تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ کلمه «حاشیهنشین» درباره یک میلیون و چند صدهزارنفری که بسیاری از آن‌ها چنددهه از عمر خود را در گوشه‌ای از این شهر گذرانده اند، صفت نازیبایی است. گویا حاشیه نشین، کسی است که در زمین‌های شهری زندگی می‌کند که مردم سوی دیگرش، او را به همشهری بودن قبول ندارند و مسئولانش برای برآورده نکردن خواسته‌های کوچک و بزرگ او، هزار جور ماده و تبصره می‌آورند. مشکلات حاشیه نشینان آن قدر به هم گره خورده که بازکردن حتی یکی از آن‌ها برایشان دلخوشی بزرگی است. «امید» تنها پناه افراد فراری از سختی‌های روستا یا شهر‌های محروم است که با آن، رنج حاشیه نشینی در مشهد را تاب می‌آورند.
دراین راستا و با هدف بررسی وضعیت حاشیه شهر و مشکلات و معضلات آن، میزگردی با حضور رئیس کمیسیون سامان دهی حاشیه شهر شورای اسلامی مشهد و چندنفر از فعالان حوزه حاشیه شهر برگزار شد که دو روز پیش، بخش نخست آن به چاپ رسید و امروز بخش دوم آن را از نظر می‌گذرانید.
رمضان روحانی| همین ابتدا بگویم که در سال جدید، کمیسیون حاشیه شهر بسیار پویا شده است؛ چون سال قبل با هیچ کدام از فعالان همراه نبود. امسال جلسات هفتگی در حاشیه شهر برگزار می‌کنند و مدل خوبی را تعریف کرده اند که همه اعضا و مدیران شهری حضور داشته باشند و مطالب صورت جلسه می‌شود.
قصد دارم نکات حاشیه شهر را به شکل مسئله محور بیان کنم. اولین مسئله، گسترش حاشیه نشینی است و این برمی گردد به عبارت «حاشیه پس از حاشیه». طرحی که شورا برای اضافه شدن ۶۰۰ هکتار به حاشیه شهر داده بود، خود مستعد افزایش حاشیه نشینی است.
اگر اجازه ندهیم کسی وارد شهر شود و فقط جابه جایی صورت گیرد، خوب است، اما در گذر زمان، مسئولان به روستا‌ها رسیدگی نکردند، جوری که تنها راه نجاتشان، مهاجرت به مشهد بود و با سرمایه کمی که می‌آوردند، تنها محل برای آن‌ها حاشیه شهر بود. از طرف دیگر، وضعیت اجاره نشینی در شهر مشهد، طوری است که شهروندان بسیاری را از متن به حاشیه کشانده است.
پس حاشیه نشینان ما سه دسته هستند؛ یک دسته روستاییان، دوم شهرنشینان و سوم اتباع. هرکدام هم مشکلات مخصوص به خود را دارند و همه این‌ها باعث افزایش جمعیت حاشیه شده است. سرانه شهر، کسری است که مخرج آن به شدت در حال افزایش بوده و صورتش به کندی در تغییر است. یکی از دلایل آن، نگاه سلبی مدیران به حاشیه شهر است. بعضی معتقد بودند به حاشیه رسیدگی نکنیم یا آن قدر سخت بگیریم که مردم به روستای خود برگردند و مهاجرت معکوس را رقم بزنیم.
آن‌ها می‌گفتند مردم حاشیه شهر عوارض نمی‌دهند، عوایدی هم ندارند، ساخت وساز غیرمجاز انجام می‌دهند و مشکلاتی هم برای بقیه شهر ایجاد می‌کنند، درحالی که نگاه ایجابی می‌گوید شما مسئولان شهر اگر رأی گرفتید، از همین حاشیه نشینان بوده است؛ راهپیمایی با این هاست و جان و خون خود را برای این ممکلت داده اند. با وجوداین آن چنان خدماتی هم نمی‌خواهند، نهایتش همین جوی و جدول است.
مسئله دوم این حوزه، ترافیک است. چون نظارتی وجود نداشت، مردم در حاشیه شهر، غیرقانونی ساخت و ساز کردند و حالا گره ترافیکی شدیدی داریم. بودجه بازگشایی معابر هم یک عدد ثابت است. ما شورای ششم توقع داریم به کار سیاست گذاری عمده و ریل گذاری مسیر پیشرفت‌های آینده بپردازد، نه اینکه یک عضو شورا خود را در حد فعالیت روزمره رئیس یک ناحیه شهرداری تنزل بدهد. پروژه‌های زودبازده مزد کوتاه مدتی برای مردم بود. نکته دیگر، نداشتن سند است.
مردم حاشیه شهر در مکانی زندگی می‌کنند که هویت و سند ندارد و ارزش این زمین‌ها در حال کاهش است. اگر اقدام جدی برای سنددارشدن انجام بگیرد، شهرداری می‌تواند عوارض خود را بگیرد و سند برای صاحب ملک هم عایدی دارد.
صاحبی| هفته گذشته، دستور اصلی جلسه کمیسیون، هویت دار کردن املاک حاشیه شهر بود که با حضور مدیر کل ثبت اسناد استان و دیگر مسئولان ذی ربط برگزار و قرار بر این شد که حوزه بازآفرینی به موضوع ورود پیدا کرده و با اطلاع رسانی از مردم ثبت نام کند. پس از آن نیز درخواست‌ها باید به صورت تجمیعی به اداره ثبت ارسال شود که مدیرکل آن دراین باره قول همکاری داده است. البته آستان قدس خودش به صورت تجمیعی و جدا عمل خواهدکرد.
روحانی| در تأمین همه سرانه‌های حاشیه شهر به کمبود زمین برمی خوریم. در حاشیه شهر زمین داریم، ولی انگار نداریم. همین امروز باید هزارو ۵۰۰ کلاس درس بسازیم تا به استاندارد ۳.۵ مترمربع سرانه آموزش در مشهد برسیم، اما زمین نداریم. ما از عضو شورا می‌خواهیم آن قدر قدرت داشته باشد که با آستان قدس، اداره اوقاف و بزرگ مالکان حقیقی پای میز گفتگو و توافق بنشیند تا زمین‌ها را تعیین تکلیف کنند.
صاحبی| هفته گذشته با مدیرکل آموزش وپرورش هم جلسه داشتیم و قرار بر این شد که همه زمین‌های دارای کاربری آموزشی را در حاشیه شهر شناسایی کنیم و در حال تهیه بسته‌ای برای تأمین سرانه آموزشی در کمیسیون هستیم که اگر آماده شود، چون با وزارت آموزش وپرورش و مجلس نیز هماهنگی خواهیم کرد، برنامه‌ای را برای تأمین زمین پیاده می‌کنیم. یک هفته به آموزش وپرورش فرصت دادیم که متناسب با سرانه‌ها نیاز‌های زمینش را اعلام کند.
سیدعلی حسینی|جمله آقای روحانی درباره «زمین داریم، ولی انگار نداریم» کلیدواژه ما در همه جلسات است. ما ستاد فرهنگی سامان دهی حاشیه شهر را داریم که آقای صاحبی عضو آن هستند و دیگر دستگاه‌ها ازجمله آستان قدس که می‌توانند وضعیت اسناد را مشخص کنند. مردم حاشیه شهر جان دادند، شهید دادند و فرزندشان را به نظام تقدیم کردند؛ پس چه وقت می‌خواهیم به آن‌ها هویت بدهیم؟ این‌ها خانه خریده اند و مال باخته هستند، نه متصرف. الان می‌گویند دوباره باید برای سند و پس از آن اجاره و موارد دیگر به آستان قدس و اوقاف پول بدهید.
درباره وام در تهران سخن گفتید؛ کسی نمی‌پرسد چرا در مشهد این وام به کسی تعلق نگرفت. مردم با قولنامه نمی‌توانند این وام را بگیرند. بندی هم در آن درنظر گرفته شده درباره زمین‌های وقفی و آستانه‌ای که مانع است. ما ۴۰۰ پرونده در منطقه خودمان تشکیل دادیم، ولی یک نفر نتوانست وام بگیرد؛ وگرنه چرا باید از ۱۰۰ میلیون وام با ۴ درصد سود بگذرند؟ مشکل اصلی سند را حل کنید.
این مردم خانه ندارند و توان اجاره نشینی هم ندارند. هرروز چند نفر می‌آیند گریه و زاری می‌کنند برای اجاره خانه. پارسال ۱۰ میلیون تومان رهن می‌دادند، امسال شده ۱۰۰ میلیون، آن هم در حاشیه شهر! از کجا این مبلغ را جور کنند؟ چطور وام بگیرند؟
ما زمین داریم، اما اجازه ساخت نمی‌دهند. اگر مجوز ساخت را بدهند، چیز دیگری از دولت نمی‌خواهیم. بخشی از مشکلات مردم حاشیه نشین را بررسی و حل کردید، اما تا وقتی مسئله اصلی، زمین باشد، وضعیت سرانه و زندگی در آنجا همین است. اگر زمین را بگیریم، ۹۰ درصد شبکه مسائل حاشیه شهر حل و منابع جذب می‌شود، ما کار غیرقانونی نمی‌خواهیم. برطبق قانون طرح تفصیلی بیست ساله عمل کنید.
صاحبی| این جلسه برای بیان همین دغدغه هاست بود. بار ترافیکی حاشیه شهر را با احداث بزرگراه می‌بندیم، چون از بازوی چهارم مصلی شروع می‌شود، از کنار کال طرق، پنجتن، صد متری و سنتو عبور می‌کند و بعد از آن دیگر شهر توسعه پیدا نخواهد کرد و در ادامه از گسترش حاشیه نشینی پیشگیری می‌شود.
ما برای آن‌ها برنامه‌های کلان را دنبال می‌کنیم. برای هویت دارکردن هم اولین جلسه را گذاشتیم و قرار شده است سازمان بازآفرینی، پرونده‌ها را برای سنددارشدن تجمیع کند. تأمین سرانه‌ها هم اولویت ماست. سراغ آستان قدس هم می‌رویم. طرحی داده ام برای خانه دارکردن افراد در حاشیه شهر. اکنون مراحل اداری ۵۰۰ خانه در شهرداری قفل است و باید مشکلات آن را حل کنیم.
حسینی| دولت و مجلس باید مشکل این بیش از یک میلیون سند را حل کنند و اگر عزمی باشد، در ۱۵ روز هم حل شدنی است. سامانه‌ای راه اندازی و ثبت کنند و هرکه تعارض داشت، شورای معتمدان محلی موضوع را تأیید کنند تا سند صادر شود. اگر فردا کوچک‌ترین زلزله‌ای بیاید، هیچ کس نمی‌تواند جواب گو باشد. نکته دیگر بعد از آستان قدس، استفاده نکردن از جوانان خود منطقه است. متأسفانه ما برای کوچک‌ترین پستی که کمی قدرت مدیریت داشته باشد، مدیر می‌تراشیم و فامیل خودمان را در منطقه منصوب می‌کنیم، ولی جوان آن منطقه را که اشراف کاملی به موضوعات دارد، متخصص و دلسوز است، برسر کار نمی‌گذاریم.
هاشمی مهر| شیب خدمت قرار بود ۴۰ درصد باشد، ولی تازه به ۱۳ درصد رسیده است، آن هم برای ۳۰ درصد جمعیت شهر مشهد. من که در حاشیه شهر زندگی می‌کنم، خانواده ام را برای تفریح به کجا ببرم؛ کوهسنگی، کوه پارک، باغ وکیل آباد یا طرقبه و شاندیز؟ یعنی در پهنه شرقی جایی برای تفریح نداریم. در پهنه شرقی چند دانشگاه داریم؟ چند حوزه هنری؟ هفته گذشته، نمایشگاه و برنامه‌هایی را که درباره حاشیه شهر است، در خیابان هاشمیه برپا کرده بودند. شنیده ام قرار است مجتمع سامان دهی بازیافت را در حاشیه شهر راه اندازی کنند و این نور علی نور است!
این صحبت‌ها باید به گوش اعضای شورا برسد. جلسات مختلفی تشکیل می‌شود، اما بار‌ها گفته ام که اگر شورای شهر به پژوهشکده اتصال دائمی نداشته نباشد، تصمیمات، علمی و ریشه‌ای نخواهند بود و برنامه کلان ندارند. از طرف دیگر، چرا تیم تسهیلگر آقای حیدرپور موفق بود؟ چون بومی بود. آن‌ها که برای حل مشکلات ما می‌آیند، ساکن بالای شهر هستند. تجربه زیست حاشیه ندارند، دغدغه هم ندارند. چنددرصد دوره تسهیلگری دیده اند و درسش را خواندند؟ وقتی سند‌های دفاتر را خواندم، واقعا تأسف خوردم.
ستاد دیگری داریم به نام حاشیه شهر که حدود ۱۲ سال است شکل گرفته است و بنا بوده در مدت سه یا پنج ساله مسائل حاشیه شهر را استخراج کند، اما نتیجه خوبی نداشته است. همه مسائل باید زیر نظر ستاد حاشیه شهر حل شود و برنامه‌ها را به هم متصل کنند، نه اینکه آستان قدس به تنهایی برای تعیین تکلیف زمین‌ها تصمیم بگیرد. من صدنفر را برای گرفتن وام ثبت نام کردم و همه آن‌ها در صف انتظار هستند؛ زیرا آستان قدس باید سند بدهد.
شهرآرا| خودتان به عنوان فعال حاشیه شهر برای منطقه طرق چه کرده اید؟
وحید اکبرپور| ما از سال ۹۰ در رسانه «طریق» فعالیت می‌کنیم. یکی از اهدافمان در این رسانه، معرفی ظرفیت‌های محلات منطقه است. اقدامات خوبی هم انجام شده است. سه سال است صفحه اینستاگرام راه اندازی کرده و واکنش بسیاری از فعالان را درباره عملکرد خود دیده ایم. ما وظیفه آگاه سازی مردم را داشتیم و آن را تا حد توان عملی کردیم. نیمی از دانش آموزان من، اتباع و همگی نمونه هستند.
در کلاس ششم، نزدیک به ۳۵ تا ۴۰ پسر دانش آموز داشتم، اما اکنون فقط ۱۰ نفر در کلاس هفتم نشسته اند و بقیه به سراغ کارگری رفته اند یا بزهکار شده اند. باید کاری سازمان یافته صورت بگیرد که این دانش آموزان در مدرسه بمانند؛ به این ترتیب است که حاشیه شهر ساخته خواهد شد. ما با حضور اتباع مشکلی نداریم، بلکه سرانه رفاهی و امکانات باید بهبود پیدا کند. موضوع ما این است که دیگر ادارات هیچ مسئولیتی برعهده نمی‌گیرند. شما از اداره ورزش و جوانان، آب، برق، اتحادیه‌ها و دیگران بپرسید برای حاشیه شهر چه می‌کنند؟
انگار آن‌ها اصلا وجود خارجی ندارند و هرچه می‌خواهیم، می‌رویم سراغ شهرداری. اداره اتباع هم اصلا پاسخ گو نیست. بخشی از مسائل ما دعوای بین ادارات است. اگر هویت را به مردم و محلات برگردانیم، مدیران هم می‌فهمند چه خبر است. امیدواریم که اتفاقاتی خوب و مثبت بیفتد. پیشنهاد کردیم موضوع هویت هر شهر را در کتاب‌ها چاپ کنند تا در محلات آموزش داده شود. هویت بخشی به اهالی هرمنطقه کمک می‌کند.