مسعود درودی
مشاور راهبردی سیاست‌گذاری و توانمندسازی حاشیه شهر شهردار مشهد
سایه ترس ابتلا به ویروس کرونا و درگیرشدنش با غریزه بقا برای تعداد شایان توجهی از افراد در جهان و به‌طور ویژه در نیمه شرقی کره زمین وضعیت پیچیده‌ای خلق کرده است.
آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی از تعداد قربانیان ویروس کرونا به ۱۰۱۶نفر و گذشتن مبتلایان آن از مرز ۴۲هزار نفر خبر می‌دهد. طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، کروناویروس‌ها، خانواده بزرگی از ویروس‌ها هستند که طیف وسیعی از بیماری‌های تنفسی مانند سرماخوردگی تا بیماری سارس را شامل می‌شوند. علائم آن معمولا خفیف تا متوسط متغیر است و در انسان به‌صورت تب، سرفه، نفس‌نفس زدن و تنگی نفس نمود خواهد داشت. در همان ابتدای دسامبر سال گذشته میلادی که این ویروس در انسان شناسایی شد، مقامات چینی گفتند این ویروس از انسان به انسان منتقل نمی‌شود، اما اکنون مواردی از انتقال این ویروس از انسان به انسان، به‌طور روزافزون شناسایی می‌شود. این به معنای هوشمند شدن ویروس و تغییر دادن سریع ماهیت و نحوه انتقال آن است. طبق بررسی‌های جدید مجله پزشکی ویروس‌شناسی، هوشمندی کروناویروس (۲۰۱۹-nCoV) نشان داد که تغییر در یکی از پروتئین‌های ویروسی در آن باعث می‌شود ویروس گیرنده‌های روی سلول‌های میزبان خاص را بشناسد و به آن متصل شود. این توانایی یک گام مهم برای ورود سلول‌هاست.
از نظر چگونگی ابتلا به ویروس، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها می‌گوید که کروناویروس‌های انسانی معمولا بین یک فرد آلوده و دیگران از طریق هوا (از ذرات ویروسی ناشی از سرفه یا عطسه)، تماس شخصی (دست دادن، لمس دهان، بینی یا چشم) و به‌ندرت از آلودگی مدفوع منتقل می‌شود. برای اینکه این ویروس یا هر بیماری دیگری به بیماری همه‌گیر در انسان منجر شود، ۳ اتفاق می‌افتد: انسان را به‌طور مؤثر آلوده کند، در انسان تکثیر شود و به‌راحتی در بین انسان‌ها پخش شود.
نکته مهمی که در مواجهه با پدیده ویروس کرونا از اهمیت درخور توجهی برخوردار می‌شود، نسبت هوشمندی ما در برابر هوشمندی کروناست؛ طبیعی است که دنیای امروز و الزامات زیست‌شناختی آن ضرورت پیچیده‌تر شدن برخورد ما را با پدیده‌هایی، چون کرونا تشدید می‌کند. روبین ماک در قالب یک یادداشت در رویترز نوشته است که «یک بیماری همه‌گیر هوشمند چشم‌انداز شهر‌های هوشمند چین را در آینده نزدیک شکل خواهد داد.» تجربه مدیریت‌شهری در «ووهان» چین می‌تواند برای شهر‌هایی که مقصد گردشگری هستند مفید باشد. پس از شناسایی نشانه‌های ویروس کرونا، دانشمندان چینی بی‌درنگ آن را به سازمان‌های بهداشت جهانی اطلاع دادند و هشدار‌های درمانی و پیشگیرانه را اعلام کردند، اما سرعت کمتر اقدامات و سیاست‌گذاری‌های مدیران شهر ووهان نسبت به سرعت تغییراتی که در حال رخ دادن بود، باعث تشدید و شیوع بیشتر ویروس گردید.
کمبود زیرساخت‌های اصلی شهری در حوزه مراقبت‌های بهداشتی مانند تختخواب بیمارستان، کمبود کلینیک‌های تخصصی، کم بودن تعداد پزشکان متخصص و... در کنار نظام محرومیت‌های اجتماعی به‌ویژه محرومیت مردمان نواحی کم‌برخوردار، کارگران و مهاجران از مزایای بهداشتی‌ای که شامل سطح بالایی از مهارت و تخصص است، وضعیت مواجهه با شیوع ویروس را بدتر کرده است. توانمندی مدیریتی برای حکمرانی شهری در برخورد با پدیده‌هایی، چون کرونا، ضرورت سرمایه‌گذاری‌های کلان در مراقبت‌های بهداشتی، هوش مصنوعی، ارتقای سطوح هوشمندی شهری و افزایش نظارت فراگیر بصری را برای مهار همه‌گیری‌های آینده و رفع برخی نقاط ضعف نهادی را ایجاب می‌کند.
تجربه هوشمندسازی شهری در چین در این زمینه آموزنده است. برآورد می‌شود به موازات هوشمندی ویروس‌های آینده، وضعیت فضا‌های انسانی و به‌طور خاص شهر‌های بزرگ و مرکزی کمی ناخوشایند باشد.
بر پایه همین هشدار است که رئیس‌جمهور چین، شی جینپینگ، برای ارتقای نظام بهداشت و درمان ضعیف کشور تلاش کرده است ۴۷۴ میلیارد دلار در حمایت مالی از ۲ شرکت بزرگ فناوری Tencent و گروه بیمه Ping An را ثبت و سرمایه‌گذاری کند. همچنین یک شرکت دانش‌بنیان که ادعا کرده است از طریق نوعی توسعه الگوریتمی می‌تواند انتقال آنفلوانزا و سایر بیماری‌های عفونی را با دقت ۹۰ ٪ پیش‌بینی کند، با دولت‌های محلی در شنژن و چونگ‌کینگ همکاری کرده است. در قراردادی ۵۰ میلیارد دلاری متخصص نظارت تصویری Hikvision به پکن در توسعه مناطق شهری با فناوری پیشرفته و دیجیتالی کمک می‌کند. طبق آمار دولت چین، بیش از ۵۰۰ شهر به‌اصطلاح هوشمند در حال ساخت در سراسر چین است که به حسگر، دوربین و سایر ابزار‌هایی مجهز هستند که می‌توانند داده‌های مربوط به همه چیز را از ترافیک و آلودگی گرفته تا سلامت عمومی و امنیت جمع کنند. بر اساس تحقیقات استارت‌آپ تشخیص چهره Megvii، این بازار تا سال ۲۰۲۳ می‌تواند ۱۰۳ میلیارد یوآن (۱۵ میلیارد دلار) درآمد داشته باشد.