سرورهادیان | شهرآرانیوز با توجه به وقوع خشک سالی در بسیاری از استان‌ها ازجمله خراسان رضوی، محدودیت شدید منابع آبی و تأثیر آن بر وضعیت معیشتی مردم بیش از هر زمانی نمایان شده است. براین اساس، یکی از سیاست‌های جدی وزارت جهاد کشاورزی در چند سال گذشته، انتقال کشت محصولات آب بر به خارج از مرز‌ها و تولید محصولات استراتژیک در داخل است. دراین میان، یکی از کشور‌هایی که می‌توان با آن در حوزه کشت فراسرزمینی همکاری کرد، افغانستان است.
به تازگی نیز مسئولان کشوری گفتگو‌هایی با مسئولان افغانستانی برای تحقق این مسئله داشته اند. فعالان اقتصادی می‌گویند یکی از استان‌های حاصلخیز افغانستان، ولایت بامیان است که از ظرفیت این استان می‌توان برای کشت فراسرزمینی استفاده کرد. در کشت فراسرزمینی باید تمرکزمان بر استان‌های مرکزی افغانستان باشد که دارای وضعیت آبی مناسب تری نسبت به هرات هستند. همچنین، به جای کشت قراردادی توصیه شده‌است که نهاده را در اختیار کشاورز افغان قرار دهیم و محصول را از کشاورز تحویل بگیریم و وارد کشور کنیم.
یکی از فعالان حوزه کشت فراسرزمینی که حدود پانزده سال است در حوزه بازرگانی خارجی خراسان رضوی فعالیت می‌کند، در گفتگو با شهرآرا با بیان اینکه در کشور‌های افغانستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و روسیه مشغول به فعالیت بوده ام و اکنون همه فعالیت هایم در حوزه کشاورزی است، می‌گوید: یک سال است که در افغانستان به صورت مستقل زمین اجاره و کشاورزی می‌کنم.
علی غلامی می‌افزاید: در مزارشریف در منطقه قوش تپه پنبه و گندم و در قندهار گندم کشت می‌کنم. درحالی برداشت گندم در هر هکتار در افغانستان دو تا سه تن در هکتار است که این رقم در ایران به ۱۰ تن هم می‌رسد. براین اساس، سعی کرده ام با استفاده از روش‌های نوینی که در ایران اجرا می‌شود و وضع مناسب کشت در افغانستان، تولید گندم را در آنجا افزایش دهم و از این راه بخشی از گندم موردنیاز داخل کشور را تأمین کنم.
غلامی درباره رعایت استاندارد‌های محصولات کشت فراسرزمینی بیان می‌کند: کشت و نوع بذرمان بر اساس استاندارد‌های ایران است. این مسئله سبب می‌شود تا مجوز انتقال گندم‌ها به ایران سرعت بیشتری بگیرد. دراین میان، شبکه ریلی بین افغانستان و ایران نیز می‌تواند سبب انتقال سریع‌تر محصولات به کشور شود. این مسئله بر کاهش نرخ تمام شده محصولات کشت فراسرزمینی تأثیر زیادی دارد.
این فعال اقتصادی درباره فروش محصولات فراسرزمینی می‌گوید: محصول در داخل افغانستان گران‌تر از ایران است. دولت در ایران برای کشت گندم یارانه می‌دهد. به عنوان مثال اگر دولت در ایران هر کیلو گندم را از کشاورز حدود ۱۹ هزار تومان می‌خرد، گندم در هر منطقه‌ای از افغانستان قیمتش متفاوت و از کیلویی ۲۴ تا ۳۰هزار تومان متغیر است. بااین حال، چون ایران هرسال مقداری گندم از سایر کشور‌ها وارد می‌کند، با احتساب هزینه‌های حمل ونقل، خرید گندم از طریق کشت فراسرزمینی در افغانستان به صرفه‌تر است.
غلامی بیان می‌کند: برخی محصولات مانند چغندرقند به دلیل اینکه هنوز در افغانستان صنایع تبدیلی وجود ندارد، امکان کشت و انتقال به داخل را دارند. به عنوان مثال در خراسان رضوی و مشهد زیرساخت‌های خوبی برای تبدیل چغندرقند به قند داریم، اما خشک سالی سبب محدودیت کشت چغندر در خراسان رضوی شده است. حالا اگر بتوانیم این محصول را در افغانستان کشت و به استان منتقل کنیم، سبب افزایش بهره وری کارخانه‌های قندمان می‌شود.
غلامی با بیان اینکه نیروی کاری ارزان، خاک مناسب و آب از ویژگی‌های کشت فراسرزمینی در افغانستان است، می‌گوید: در افغانستان با یک چاه ۱۰ تا ۱۲ متری می‌توان به آب رسید و این برای کشت فراسرزمینی یک مزیت است. مسئله تأمین سوخت برای ماشین آلات کشاورزی یکی از موانع پیش روست که می‌توان با عرضه بخشی از محصولات در خود افغانستان، هزینه‌های سربار را کم کرد.
وی با بیان اینکه صحبت‌هایی از ورود کشور‌هایی مانند ترکیه و چین به حوزه کشاورزی در افغانستان مطرح شده است، می‌گوید: افغانستان کشوری بسیار بکر با آب فراوان و خاک حاصلخیز است. در صورت واردنشدن ایران به حوزه کشت فراسرزمینی، به زودی کشور‌های دیگر به این حوزه وارد می‌شوند. این درحالی است که ما خیلی راحت‌تر می‌توانیم با سیستم افغانستانی‌ها کنار بیاییم و خود افغانستانی‌ها به جای حضور ترک‌ها و چینی‌ها ترجیح می‌دهند که ما در آنجا حضور داشته باشیم.
رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان هم در گفتگو با شهرآرا با اشاره به اینکه سهمیه واردات خراسان رضوی از واردات محصولات مختلف کشاورزی سالانه بیش از یک میلیارد دلار است، می‌گوید: با احتساب محصولات کشاورزی موردنیاز کشور، به طرف افغانستانی این آمادگی را اعلام کردیم که آماده خرید ۵ میلیون تن محصولات موردنیاز از افغانستان هستیم.
محمود سیادت می‌افزاید: اگر بحث انتقال آب به استان مشکلات خاص خودش را دارد، عملا با کشت فراسرزمینی می‌توانیم بخشی از محصول آب بر را در افغانستان بکاریم و از آنجا وارد کنیم. وی ادامه می‌دهد: افغانستان هنوز یک کشور صنعتی نیست که محصولات صنعتی اش را صادر کند و عمده محصولاتش در حوزه کشاورزی، باغداری و دامداری است. در نتیجه، این بستر فراهم است که بتوانیم بخشی از محصولاتی را که در افغانستان کشت می‌شوند، وارد و بعد از فراوری، هم نیاز داخل را تأمین و هم بخشی از آن‌ها را صادر کنیم.
سیادت بیان می‌کند: در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ خراسان رضوی هفت کارخانه قند داشت که زمانی تا ۲ میلیون و۲۰۰هزار تن چغندرقند مصرف می‌کرده اند. اکنون این رقم به حدود یک میلیون تن رسیده است که ۲۵۰هزار تن آن را وارد می‌کنیم. بنابراین، نیاز است که خوراک این کارخانجات را تأمین کنیم. بدیهی است که می‌توان این نیاز را از طریق کشت فراسرزمینی در افغانستان تأمین کرد. انتظار داریم که کارخانجات خودشان پای کار بیایند و وارد کشت فراسرزمینی در کشور افغانستان شوند.
بااین حال رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان به عوامل موفقیت آمیزبودن کشت فراسرزمینی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: سازمان‌های ذی ربط مانند غذاودارو درباره قرنطینه باید اقدامات لازم را انجام دهند تا فرایند واردات محصولاتی که در افغانستان کشت شده اند، سرعت بیشتری بگیرد. سازمان‌ها و ارگان‌هایی مانند صندوق‌های ضمانت صادرات و بانک‌ها نیز در این زمینه باید به فعالان اقتصادی کمک کنند.
سیادت بیان می‌کند: سال ۱۳۹۹ درباره کشت فراسرزمینی مطالعه کردم. بخشی از هزینه‌های تولید در افغانستان ازجمله سوخت، تأمین کود شیمیایی، سموم، تعمیرات ماشین آلات و هزینه‌های تعرفه گمرکی سبب می‌شود قیمت تمام شده چغندرقند در این کشور و شهر هرات بیشتر از خراسان رضوی باشد. ازاین رو، اگر بتوانیم اقداماتی برای تأمین نهاده‌های تولید از ایران و کاهش تعرفه‌های گمرکی انجام دهیم، سبب می‌شود کشت فراسرزمینی مان مقرون به صرفه شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم در گفتگو با شهرآرا می‌گوید: بعد از اینکه محصولی، کشت فراسرزمینی شد، برای ورود به کشور ۲۰ درصد باید تعرفه گمرکی بپردازد. همین مسئله سبب می‌شود رغبت به این نوع کشت زیاد نباشد. اگر این موانع برداشته شود، امکان کشت فراسرزمینی در افغانستان فراهم می‌شود.
به عنوان مثال می‌توانیم در افغانستان چغندرقند و کنجد و ذرت کشت و وارد استان کنیم. غلامحسین ساربان می‌افزاید: چغندرقندی که در افغانستان تولید می‌شود، اگر خاک داشته باشد، ممکن است باعث انتقال برخی بیماری‌های گیاهی به کشور شود. ازاین رو، باید چغندرقند در همان محل شسته و بعد به داخل کشور منتقل شود. البته می‌توانیم به اصطلاح لاین سبز یا خط سبز بگیریم که از سر مزرعه محصول مستقیم بارگیری و بدون آنکه در جایی تخلیه شود، وارد کشور و به کارخانه مربوط منتقل شود.
وی ادامه می‌دهد: ۲میلیون و۱۳۸هزار هکتار عرصه مستعد کشاورزی در خراسان رضوی وجود دارد و سالانه یک میلیون و۲۰۰هزار هکتار زمین در این استان زیر کشت ۸۳نوع محصول می‌رود که ۹۰۰هزار هکتار از این سطح مربوط به زراعت و ۳۰۰هزار هکتار آن باغ است.
ساربان با بیان اینکه در بیست سال گذشته حدود ۲۰۰هزار هکتار از محصولات زراعی آبی کم شده است، می‌افزاید: سطح کشت بخشی از محصولاتی که آب بیشتری مصرف می‌کنند، ازجمله چغندرقند و پنبه کاسته شده است. این کاهش در بیست سال گذشته برای چغندرقند حدود ۳۱هزار هکتار و برای پنبه حدود ۲۶هزار هکتار بوده است. تولید چغندرقند استان یک میلیون و۱۰۰هزار تن بوده است و ۲۵۰هزار تن از غرب کشور وارد می‌شود که هزینه‌هایی را بر کارخانجات تحمیل می‌کند.
وی تأکید کرد: از طرفی، سطح کشت گندم ۱۱۴هزار هکتار کم شده است و بی تردید یکی از راهکار‌ها این است که این کالا‌ها را بتوانیم از سایر نقاط دنیا تأمین کنیم. می‌توانیم گاهی وارد بازار شویم و آن‌ها را بخریم و گاهی به سمت کشت فراسرزمینی برویم. معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به واژه‌ای که در علم اقتصاد کشاورزی شناسایی شده است، اظهار می‌کند: این واژه با عنوان اثرات مجاورت یا همسایگی زیر بخش‌های کشاورزی و بدان معناست که ما محصولاتی با آب کمتر مانند زعفران و پسته را تولید و صادر و در قبال آن، محصولاتی مانند گندم، چغندرقند و پنبه را وارد یا به صورت کشت فراسرزمینی تأمین کنیم.
به استناد آمارها، شهروندان چینی به طور متوسط ۲۰درصد از غذای دنیا را مصرف می‌کنند، اما این کشور فقط ۹درصد از زمین‌های قابل کشت دنیا را در اختیار دارد. در نتیجه، مقامات چین تصمیم گرفته اند با هدف تأمین موادغذایی موردنیاز جمعیتشان، به کشت فراسرزمینی روی آورند. اکنون بزرگ‌ترین پروژه کشت فراسرزمینی برنج چین در آفریقا در کشور موزامبیک درحال اجراست. چین قصد دارد با استفاده از زمین‌های کشاورزی گسترده، منابع فراوان آبی و آب وهوای مساعد این کشور آفریقایی، بیش از ۲۰هزار هکتار از زمین‌های این کشور را زیر کشت ببرد.
ترکیه چشم به راه است زمین‌های کشاورزی مرغوبی را در چند کشور آفریقایی و آمریکای لاتین برای کشت محصولات کشاورزی اجاره کند تا تولیدات کشاورزی را در بحبوحه نگرانی‌های فزاینده جهانی برای امنیت غذایی افزایش دهد. این کشور قصد دارد از طریق سودان تأمین بخشی از موادغذایی اش را تضمین کند. ترکیه تلاش کرده بودچندهزار هکتار زمین در حوضه نیل سفید سودان را برای ۹۹سال اجاره کند، اما مشکلات در مالکیت، نحوه ذخیره سازی و چالش‌های امنیتی این پروژه را متوقف کرد. اکنون ترکیه درحال مذاکره با ۱۰کشور ازجمله اوکراین و آفریقای جنوبی برای اجاره زمین به منظور تولید محصولات کشاورزی است.
کشور‌های حاشیه خلیج فارس که عمدتا از نظر غذایی ناامن هستند، برای اجاره زمین زراعی بسیار فعال هستند. در یک محیط نامطمئن فزاینده، عربستان سعودی و امارات تصمیم گرفته اند بدون اتکا به غول‌های تأمین کننده غلات و با دورزدن بازار‌های جهانی موادغذایی، به دنبال کشت در زمین‌هایی خارج از کشور برای تأمین امنیت غذایی باشند و در فراسوی مرز‌ها خوداتکا شوند.
تمرکز عربستان و امارات روی زمین برای کشت محصولاتی مانند برنج، گندم، شکر و محصولات علوفه‌ای مانند یونجه، ذرت، جو و سویاست. عربستان سعودی درحال اجاره زمین در پاکستان برای کشت فراسرزمینی است. امارات تقریبا ۱۰ سال است که در صنعت کشاورزی سودان سرمایه گذاری کرده و تاکنون توانسته است تقریبا ۲۸۰ هزار هکتار از زمین‌های اطراف خارطوم را به زیر کشت ببرد.