دیابت مشتمل بر چند نوع است که شایع‌ترین آن ها، دیابت نوع یک، نوع دو و دیابت بارداری است.
در دیابت نوع یک، به دلایل مختلف، از سلول‌های بتای لوزالمعده که انسولین ترشح می‌کنند تا قند به مصرف سلول‌های بدن برسد، انسولین ترشح نمی‌شود.
علت این اتفاق هنوز کاملا مشخص نیست، اما در اثر استعداد ژنتیکی یا عامل محیطی مانند بیماری ویروسی، ممکن است دیابت نوع یک به عنوان یک بیماری خودایمنی بروز یابد که در آن، سلول‌های بتای پانکراس تخریب می‌شود و هورمون انسولین در بدن تولید نمی‌شود.
به دنبال این اتفاق، قند غذا‌های مصرفی توسط سلول‌ها مصرف نمی‌شود و در نتیجه، قند خون افزایش می‌یابد. بروز دیابت نوع یک در هر سنی محتمل است، ولی اغلب افراد در کودکی و نوجوانی دچار این مشکل می‌شوند. یکی از عوامل بروز دیابت نوع یک، ابتلا به انواعی از بیماری‌های ویروسی است. بر اساس یافته ها، بروز دیابت نوع یک در مبتلایان به کرونا افزایش یافته است.
دلیل عمده بروز دیابت نوع دو، مقاومت به انسولین ترشح شده توسط پانکراس است؛ به این ترتیب که انسولین نمی‌تواند کار خود را به درستی انجام دهد و در نتیجه در ابتدای کار سلول‌های بتای پانکراس شروع به ترشح بیشتر انسولین می‌کنند و در عین حال مقاومت به انسولین هم افزایش می‌یابد، تا جایی که دیگر نمی‌توانند پاسخ گوی نیاز بدن به انسولین باشند؛ در این زمان است که ترشح انسولین کاهش و قند خون افزایش می‌یابد.
دیابت نوع دو اغلب در بزرگ سالان رخ می‌دهد و بیش از ۹۰درصد موارد دیابت در دنیا مربوط به این نوع است.
علائم اولیه دیابت به شکل پر ادراری و پرنوشی در فرد ظاهر می‌شود. دیابت اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، در طولانی مدت تقریبا بر همه ارگان‌های بدن اثر می‌گذارد؛ مهم‌ترین تأثیر آن روی قلب است که احتمال سکته قلبی و مرگ ناشی از بیماری قلبی عروقی را افزایش می‌دهد. نارسایی کلیه، ایجاد مشکل در شبکیه چشم و اختلال بینایی که حتی در طولانی مدت می‌تواند سبب کوری شود، از دیگر عوارض بیماری است.
همچنین دیابت بر اعصاب محیطی اثر می‌گذارد و باعث درد، مورمور، گِزگِز و علائم حسی در دست و پا می‌شود و در نهایت می‌تواند منجر به وضعیتی شود که به ویژه انتهای اندام‌های تحتانی فرد مبتلا، زخم شود و به علت اختلال عصبی، درد ناشی از زخم احساس نشده و زخم دیر تشخیص داده شود. نارسایی عروق ناشی از دیابت هم می‌تواند عامل ترمیم نشدن زخم‌ها باشد و منجر به زخم پای دیابتی شود که در صورتی که به موقع به آن رسیدگی نشود، ممکن است منجر به قطع اندام شود.
طی سال‌های اخیر، دیابت در دنیا بسیار شیوع یافته است؛ به طوری که اکنون از هر ۱۰نفر، یک نفر به دیابت مبتلاست؛ این یعنی شیوع دیابت در دنیا حدود ۱۰درصد است. به دلیل این روند افزایشی، سازمان بهداشت جهانی در اهداف نه گانه‌ای که برای کشور‌های دنیا تعیین کرده، هدف گذاری کرده است که شیوع دیابت را تا سال ۲۰۲۵ متوقف کند؛ زیرا به نظر می‌رسد ما نمی‌توانیم شیوع دیابت را کاهش دهیم؛ بنابراین فعلا هدف این است که نگذاریم از مقدار فعلی بیشتر شود.
البته همین هدف هم تاکنون در هیچ کشوری محقق نشده است و ۱۰ درصد مردم دارای بیش از ۲۰ سال سن، یعنی بیش از ۵۰۰میلیون نفر در جهان به دیابت مبتلا هستند. این روند به گونه‌ای است که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۰ این آمار به ۷۵۰میلیون نفر برسد.
بر اساس پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر که در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰ در کشور انجام شده، شیوع دیابت در کشور از ۱۱درصد در سال ۱۳۹۵ به ۱۴درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است؛ یعنی شیوع دیابت در کشور به فاصله پنج سال حدود ۳۰درصد افزایش یافته است و به نظر می‌رسد که این روند افزایشی همچنان ادامه دارد.
تغییر سبک زندگی، مهم‌ترین عامل افزایش ابتلا به دیابت است. حدود ۵۰سال قبل، ۷۵درصد جمعیت در روستا‌ها ساکن بودند و فعالیت‌های سنگین کشاورزی و دام پروری انجام می‌دادند و در عین حال که غذای سالم تری مصرف می‌کردند، کالری بیشتری می‌سوزاندند، اما اکنون ۷۵درصد جمعیت در شهر‌ها زندگی می‌کنند و این سبک زندگی شهری شامل تحرک کم و مصرف زیاد غذا با افزودنی‌هایی شامل چربی، نمک و شکر است.
بیش از نیمی از مردم حداقل تحرک لازم را که ۱۵۰دقیقه تحرک در هفته است، ندارند. چاقی، مصرف اندک میوه‌ها و سبزیجات و استعمال سیگار، قلیان و الکل، از دلایل افزایش دیابت در سال‌های اخیر بوده است. البته بخشی از این افزایش شیوع مربوط به تغییرات جمعیتی و افزایش جمعیت سالمندان و نیز بهبود روش‌های درمان دیابت و زنده ماندن بیماران مبتلا به دیابت به مدت طولانی‌تر است.
آموزش به افراد، از مؤثرترین و اثربخش‌ترین اقداماتی است که می‌توان برای مراقبت از خود در برابر دیابت و عوارض آن انجام داد. در وهله اول، آموزش جامعه مهم است و مردم باید بدانند که همه در معرض خطر ابتلا هستند و راه‌های شناسایی و پیشگیری از بروز بیماری را بشناسند. در عین حال دولت باید برای پیشگیری از هزینه‌های دیابت سرمایه گذاری کند و منابع لازم را برای این کار اختصاص دهد تا جلو هزینه‌های بیشتر گرفته شود و این یک سرمایه گذاری برای سوددهی در آینده است. اگر دیابت به موقع شناسایی شود، به درمان‌های پر هزینه نیازی نیست.