عادل نجفی | شهرآرانیوز در شلوغی و هیاهوی زندگی روزمره و در کشاکش طبقات مختلف تشکیل‌دهنده یک اجتماع، هر گروه و طبقه‌ای برای منافع و بقای خود تلاش می‌کند. اقشار متعدد جامعه در هر طبقه‌ای با ایفای نقش در حوزه‌های مختلف شهری، می‌توانند مفهوم انضباط اجتماعی را معنا ببخشند و نقش اساسی در شکل دادن به رفاه جامعه ایفا کنند. در شهر‌هایی با درآمد متوسط که در آن‌ها آهنگ زندگی اغلب سریع و تقاضا‌ها ثابت است، پذیرش انضباط اجتماعی برای پرورش یک جامعه پایدار و شکوفا بسیار مهم است. مراد از انضباط اجتماعی چیست و چرا شهروندان از آن گریزان هستند؟
گفتگو درباره انضباط اجتماعی و چیستی آن به طور معمول به تعریف واحد و مشخصی نمی‌رسد، اما یکی از پرتکرارترین تعاریف، به تبعیت جمعی از دستورالعمل‌ها و هنجار‌هایی اشاره دارد که به همزیستی هماهنگ افراد در یک جامعه کمک می‌کند. این پیروی شامل همه‌چیز می‌شود از رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و مقررات دفع زباله گرفته تا رعایت فاصله اجتماعی و مشارکت در وظایف مدنی. به عبارت دیگر، انضباط اجتماعی در هسته خود، یک مسئولیت مشترک است که فراتر از ترجیح فردی برای یک خیر بزرگ‌تر پیاده‌سازی می‌شود.
رفت‌و‌آمد روزانه را در نظر بگیرید، سمفونی وسایل نقلیه‌ای که در مناظر شهری می‌پیچند. رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی نه‌تن‌ها ایمنی ما را تضمین می‌کند، بلکه جریان روان ترافیک را نیز سرعت می‌بخشد و ازدحام و تنش را کاهش می‌دهد. فرایند‌های جمع‌آوری و دفع زباله، یکی دیگر از جنبه‌های زندگی ما در شهرهاست که به محیطی پاک‌تر و جامعه سالم‌تر کمک می‌کند.
در میان چالش‌هایی که ما به عنوان شهروندان کلان‌شهر‌ها با آن‌ها روبه‌رو هستیم، مفهوم انصباط اجتماعی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. همین سه سال گذشته را به خاطر آورید. همه‌گیری کووید۱۹ از مصادیق ویژه امر انضباط اجتماعی در زمینه بهداشت عمومی را نشان داد.
پیروی از دستورالعمل‌های بهداشت، واکسیناسیون و فاصله‌گذاری اجتماعی باعث ایجاد یک سپر جمعی در برابر تشدید شیوع بیماری شد. فرایندی که با رعایت آن، ما نه‌تن‌ها از خود بلکه از اعضای آسیب‌پذیر جامعه نیز محافظت کردیم؛ بنابراین می‌توان گفت انضباط اجتماعی یک نیروی محدودکننده نیست. بلکه چارچوبی است که حس اجتماع و مسئولیت مشترک را پرورش می‌دهد. شهروندان با درک اهمیت اقدامات فردی خود در زمین بزرگ‌تری به نام جامعه، به ایجاد یک کل واحد پررونق و انعطاف‌پذیر کمک می‌کنند.
گاهی پیچیدگی‌های زندگی امروز به ما اجازه مشاهده تأثیر انتخاب‌های خود بر رفاه اطرافیانمان را نمی‌دهد. این در حالی است که پذیرش انضباط اجتماعی فقط یک وظیفه مدنی نیست. این امر در حقیقت سرمایه‌گذاری در شکوفایی آینده جامعه از سوی بافت متفرق طبقه متوسط است. آینده‌ای که در آن همکاری، تفاهم و مسئولیت مشترک راه را برای کیفیت زندگی بهتر برای همه هموار می‌کند.
اما دلایل مختلفی می‌تواند وجود داشته باشد که شهروندان ممکن است همیشه از انضباط اجتماعی پیروی نکنند. با توجه به این نکته مهم که ما شهروندان در یک جامعه واحد زندگی می‌کنیم، ولی رفتار‌های ما تحت‌تأثیر ترکیبی از عوامل مختلف قرار دارد به برخی دلایل رایج در انضباط‌گریزی در جامعه می‌پردازیم.
شهروندان ممکن است از اهمیت انضباط اجتماعی یا عواقب رعایت نکردن آن آگاهی کامل نداشته باشند. پویش‌های آموزشی و ارتباطی می‌توانند نقش مهمی در افزایش آگاهی داشته باشند.
هنجار‌های فرهنگی و انتظارات اجتماعی می‌توانند رفتار‌ها را شکل دهند. در برخی موارد، افراد ممکن است ترجیح شخصی یا شیوه‌های فرهنگی را بر نظم اجتماعی اولویت دهند که منجر به رعایت نکردن آن‌ها می‌شود.
اگر افراد درک کنند که انضباط اجتماعی به طور عادلانه پیاده نمی‌شود یا اگر معتقد باشند دیگران از قوانین پیروی نمی‌کنند، ممکن است تمایل کمتری به رعایت خود داشته باشند. بی‌عدالتی درک شده می‌تواند پایبندی به هنجار‌های اجتماعی را تضعیف کند.
شرایط اجتماعی و اقتصادی می‌تواند بر رفتار تأثیر بگذارد. افرادی که با چالش‌های اقتصادی روبه‌رو هستند ممکن است نیاز‌های فوری را بر پایبندی به انضباط اجتماعی در اولویت قرار دهند، به خصوص اگر احساس کمبود حمایت کنند.
اعتماد به دولت و سایر مقامات در رعایت مقررات برای شهروندان ضروری است. اگر به دلیل فساد، ناکارآمدی یا رفتار‌های متناقض حاکمیت، کمبود اعتماد وجود داشته باشد، ممکن است افراد کمتر از انضباط اجتماعی پیروی کنند.
بهبود انضباط اجتماعی در کلان‌شهر‌هایی که بخش درخور توجهی از جمعیت آن‌ها را شهروندان کم‌درآمد تشکیل می‌دهند، نیازمند رویکردی هدفمند و فراگیر است. رویکردی که می‌تواند در قالب یک ساز‌و‌کار پنج مرحله‌ای برای پرورش فرهنگ انضباط اجتماعی به اجرا برسد.
اجرای برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی جامع متناسب با طیف‌های متنوع شهر، با تمرکز ویژه بر مناطق حاشیه شهر با جمعیت کم‌درآمد باید انجام گیرد. از کانال‌های مختلف مانند کارگاه‌های اجتماعی، رسانه‌های اجتماعی و رویداد‌های محلی برای افزایش آگاهی در مورد اهمیت انضباط اجتماعی، با تأکید بر تأثیر مثبت بر رفاه فردی و رفاه جامعه می‌توان استفاده کرد. به نگرانی‌ها و چالش‌هایی که ساکنان کم‌درآمد با آن‌ها روبه‌رو هستند، رسیدگی شود و اطلاعات در دسترس آن‌ها قرار بگیرد.
با مشارکت فعال شهروندان در فرایند‌های تصمیم‌گیری، احساس مالکیت جامعه تقویت می‌شود. انجمن‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد به عنوان محلی هستند که افراد از همه اقشار، از جمله بافت‌های حاشیه شهر می‌توانند در آن‌ها نظرات خود را بیان و در توسعه دستورالعمل‌های انضباط اجتماعی مشارکت کنند. رهبران و معتمدان محلی در این جوامع باید توانمندسازی شوند تا به عنوان مدافع عمل و شکاف بین مقامات و ساکنان را ترمیم کنند. تشویق به تشکیل گروه‌های عمران و آبادانی، فرهنگی و حتی نگهبانی محله برای افزایش همکاری و ایجاد احساس مسئولیت مشترک از جمله مصادیق این امر می‌تواند باشد.
شناخت و رسیدگی به چالش‌های منحصر‌به‌فرد هر بافت جمعیتی نیازمند برنامه‌ریزی مناسب است. ساز‌و‌کار‌های حمایتی مانند گزینه‌های حمل‌و‌نقل یارانه‌ای، خدمات مقرون‌به‌صرفه مراقبت از کودکان و دسترسی به منابع مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند برای بافت‌های حاشیه‌ای جذاب‌تر باشد. چنین حمایت‌هایی تضمین می‌کند افرادی که با محدودیت‌های اقتصادی روبه‌رو هستند، بتوانند به طور فعال در طرح‌های انضباط اجتماعی بدون بار اضافی شرکت کنند. برای اجرای برنامه‌های کمک هدفمند برای طبقات متوسط جوامع می‌توان با سازمان‌های غیرانتفاعی و غیردولتی همکاری کرد.
کانال‌های ارتباطی شفاف بین مدیران و شهروندان، زمینه تقویت اعتماد و تفاهم را ایجاد می‌کند. ارتباط منظم شهروندان با مدیران و مجریان اقدامات ایجادکننده انضباط اجتماعی، از نگرانی‌های شهروندان می‌کاهد. اطلاع‌رسانی مستمر درباره تأثیر تلاش‌های جمعی به بهبود دیدگاه شهروندان کمک می‌کند. با استفاده از زیرساخت‌هایی مانند جلسات شورای شهر، خبرنامه‌ها و فضای مجازی می‌توان اطمینان حاصل کرد که اطلاعات به همه اقشار می‌رسد. شفافیت باعث ایجاد اعتماد می‌شود و پیروی بیشتر از دستورالعمل‌ها را تضمین می‌کند.
مدیران و مجریان طرح‌های ابتکاری باید اطمینان حاصل کنند که اجرای اقدامات انضباط اجتماعی منصفانه، عادلانه و فراگیر است. از مجازات‌های نامتناسب که ممکن است بر شهروندان به ویژه اقشار کم‌درآمد تأثیر منفی بگذارد باید اجتناب شود. در مقابل، سیستمی اجرا شود که بر افزایش آموزش و گسترش خدمات اجتماعی برای رفع تخلفات جزئی تأکید دارد. مشارکت‌های مثبت در نظم اجتماعی شناسایی و قدردانی شوند تا شهروندان و سمن‌هایی که رفتار مسئولانه دارند مورد تشویق قرار بگیرند.