روح‌ا... اسلامی
عضوهیئت علمی علوم سیاسی دانشگاه فردوسی
بحران کرونا کشور ایران را فراگرفته است و متناسب با آن باید سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی انجام گیرد تا نرخ شیوع کاهش یابد و صیانت جان شهروندان حفظ گردد. یکی از مراکز تجمع و فعالیت، دانشگاه‌ها هستند که تقریبا ۲۸۰۰ نهاد، مؤسسه آموزش عالی و نزدیک ۵ میلیون دانشجو در ایران وجود دارد. با تدابیر صورت‌گرفته، ۳ هفته قبل از عید نوروز دانشگاه‌ها فعالیت‌های خود را به فضای مجازی بردند و حضور فیزیکی استادان، کارمندان و دانشجویان در محیط دانشگاه به حداقل رسید. اگر میزان شیوع و آمار مرگ ناشی از ویروس کرونا در عید نوروز افزایش پیدا کند، احتمال تعطیلی فعالیت‌های حضوری و انتقال آن به فضای مجازی وجود دارد.
فناوری اطلاعات توانمندی‌های انسان را افزایش داده است و در موضوع دانشگاه نیز پژوهش، آموزش و فرهنگ دانشگاهی در عصر اطلاعات با کمک فناوری‌های جدید، دانشگاه شبکه‌ای را شکل داده است. دانشگاه اجتماع اندیشمندان و پژوهشگران رشته‌های مختلفی است که سعی می‌کنند به لحاظ علمی مسائل حقوقی، مهندسی، پزشکی، سیاسی و اجتماعی بشر را حل کنند. دانشگاه سطوح مبنایی نظریه‌پردازی، آمایش و ارزیابی و کاربردی و سیاست‌گذاری دارد. دانشگاه وظیفه آموزش دانش‌های مختلفی دارد که کنار هم بودن آن‌ها بهزیستی اخلاقی و معیشتی انسان‌ها را شکل می‌دهد. بخش پژوهش مبنای آموزش است و در رأس هر دو فرهنگ نانوشته و نادیدنی است که در همه ابعاد دانشگاه جاری است. فرهنگ دانشگاهی انتقادی، علمی، بی‌طرف و مبتنی بر دفاع از دولت کشور است. اگر دانشگاهی تنها بر جنبه آموزش تأکید کند، به مراکز فنی و حرفه‌ای نزدیک می‌گردد و اگر بر پژوهش تمرکز کند، به سمت پژوهشکده‌ها و مراکز رشد می‌رود و اگر انحصارا فرهنگی باشد، شبیه نهاد‌های سنتی خواهد بود؛ بنابراین دانشگاه محیط تعاملات پویای دانشجویان، استادان و پژوهشگران و مرتبط با حل‌وفصل مسائل جامعه و دولت است.
با تعریف بالا از دانشگاه می‌توان گفت فناوری اطلاعات در عصر کرونایی شدن جامعه به کمک دانشگاه می‌آید تا دانشگاهی مجازی و شبکه‌ای شکل گیرد. بیشتر دانشگاه‌های تراز اول جهان درس‌های خود را بر روی شبکه‌های اجتماعی پرطرف‌دار و پژوهش‌های متن باز را در اختیار دیگران قرار می‌دهند. یکی از شاخص‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌های معروف، نحوه استفاده از فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزار‌های ارتباط جمعی کاربرمحوری است که تعاملات چندجانبه را شکل می‌دهد. کلاس مجازی و قرار دادن فایل‌های درس و برقراری آزمون‌های الکترونیکی الزام دانشگاه‌ها در بحران فعلی است. استادان می‌توانند در زمان قرنطینه عید نوروز کار با نرم‌افزار‌ها و شبکه‌های اجتماعی را یاد بگیرند. تمرین شود تا پژوهش‌های الکترونیکی و متن باز تولید گردد و به‌صورت شبکه‌ای ترم آینده اجرا گردد. دانشگاه شبکه‌ای، الزامی جهانی متناسب با عصر اطلاعات در راستای بین‌المللی شدن دانشگاه بود که بحران ویروس کرونا اجرایی شدن آن را عینی‌تر ساخته است.
کاملا طبیعی است که دانشگاه شبکه‌ای و آموزش‌های مجازی هیچ‌گاه جانشین دانشگاه نخواهد شد، چرا که دانشگاه تنها آموزش و پژوهش نیست و یکی از ارکان دانشگاه به نام بخش فرهنگی اگر تمهیداتی اندیشیده نشود، دچار گسست خواهد شد. دانشگاه به فضای انتقادی، گفت‌وگومحور، پویا و مشارکتی خود زنده است و اگر فرهنگ دانشگاهی حذف گردد، به اداره و نهاد بوروکراتیک تبدیل خواهد شد. دانشگاه جهان‌زیستی فعال دارد و در بحران فعلی مهم است که فضای فرهنگی دانشگاه در قالب نشریه‌های الکترونیکی، سخنرانی و نقد و بررسی‌های مجازی، نشست‌های گفتگو محور سایبری تداوم دوران قبل باشد. کرونا آزمونی برای دانشگاه‌هاست که تا چه حد توانایی وفق دادن خود با شرایط را دارند که اگر بتوانند فعالیت‌های خود را در قالب دانشگاه شبکه‌ای و مجازی دنبال کنند، پیشران سایر نهاد‌ها برای سیاست‌گذاری صحیح در عصر اطلاعات خواهند بود.