در تاریخ شیعه شخصیت‌های بزرگی اعم از زن و مرد برخاسته‌اند که در رسای آن‌ها کمتر مورخان بدان پرداخته‌اند و نقش آن‌ها را در شناخت جامعه غافل بوده‌اند.
ام‌البنین همسر حضرت علی (ع) از جمله این اشخاص بوده است. وی را نام فاطمه بود؛ اما به دلیل رعایت حال فرزندان خردسال حضرت فاطمه (س) که مادرشان را در کودکی از دست دادند و احترام دخت نبی اکرم، ام‌البنین پیشنهاد و نام نهادند.
گویند بعد از شهادت حضرت زهرا (س) حضرت امیر(ع) برای انتخاب همسر به دنبال کسی می‌گشت تا بتواند بخشی از خلا وجودی حضرت زهرا (س) را پر کند. سرانجام با مشورت و پیشنهاد عقیل برادرش که از نسب شناسان عرب بود، فاطمه بنت حزام را انتخاب کرد. تاریخ ازدواج حضرت امیر با ام‌البنین را با اختلاف یکی دو سال، ۱۳ قمری نوشته‌اند. ولی گفته می‌شود اولین فرزند و بزرگ‌ترین آن‌ها در سال ۲۶ هجری به دنیا آمده است.
گویا این‌طوری به نظر می‌رسد تا فرزندان حضرت علی (ع) از نسل زهرا اطهر (س) کمی بزرگ گردند تا فرزندان خود را به دنیا آورد.
البته برخی لقب ام‌البنین را داشتن چهار پسر از حضرت علی (ع) نوشته‌اند (مادر پسران) اما به نظر می‌رسد منظور پسران همان حسنین بودند که ام‌البنین مادری‌شان را پذیرفته بود. چون این لقب را قبل از تولد فرزندان خود به او داده بودند.
درهرصورت فرزندان حضرت علی (ع) از ام‌البنین عبارت بود. عباس، جعفر، عبدالله، عثمان که هر چهار تن در روز عاشورا در رکاب سید الشهداء به شهادت رسیدند.
علاقه ام‌البنین به فرزندان حضرت علی وصف ناشدنی است. علاقه و دل دادگی به امام حسین (ع) آن‌قدر شدید بود که گویا پسر خود بوده است. وقتی خبر شهادت امام در واقعه کربلا را شنید، قبل از هر چیز نام امام حسین را بر زبان آورد.
خدمات ام‌البنین در طول دوران حیات امام علی (ع) و بعد از وی، زیاد نقل شده است؛ اما پراکندگی مطالب در خصوص وی موجب غفلت مورخان شده است.
عالمان شیعه فصاحت و شجاعت و علاقه ام‌البنین به اهل‌بیت را بسیار ستوده‌اند؛ و از او به نیکی یادکرده‌اند.
هرچند که مادر ام‌البنین را برخی، از بانوان ادیب و کامل عاقلی دانسته‌اند که در تربیت دخترش کوشایی وافری داشته و به نیکی وی را پرورانده است.
۱۳ جمادی‌الثانی تاریخ وفات این بانو را مورخان نوشته‌اند.
یادش گرامی باد.