الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ از همان پایان امتحانات سال تحصیلی در خردادماه دغدغه ثبت نام مدارس به سراغ خانواده‌ها می‌آید. مدارس برتر و معتبر نیز بلافاصله شروع می‌کنند و هنوز تابستان به پایان نرسیده ظرفیتشان تکمیل می‌شود. این دغدغه برای دانش آموزان علاقه‌مند به هنر که برای ورود به مقطع بالاتر باید مهم‌ترین تصمیم زندگی شان، یعنی ادامه تحصیل در هنرستان رشته‌های تجسمی را بگیرند، بیشتر هم هست. کم بودن تعداد این هنرستان ها، پراکنده نبودن در تمام شهر، نبود امکانات کافی متناسب با رشته‌های هنری در این هنرستان‌ها یا حتی نبود خیلی از رشته‌ها در این مدارس مواردی هستند که مانع جدی رشد و توسعه آکادمیک هنر در مقطع متوسطه در شهر مشهد محسوب می‌شوند.
ما در گزارش زیر در گفتگو با دو هنرمند این مشکلات را بررسی کرده ایم و در ادامه به سراغ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی رفته ایم که در همکاری با وزارت آموزش و پرورش دو هنرستان هنرهای زیبای دخترانه و پسرانه را در مشهد تأسیس کرده است و با رئیس گروه هنری این اداره کل درباره ضرورت توسعه چنین فضا‌هایی گفتگو کرده ایم.
همان قدر که جامعه نیاز به پزشک، مهندس، مدیر و کارمند دارد، قطعا به هنرمند هم نیاز دارد. با اینکه سال هاست آموزش هنر به صورت آکادمیک در کشور با تأسیس هنرستان‌های هنرهای تجسمی و دانشگاه‌های هنر دنبال می‌شود، شاید این باور فرهنگی عامیانه که «هنر آب و نان ندارد»، هنوز هم به قوت گذشته باقی باشد، به ویژه در نگاه برنامه ریزان کلان آموزشی کشور. چون به تناسب جمعیت علاقه‌مند به هنرهای تجسمی، فضا‌های آموزش رسمی کافی این رشته‌ها در مقطع متوسطه که شروع انتخاب رشته برای مقاطع بالاتر محسوب می‌شود، وجود ندارد. این اولین مانعی است که کارشناسان آموزشی بر آن تأکید دارند. علیرضا صباغیان نزدیک به سی سال سابقه تدریس هنر در آموزش وپرورش را دارد.
او فرزند مرحوم قدیر صباغیان، نقاش معروف و از مفاخر هنر مشهد، است که در سال ۶۷ رتبه یک رشته هنر در کنکور سراسری را به دست آورد و در دانشگاه تهران رشته نقاشی را انتخاب کرد. صباغیان بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی در سال ۷۲ به مشهد بازگشت و به استخدام آموزش وپرورش درآمد. او که در این سال‌ها در رشته‌های مختلف از جمله گرافیک، نقاشی، مجسمه سازی، معماری و... در آموزش وپرورش، دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های آزاد هنری تدریس کرده است، از نبود هنرستان‌های تخصصی در مشهد گلایه دارد و می‌گوید هنر هم بخشی از نیاز کشور است که نگاه کلان در آموزش وپرورش به آن توجهی نکرده است.
هنر انقلاب اسلامی اکنون کاربرد‌های زیادی پیدا کرده است و ظرفیت ایجاد هنرستان‌های تخصصی در بسیاری از رشته‌ها مانند موسیقی و سرود و نگارگری، به ویژه در شهری مانند مشهد که دومین کلان شهر کشور است و ظرفیت‌های فرهنگی متعددی دارد، وجود دارد، اما متأسفانه به این ظرفیت‌ها توجهی نشده است و این برای شهر یک نقطه ضعف است. او می‌افزاید: تعداد هنرستان‌های هنرهای زیبا در مشهد، به نسبت جمعیتی که دارد، خیلی کم است و همین موضوع باعث شده است خیلی از هنرآموزان این رشته‌ها مجبور شوند با تدریس در رشته‌های دیگر ساعات موظفی خود را پر کنند.
این هنرمند که تاکنون در بیش از پنجاه نمایشگاه انفرادی و جمعی نقاشی شرکت کرده است، می‌گوید: دانش آموزان زیادی علاقه‌مند به تحصیل در رشته‌های هنرهای تجسمی هستند، اما تعداد کم هنرستان‌های این رشته ها، نداشتن پراکندگی جغرافیایی، ظرفیت محدود و ناکافی بودن رشته‌ها باعث شده است خیلی از دانش آموزان از ادامه تحصیل در این رشته‌ها بازبمانند.
صباغیان در بسیاری از مسابقات و جشنواره‌های هنری وزارتخانه‌های آموزش وپرورش و فرهنگ و ارشاد اسلامی مؤسس یا داور بوده است و بر علاقه نوجوانان زیادی به هنر تأکید می‌کند، اما می‌گوید اگر نتوانیم به این علاقه به صورت آکادمیک پاسخ دهیم، خیلی از استعداد‌های هنری ناشناخته باقی می‌مانند، سرکوب می‌شوند و نمی‌توانند در مسیر‌های بعدی زندگی از جمله تحصیل و اشتغال افراد موفقی باشند.
او می‌افزاید: پدیده‌های هنری فراوانی به ویژه در میان دانش آموزان مناطق حاشیه شهر هستند که استعداد‌های آن‌ها به دلیل نداشتن بضاعت مالی و آگاهی در مسیر دیگری هدر می‌رود. خیلی از این افراد حتی خودشان هم از استعدادشان خبر ندارند و باید فضایی برای کشف و شکوفایی استعدادشان وجود داشته باشد. حتی می‌توان از ظرفیت بخش خصوصی و مدارس غیرانتفاعی استفاده کرد.
علی عابدی هنرمند دیگری است که ۲۹ سال سابقه فعالیت رسمی در آموزش وپرورش و تدریس در دانشگاه‌های مختلف و ۳۵ سال کار هنری در مجامع هنر و رسانه‌ای دارد. او از نگاه جامعه به هنرستان‌ها می‌گوید: برخی هنوز فکر می‌کنند کسانی وارد هنرستان ها، از جمله هنرستان‌های هنرهای تجسمی شده اند که توان علمی انتخاب رشته‌های دیگر را نداشته اند. این هنرمند بر ضرورت ایجاد و توسعه هنرستان‌های تخصصی هنرهای تجسمی با کادر اجرایی و آموزشی متخصص و آگاه تأکید می‌کند و می‌گوید: در مورد کمبود نیرو در آموزش وپرورش از رقم ۲۰۰ هزار نیرو یاد می‌شود.
براساس همین رقم اگر ۱۰ درصد را مربوط به هنرستان‌ها بدانیم، ۲۰۰ هزار نیرو در بخش نرم افزاری در هنرستان‌ها کم داریم. در بخش سخت افزاری و کمبود تعداد هنرستان‌ها نیز با تحلیل مشابهی می‌توانیم دریابیم که دست کم در شهری مانند مشهد به بیست هنرستان هنرهای تجسمی نیاز داریم.
از سویی همان تعداد هنرستان‌هایی که وجود دارند نیز با محدودیت‌هایی مواجه هستند؛ مثلا برای خانم‌ها در هنرستان‌های موجود رشته موسیقی یا هنرستان تخصصی نداریم که رشته‌های آن کامل باشد و هفت رشته اصلی هنر را در آن داشته باشیم. هرکدام از هنرستان‌های موجود، دو یا سه رشته دارند.
بعضی رشته‌ها هم اصلا در هیچ هنرستانی پیدا نمی‌شوند. یعنی هنرستان‌ها از نظر تنوع رشته، ناقص هستند. ضمن اینکه ابزار‌ها و تجهیزات آن‌ها نیز اغلب فرسوده و متعلق به فناوری چندین سال پیش هستند. او تأکید می‌کند: مجموعه این شرایط باعث می‌شود استعداد‌ها هدر بروند، به شهر‌های دیگر مهاجرت کنند یا در آموزشگاه‌های آزاد و به صورت غیرآکادمیک علاقه خود را دنبال کنند. به نظر می‌رسد به طورکلی در کشور و مشهد، نگاه متولیان امر به هنر و همچنین آموزش هنر چندان جدی نیست.
این هنرمند با بیان اینکه اقتصاد گام اول در توسعه هنر است، می‌گوید: بودجه آموزش وپرورش در این حوزه بسیار اندک است. اگر کمتر شاهد اسم بزرگی در میان فارغ التحصیلان هنرستان‌های تجسمی بوده ایم، به این دلیل است که سرمایه گذاری مناسبی در این حوزه انجام نداده ایم. وقتی سرمایه گذاری در یک زمینه خاص به درستی صورت نگرفته باشد، استعداد‌ها در حوزه دیگری پرورش می‌یابند.
او ادامه می‌دهد: کشف و رصد استعداد‌ها از دوره ابتدایی و پرورش آن‌ها در مسیر هنر مهم است. در این شکی نیست، ولی مسئله مهم‌تر این است که امکانات کافی در اختیار استعداد‌های کشف شده قرار بدهیم تا بتوانند رشد کنند. کمبود نیروی متخصص هنر نیز موضوع مهم دیگری است. حتی اگر تعداد هنرستان‌ها را زیاد کنیم، مسئله این است که آیا نیروی متخصص برای آن‌ها تربیت کرده ایم یا نه. شاید خیلی از کاستی‌ها را بتوانیم با مدرس خوب جبران کنیم، ولی متأسفانه در این بخش هم ضعیف عمل کرده ایم.
کمبود‌ها در حوزه هنرستان‌های هنرهای تجسمی در مشهد نیز مانند دیگر استان‌ها و شهر‌ها احساس می‌شود، اما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به کمک وزارت آموزش وپرورش آمده است و تاکنون در این شهر دو هنرستان تأسیس کرده است که به هنرستان‌های هنرهای زیبا معروف هستند. این هنرستان‌ها جز دسته هنرستان‌های وابسته محسوب می‌شوند که در بسیاری دیگر از شهر‌ها نیز توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأسیس شده اند.
جواد روشندل، رئیس گروه هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، در این باره توضیح می‌دهد: رسالت تعلیم وتربیت در مقاطع ابتدایی متوسطه با آموزش وپرورش است، ولی دستگاه‌های دیگر مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای یا وزارت جهاد کشاورزی با انعقاد تفاهم نامه‌ای مشترک با آموزش وپرورش و تحت عنوان هنرستان‌های وابسته می‌توانند به افزایش دانش و آگاهی در مقطع متوسطه کمک کنند.
او می‌افزاید: رشد فرهنگ و هنر اسلامی و دانش افزایی در رشته‌های هنری بخشی از رسالت و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محسوب می‌شود. این وزارتخانه بخشی از این رسالت را در آموزشگاه‌های آزاد هنری دنبال می‌کند و بخش دیگری از آن را در هنرستان‌های هنرهای زیبا.
به گفته روشندل تأمین هنرآموز (مدرس دروس تخصصی هنر) و تجهیزات تخصصی در این هنرستان‌ها با دفتر برنامه ریزی و آموزش‌های هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و تأمین معلمان دروس عمومی و مکان با آموزش وپرورش، که در زمینه اخیر آموزش وپرورش می‌تواند از ظرفیت خیران مدرسه ساز استفاده کند. همه شرایط تحصیل و اعطای مدرک نیز بر اساس ضوابط آموزش وپرورش است.
رئیس گروه هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی از دو هنرستان هنرهای زیبای دخترانه و پسرانه در مشهد نام می‌برد که از بیست سال گذشته تاکنون تأسیس شده اند. او می‌گوید: هنرستان دخترانه دکتر مریم زینال پور در سال ۱۴۰۰ تأسیس شده است و دومین سال فعالیت خود را می‌گذراند. این هنرستان در بولوار نماز واقع شده است و اکنون ۱۴۴ هنرجو و هشت هنرآموز تخصصی در سه رشته سینما، نمایش و گرافیک دارد. اما در همین زمان اندک که از تأسیس آن می‌گذرد، هنرجویان این هنرستان توانسته اند ۴۵ رتبه برگزیده استانی را در جشنواره‌های فرهنگی هنری آموزش وپرورش به خود اختصاص دهند. این نشان می‌دهد که کار تخصصی در این حوزه چقدر مؤثر است.
وی افزود: هنرستان هنرهای زیبای پسران مشهد نیز که در ابتدا به نام هنرستان هنرهای تجسمی پسران مشهد شناخته می‌شد، در سال ۱۳۷۲ تأسیس شده و دارای چهار رشته گرافیک، سینما، نمایش و موسیقی است. این هنرستان اکنون حدود ۲۴۸ هنرجو و ۲۶ هنرآموز تخصصی دارد. این هنرستان‌ها تابع سیستم مدارس دولتی هستند و ثبت نام نیز از طریق گزینش عملی و تئوری است.