ششم بر «درآمد‌های جدید پایدار شهری» تأکید داشته ایم، چون به اعتقاد ما راه‌های درآمدی پایدار فعلی شهرداری پاسخگوی نیاز‌ها و هزینه‌های آینده شهر نخواهد بود. از طرفی بخشی از آن‌ها نیز مورد قبول ما نیست؛ به عنوان مثال بخشی از عایدی که اسمش درآمد پایدار است امروز از محل تخلفات ساختمانی تأمین می‌شود.
این محل درآمد با تصویب طرح‌های جامع تفضیلی در آینده حذف خواهد شد، بنابراین شهرداری باید به سراغ راه‌های کسب درآمد و منابع درآمدی جدید پایدار برود و در این حوزه از روش‌های نوین استفاده کند، اما متأسفانه از دوستان خود در شهرداری گله مندم به دلیل اینکه اعتقاد دارم اهمیت این بحث را آن چنان که باید درک نکرده اند. اکنون در حوزه معاونت اقتصادی شهرداری اقدام قابل قبولی انجام نشده است یا به اطلاع ما نرسانده اند.
او به اقدام کمیسیون اقتصادی در این حوزه اشاره می‌کند و می‌افزاید: ما از طرف کمیسیون اقتصادی شورای شهر مشهد درخواست انجام یک کار پژوهشی را به مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی اعلام کردیم تا مدل‌های جدید درآمدی که می‌شود کسب کرد را بررسی کنند، اما عزیزان ما در شهرداری باید در حوزه اجرا دنبال آن باشند.
از نایب رئیس کمیسیون اقتصادی شورای شهر مشهد درباره ایده‌های کمیسیون اقتصادی در جذب درآمد‌های جدید پایدار می‌پرسیم و او در پاسخ به سؤال ما به سه نمونه از پیشنهاد‌ها اشاره می‌کند.
دبیریان می‌گوید: یکی از ایده‌هایی که ما داشتیم و آقای شهردار نیز همان موقع دستور اجرای آن را صادر کردند، بورسی کردن شرکت‌های وابسته به شهرداری بوده است. مثلا اکنون ظرفیت بورسی کردن نمایشگاه بین المللی را داریم و اقدامات اولیه آن انجام شده است، اما این روند کند پیش می‌رود.
به گفته او، راه دوم استفاده از ظرفیت صادرات، خدمات فنی مهندسی و نیروی انسانی است که ما در این حوزه ظرفیت خوبی داریم، اما متأسفانه دغدغه فعالی در این بخش وجود ندارد و راه سوم استفاده از روش‌های نوین تأمین مالی مانند تأمین مالی جمعی است برای اجرای پروژه‌ها و مگا پروژه‌های شهری است که از محل آن‌ها می‌شود منبع درآمد پایدار تعریف کرد که در این حوزه نیز اطلاعی از پیشرفت کار نداریم.
نایب رئیس کمیسیون اقتصادی شورای شهر مشهد می‌افزاید:ما ظرفیت‌های بالقوه فراوانی در شهرداری داریم که می‌توانیم از آن‌ها منبع درآمد ایجاد کنیم در این بخش نیز اتفاقی رقم نخورده و هیچ یا پژوهشی انجام نشده است و دبیریان به چند نمونه از این ظرفیت‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: به عنوان مثال ظرفیت تبلیغات ساده‌ای در شبکه حمل و نقل ریلی و اتوبوس رانی داریم. این می‌تواند یک منبع درآمد پایدار باشد. ما پیشنهاد دادیم اگر منبع درآمد جدید در محل تبلیغات پیدا کنند، می‌توانیم خیلی از خطوط اتوبوس رانی را رایگان کنیم، اما تیم دنبال کننده‌ای در شهرداری وجود ندارد و ما هم در شورا تا اندازه‌ای می‌توانیم پیش رویم.