«اردوگاه باغ خاتون» مرکزی است که برای حمایت از ایده‌های نوآورانه و خلاقانه بانوان ایجاد شده و فضایی تفریحی در اختیار بانوان، نوجوانان و کودکان قرار داده است.
هانیه فیاض
خبرنگار شهرآرامحله
بسیاری از افراد وقتی صحبت از حق و حقوق زن می‌شود، فکر می‌کنند که آزادی زن در گرو آزادکردن او از تعهدات زندگی، اخلاق، همسر و فرزندانش است و همین که فارغ از مسئولیت‌های زندگی شود، فردی آزاد تلقی می‌شود، اما این دیدگاه در اصل نادرست است، حقوق اساسی یک زن شامل نقش سیاسی و اجتماعی، کارآفرینی و حضور در فعالیت‌های فرهنگی و حق خلاقیت و ارائه نظر و ایده هم می‌شود که نباید پایمال شود.
در راستای ارزش‌نهادن به این مهم، سال گذشته مجموعه‌ای در مشهد راه‌اندازی و افتتاح شد. «اردوگاه باغ خاتون» مرکزی است که برای حمایت از ایده‌های نوآورانه و خلاقانه بانوان ایجاد شده و فضایی تفریحی در اختیار بانوان، نوجوانان و کودکان قرار داده است. آنچه در ادامه می‌خوانید، گزارشی از وضعیت فعلی این اردوگاه و اقدامات مؤثر مجموعه در یک‌سال گذشته آن است.
نشاط‌آفرینی و امیدبخشی به بانوان
معصومه باعدی حدود ۴۰ سال دارد و تقریبا یک‌سال است که مدیریت اردوگاه خاتون را برعهده دارد. تحصیلاتش را در مقطع کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی به پایان رسانده است. در کارنامه کاری او سوابق زیادی از حضور در حوزه فرهنگی‌شهری به چشم می‌خورد، حدود ۶ سال به‌عنوان مدیر فرهنگ‌سرای حجاب مشغول به‌کار بوده و نخستین مدیر این فرهنگ‌سرا محسوب می‌شود و ۱۲ سال هم در سازمان فرهنگی شهرداری خدمت کرده است، اما به‌دلیل رسیدگی به فرزندانش در سال ۱۳۹۳ استعفا می‌دهد تا اینکه خردادماه سال گذشته از او دعوت می‌شود که در مجموعه باغ خاتون فعالیت کند.
او باغ‌اردوگاه خاتون را این‌گونه معرفی می‌کند: باغ خاتون، سوم آذرماه سال ۱۳۹۷ مصادف با ولادت حضرت‌رسول (ص) افتتاح شد. این اردوگاه بزرگ که بخشی از باغ ۱۱۴هکتاری امام‌رضا (ع) است، در مساحتی ۱۸هکتاری با طراحی و خدمات ویژه در اختیار بانوان مشهدی قرار گرفت و مقرر است که در ۴ گام مختلف فعالیت و خدمات داشته باشد. حوزه خدمات این اردوگاه به نوآورانه‌ها و خلاقانه‌های بانوان می‌پردازد و به‌عنوان نخستین مرکز فرهنگی، تربیتی و اجتماعی بانوان فعالیت می‌کند. به‌طور کلی باغ‌اردوگاه خاتون نمونه کار جهادی است که در زمان بسیار کوتاه به‌عنوان یک محیط فرهنگی برای بانوان آماده شد.
مدیر مجموعه باغ خاتون با بیان اینکه نوآوری و خلاقیت بانوان در طراحی بخش‌های مختلف این باغ‌اردوگاه مورد تأکید بوده است، می‌گوید: نشاط‌آفرینی و امیدبخشی برای بانوان، تربیت‌محوری و رشد و اعتلای معرفتی، فرهنگی و مهارتی بانوان با تکیه بر مبانی دینی، تکمیل نقش مادری و همسری بانوان و آمیختگی فرهنگ و اقتصاد در برنامه‌های ویژه بانوان و خانواده از جمله سیاست‌های اصلی و محوری ایجاد این باغ‌اردوگاه ویژه بانوان بوده است.
او درباره فضای فیزیکی اردوگاه توضیح می‌دهد: در گام نخست آن، ۲ تالار، ۴ رواق، ۲۲ آلاچیق، ۳ زمین ورزشی، سالن همایش و سالن جلسات به بهره‌برداری رسیده است. سالن همایش مجموعه حدود ۲۵۰ نفر ظرفیت دارد که علاوه‌بر استفاده در اردوها، به‌صورت موردی هم از سوی مؤسسات و مدارس رزرو می‌شود. نخستین تالار این باغ «نوآوری» نام دارد که در آن نمایشگاه‌های متعدد و برنامه‌های ویژه اردو‌های بزرگ‌سالان برگزار می‌شود.
تالار بعدی «رضوانه» نام دارد و ویژه کودکان زیر ۱۲ سال با مواد و مصالح کاملا کودکانه است که شامل کودکان مهدکودکی، پیش‌دبستانی و تا پایه ۶ ابتدایی می‌شود و هنگامی که وارد تالار می‌شوند، در قالب گروه‌های ۱۵ تا ۲۰ نفری همراه با مربی خود از سناریو خاصی استفاده می‌کنند. این سناریو شامل بخش‌های مختلفی مانند ساخت کاردستی، کاشت گیاه و... می‌شود. قسمتی از تالار به فروشگاهی اختصاص داده می‌شود که بچه‌ها مواد اولیه آشپزی را از آنجا تهیه می‌کنند و وارد آشپزخانه می‌شوند. سپس با همکاری مربی پخت‌وپز و همان‌جا هم میل می‌کنند.
در بخش دیگر کتابخانه کودک قرار دارد که در آن قصه‌گویی و بازی‌های حرکتی هم انجام می‌دهند. در گام دوم اردوگاه که ان‌شاءا... تا اواخر سال به بهره‌برداری می‌رسد، تلاش است که پارکینگ در اختیار مراجعان قرار دهیم تا تردد بانوان تسهیل شود. همچنین افتتاح برکه، کافی‌شاپ و رستوران هم در این گام درنظر گرفته شده است.
دانش‌آموزان امروز، مربیان فردا
باعدی با بیان اینکه این مرکز همچنین متولی پیشبرد تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی در کسب‌وکار‌های خلاق فرهنگی ویژه بانوان است، بیان می‌کند: در باغ‌اردوگاه خاتون بخشی به کافه‌کتاب خاتون اختصاص داده شده است که بانوان از فضای کتابخانه آن هم استفاده می‌کنند. در رواق‌های اردوگاه که «وقار»، «توانمندی»، «ایمان» و «خلاقیت» نام‌گذاری شده‌اند، بیشتر کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی برگزاری می‌شود.
در این رواق‌ها کلاس‌های آموزشی خاصی هم برگزار می‌شود. به‌عنوان مثال، آموزش خیاطی که در بیشتر آموزشگاه‌ها تدریس می‌شود، جایی در این کارگاه‌ها ندارد، اما مربی حاضر در آن خیاطی خلاقانه را آموزش می‌دهد، به این صورت که بانوان یاد می‌گیرند که چگونه از کمترین امکانات بیشترین بهره‌وری را داشته باشند و لباس‌های قدیمی خود را بازسازی و به‌روز کنند یا اینکه خیاطی به سبک «بدون دوخت‌ودوز» آموزش داده می‌شود.
کلاس‌های آموزشی دیگری مانند قصه‌گویی خلاق، کارگاه ساخت بازی، فوت‌وفن خانه‌داری هم در این رواق‌ها برگزار می‌شود. سعی کرده‌ایم که تمام کلاس‌ها و کارگاه‌هایمان بحث نوآوری و خلاقیت را داشته باشد و با جا‌های دیگر فرق کند. تمام کارگاه‌های مکان‌های دیگر، از صفر شروع می‌کنند و مهارت را به بانوان آموزش می‌دهند، اما ما تلاش می‌کنیم که این مهارت‌ها در قالب امور خلاقانه عرضه شود. آموزش‌های کارگاهی ما فقط مهارتی نیست و در حد چند جلسه موضوعات خاص ارائه می‌شود. به‌عنوان نمونه یکی از کارگاه‌های آموزشی ما قلم‌زنی است که بانوی نوآوری به مخاطبان آموزش اولیه قلم‌زنی می‌دهد.
تعداد زیادی از دانش‌آموزان از این حرفه استقبال کردند و در دوره متوجه شدند که این حرفه چقدر جالب است و می‌توانند در قالب یک هنر خاص آن را آموزش ببینند. هدف این است که بانوان آموزش‌های نخست را دریافت کنند و بتوانند بر اساس آن‌ها استعداد‌های خود را شناسایی کنند و در راستای اعتلای آن‌ها گام بردارند. این امر سبب می‌شود که با شناسایی علایق و استعداد‌های خود توانمند شوند و به اشتغال‌زایی بپردازند. چه بسا دانش‌آموزان کنونی، مربیان قهار آینده شوند. همچنین ۳ زمین ورزشی روباز فوتسال، والیبال و بسکتبال در اردوگاه تعبیه شده است که در فضای تابستانی و بهاری در اختیار بانوان قرار می‌گیرد.
اردو‌های اختصاصی بانوان
او تأکید می‌کند: این مجموعه، دوره‌های اردویی متفاوتی از جمله اردوی کودکان، نوجوانان، بزرگ‌سالان، جشن تکلیف و جشن تولد دارد که بنا به خواست مخاطب، خدمات ارائه می‌دهد و برنامه‌های متنوع و مرتبط با نوع اردو را اجرا می‌کند. در اردو‌هایی که برگزار می‌کنیم، سعی داریم که بخش‌هایی را در نظر بگیریم که خلاقیت و نوآوری در حوزه‌های مختلف خانواده، تربیتی، کسب‌وکار و... داشته باشد. همچنین اردو‌هایی با عنوان مادر و کودک برگزار می‌کنیم که هم از فضای باغ و هم از تالار رضوانه استفاده می‌کنند و به تفریح می‌پردازند.
تمام تلاش ما این است که هیچ آقایی در فضای اردوگاه تردد نداشته باشد. البته اکنون که نزدیک به بهره‌برداری گام دوم اردوگاه هستیم، تعدادی از نیرو‌های خدماتی آقا مشغول کار هستند، اما به‌طور کلی این فضا مختص بانوان است و همه برنامه‌های آن از جمله جشنواره، اردو و نمایشگاه‌های ویژه بانوان برگزار می‌شود.
بخشی از اردو‌های برگزار شده هم به شکل مناسبتی هستند. به‌عنوان مثال در ایام دهه فجر تمام اردو‌هایی که در مجموعه برگزار شد، رویکرد انقلابی داشت. بازی‌ها، کارگاه‌های آموزشی و... بر اساس انقلاب اسلامی و دهه فجر سمت‌وسو داشتند. هم‌زمان با تعطیلات نوروزی برنامه‌ها و اردو‌هایی ویژه زائران داریم. در تعطیلات به‌دلیل تردد زائران در مشهد، شرایطی را فراهم خواهیم کرد تا بانوان زائر به باغ بیایند و در برنامه‌های گوناگون باغ خاتون شرکت کنند.
ایجاد فضای امن برای عرضه محصولات بانوان
مدیر باغ‌اردوگاه خاتون تأکید می‌کند: همان‌طور که گفتم موضوع اصلی اردوگاه درباره نوآوری‌ها و خلاقیت بانوان است و ما سعی کرده‌ایم که بانوان در حوزه‌های هنری، فرهنگی و تربیتی را رصد و شناسایی و از نوآوری‌های آن‌ها حمایت کنیم. حمایت ما به این شکل است که مکانی را در اختیار این بانوان قرار دهیم تا در معرض دید عموم باشند و بتوانند هنر و خلاقیت خود را به دیگر بانوان نیز منتقل کنند. در همین راستا از زمان تأسیس اردوگاه تاکنون چندین نمایشگاه مختلف و بازارچه فروش در آن برگزار شده است تا بانوان بتوانند در یک فضای امن محصولات خود را به فروش برسانند که در آن شرایطی هم برای فروش کلی محصولات ایجاد شده و حتی محصول بانوان وارد بازار کار و فروش هم شده است.
از آنجایی که خیلی از بانوان قدرت بازاریابی خوبی برای ارائه محصول خود ندارند، ما فضایی را برایشان مهیا می‌کنیم که بتوانند وارد بازار کار شوند و درآمدزایی کنند. برای نمونه خانمی داشتیم که در حوزه تولید محصولات نمدی فعالیت می‌کرد و عروسک‌های نمدی می‌ساخت. ایده جالبی که در تولید این عروسک‌ها داشت، این‌گونه بود که مفاهیم آموزشی کودکان و نوجوانان را در قالب عروسک ارائه می‌داد. مثلا برای انتقال مفاهیم نماز، عروسک‌های نمدی با نماد نماز درست می‌کرد.
پس از ارائه محصولات خود در نمایشگاه، با حمایت‌هایی که از طرف مجموعه شد، سفارش‌های بسیاری از حوزه‌های هنری و فرهنگی گوناگون دریافت کرد یا در حوزه صنایع دستی مانند زیورآلات و... بانویی داریم که رزین‌کار است و با فروش محصولاتش در نمایشگاه، بازار کار خارج از اردوگاه برایش فراهم شد.
همچنین به بانوانی که در حوزه گیاهان دارویی یا قلم‌زنی فعالیت می‌کنند، فضایی در باغ اختصاص داده شده است که با توجه حوزه کاری خود از آن استفاده کنند. علاوه‌بر این، اردوگاه در مناسبت‌های ملی‌مذهبی گوناگون برنامه‌هایی ویژه نیز برگزاری می‌کند؛ از جشنواره غذا-دارو گرفته تا نمایشگاه صنایع خاتون که در آن، خانم‌های خلاق و نوآور محصولات خود را در معرض دید تمام بانوان مشهدی و زائران قرار دادند و حدود ۳۰۰۰ نفر از نمایشگاه بازدید کردند. حدود ۶۰ بانوی نوآور کارآفرین در این نمایشگاه حضور داشتند.
حمایت از بانوان کارآفرین
باعدی با تأکید به اینکه یکی از حوزه‌های کاری مجموعه باغ خاتون، حمایت از بانوان کارآفرین است، اظهار می‌کند: بانوانی داریم که در حوزه‌های مختلف فعالیت و کارآفرینی می‌کنند. در همین راستا جلسات کارآفرینی به‌صورت ماهانه در سالن همایش‌های مجموعه برگزار می‌شود که بانوان کارآفرین دور هم جمع می‌شوند. از کارآفرینی نمونه دعوت می‌کنیم که در این جلسه حضور داشته باشد و تجربیات خود را برای دیگران بازگو کند و پرسش و پاسخ میان حاضران انجام شود. این افراد می‌توانند حتی کسانی باشند که کسب‌وکار‌های کوچکی دارند، اما موفق عمل کرده‌اند و در کنار کسب درآمد برای خودشان، چندین نفر را هم به‌کار گرفته‌اند.
وی با اشاره به دیگر فعالیت‌های فرهنگی‌تفریحی باغ ادامه می‌دهد: نمایشگاهی با عنوان «همگام با اربعین» برگزار شد که در یکی از باغ‌راه‌ها، شبیه‌سازی پیاده‌روی اربعین را ایجاد کردیم. موکب‌ها، عمود‌ها و دیگر نماد‌ها را درست کرده بودیم و بانوانی که نمی‌توانستند به مراسم پیاده‌روی اربعین بروند و در آن مراسم شرکت کنند، با حضور در اینجا حس‌وحال آن فضا را تجربه کردند. فضایی برای بانوان ایجاد کردیم که از نزدیک شاهد خیمه‌گاه امام‌حسین (ع) و اردوگاه یزید باشند؛ به این صورت که یک نرم‌افزار روی تلفن همراه نصب می‌کردیم و آن‌ها با گرفتن تلفن همراه جلو تصاویر موجود در نمایشگاه، افراد و شخصیت‌های واقعه صحبت می‌کردند. این کار واقعا خلاقانه بود و مخاطبان آن را جالب می‌دانستند و از این اقدام بسیار استقبال کردند. این نمایشگاه شامل موضوع‌هایی مانند خیمه‌گاه بهشت، اردوگاه جهنم و... بود. بانوان برای زائران اربعین هدیه تهیه می‌کردند و به آن‌ها می‌دادند.
همچنین به مناسبت دهه آخر صفر و شهادت امام‌رضا (ع) ایستگاه صلواتی خاتون ویژه بانوان برپا شد که حدود ۱۲ هزار زائر از فضای اردوگاه در این مناسبت استفاده کردند. از طرفی هم‌زمان با عید غدیر یا اربعین هم نمایشگاه‌های گوناگونی برگزار کردیم. یکی دیگر از برنامه‌های این مجموعه «سوگواره خاتون» بود که بر اثر یک فراخوان ملی، بانوان هنرمند و فرهیخته را شناسایی کردیم که در حوز مسائل مربوط به امام‌رضا (ع) آثار داشتند. آن‌ها در حوزه‌های گوناگونی مانند ادبی، هنرهای تجسمی و نمایشی و... آثار خود را برای ما ارسال کردند. این آثار به مدت یک‌هفته در نمایشگاه این مجموعه به معرض نمایش عموم درآمد.
پویش نذر مادرمدیر باغ‌اردوگاه خاتون با اشاره به اینکه شاید تمامی برنامه‌ها در اردوگاه برگزار نشود، اما باغ خاتون در اجرای آن مشارکت داشته باشد، می‌گوید: در یکی از برنامه‌های این مجموعه پویش «نذر مادر» را پوشش دادیم که ویژه شهادت حضرت‌زهرا (س) برگزار شد. این پویش در ۱۷۰ محله مشهد برگزار شد. از بانوانی که در حوزه شیرینی‌پزی تبحر داشتند و می‌توانستند این هنر را به‌خوبی آموزش دهند، دعوت کردیم و از آن‌ها خواستیم در محله خود با توجه به محوریت مساجد، حدود ۳۰ تا ۴۰ بانو جذب کنند و آموزش یک مدل کیک، حلوا و نان را به آن‌ها بدهند که این اتفاق در محلات مشهد رخ داد. ۲ یا ۳ روز قبل از شهادت حضرت‌زهرا (س) بانوان محله دور هم جمع شدند و آن نان را نذر حضرت می‌کردند، به این صورت که پاکت‌هایی را برای بانوان در محله می‌فرستادیم، تکه‌های نان را درون آن‌ها می‌گذاشتند و در محله خودشان به‌عنوان نذر مادر توزیع می‌کردند. البته دعوت‌نامه‌هایی درون پاکت‌ها قرار داده می‌شد که بانوان برای شرکت در اجتماع فاطمیون میدان شهدا دعوت می‌شدند. ۴۷۹۲ بانو در محلات آموزش دیدند و حدود ۴۵ هزار نذری آماده و پخش شد. در این طرح که با محور اردوگاه خاتون برگزار شد، ۱۰۶ مربی حضور داشتند که در ۱۶۱ مکان آموزش‌های لازم را به بانوان محلات دادند. لازم به یاد‌آوری است که دبیرخانه این طرح همین اردوگاه بود.
او خاطرنشان می‌کند: سال گذشته استارت‌آپی با عنوان «رویداد خاتون» برگزار شد که بانوان نوآوری‌های خود در حوزه‌های مختلف را ارائه کردند. ارزیابی شد و چندین نفر از آن‌ها رتبه برتر را کسب کردند. نمایشگاه «سرای خاتون» ایده یکی از همان بانوانی بود که در استارت‌آپ شرکت کرده‌بود و بعد‌ها برای حمایت از ایده‌ها، آن را به عمل رساندیم.
استقبالی بی‌مانند
باعدی بیان می‌کند: این مجموعه مسئول رزرو اردو دارد که با ارتباط‌گیری با مجموعه‌های مختلف، اردو رزرو می‌کند. از آنجایی که مکان این اردوگاه هم تقریبا در مرکز شهر واقع شده است، بیشتر به آن توجه شده است. به همین دلیل باغ خاتون بیش از ۸۰ هزار مخاطب از آذرماه سال ۹۷ تاکنون در برنامه‌های مختلف اردویی و مناسبتی داشته است. با اینکه ما برای معرفی این باغ تبلیغات آن‌چنانی نداشته و نداریم، بهمن‌ماه امسال ۹۰۰۰ مخاطب از باغ بازدید کردند و در اردوها حاضر شدند و رزرو اسفندماه هم تاکنون ۷۰۰۰ نفر است که بیشتر اردو‌های ما دانش‌آموزی و دانشجویی می‌باشد. البته اردو‌های محلات و تشکل‌های مختلف هم در این باغ برگزار می‌شود.
او در ادامه می‌گوید: مدارس متعددی که برای برگزاری برنامه‌هایشان به دنبال جا می‌گردند، از این اردوگاه به‌خوبی استقبال می‌کنند، به طوری که امسال حدود ۱۲ جشن تکلیف در این اردوگاه برگزار شده است و اسفندماه هم حدود ۵ جشن تکلیف خواهیم داشت. البته مجموعه برای برگزاری جشن تکلیف برنامه جدیدی در نظر می‌گیرد و این مراسم تنها در قالب یک جشن معمولی برگزار نمی‌شود. در مناسبت جشن تکلیف، حدود ۶ کارگاه آموزشی برگزار می‌شود که بچه‌ها در قالب بازی، مفاهیم مرتبط با سن عبادت خود را در این کارگاه‌ها آموزش می‌بینند.
پنجشنبه‌های خاتونی
مدیر این مرکز با اشاره به اینکه ورود به باغ خاتون برای عموم بانوان آزاد است، می‌گوید: به دلیل اینکه تداخل اردویی نداشته باشیم و همه بانوان بتوانند از فضای موجود به‌خوبی استفاده کنند، باید بانوان قبل از ورود هماهنگ یا رزرو کنند و به‌صورت گروهی در اردوگاه حاضر شوند، زیرا براساس نوع گروه و تعداد افراد آن، مربی آموزشی هماهنگ می‌کنیم. حضور گروهی در اردوگاه مبنی‌بر پرداخت ورودی است، زیرا این مجموعه خودگردان است و هزینه‌های آن از محل همین ورودی‌ها تأمین می‌شود. البته برای گروه‌های خاصی مانند بسیجیان، مؤسسات قرآنی و مناطق محروم تخفیف‌های ویژه‌ای در نظر می‌گیریم.
باغ خاتون، یک روز در هفته با عنوان «پنجشنبه‌های خاتونی» در اختیار تمام بانوان قرار می‌گیرد و بانوانی که گروهی نیستند یا توان پرداخت ورودی را ندارند، می‌توانند پنجشنبه‌ها به باغ مراجعه کنند و از ساعت ۹ صبح تا ۲ بعدازظهر بدون ورودی و به‌صورت انفرادی از فضای آن استفاده کنند. در ابتدای صبح برنامه ورزش صبحگاهی را برای بانوان اجرا می‌کنیم، پس از آن ورک‌شاپ خلاقیت برگزار می‌شود و بازارچه فروش را که از قبل برای حضورشان هماهنگ کرده‌ایم در اختیار بانوان قرار می‌دهیم. برنامه‌هایی مانند مشاوره، استفاده از وسایل تفریحی باغ (چهارچرخ‌ها) و... از دیگر خدمات جانبی باغ برای بانوان است.
او این باغ‌اردوگاه را فضایی برای معرفت‌افزایی، نشاط، تفرج، علم‌افزایی، نوآوری، هم‌فکری و اندیشه‌ورزی برای بانوان می‌داند و تأکید می‌کند: از همه بانوان دعوت می‌کنیم که به اردوگاه باغ خاتون بیایند و در فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و تفریحی مجموعه مشارکت کنند. طبق نظرسنجی و آماری که از حضور مخاطبان در باغ خاتون به عمل آمده است، به این نتیجه رسیدیم که حدود ۴۰ درصد کسانی که از این مجموعه استفاده می‌کنند، از مناطق محروم و ۶۰ درصد آن‌ها از مناطق برخوردار هستند.
باعدی در پایان به برخی از معضلات موجود در اردوگاه بانوان اشاره می‌کند و می‌گوید: از آنجایی که زمان زیادی از افتتاح این مجموعه نگذشته است، هنوز امکانات بخش‌های مختلف آن تکمیل نشده و دارای مشکلات ساختاری است. گاهی سامانه سرمایشی و گاهی سامانه گرمایشی آن با کم‌وکاستی‌هایی مواجه بود، اما رفع شد و قطعا دیگر معضلات به‌مرور زمان حل خواهند شد.